INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Andrzej Kazimierz Kryszpin-Kirszensztein      Bartoszewski, Ferdynand - Phaenomenon szczęsliwe lew y słonce złączone (...) - w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie - sygn.: SD XVII.4.283 - źródło kopii cyfrowej: POLONA.pl

Andrzej Kazimierz Kryszpin-Kirszensztein  

 
 
Biogram został opublikowany w 1970 r. w XV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Kryszpin-Kirszensztein Andrzej Kazimierz h. własnego (zm. 1704), wojewoda witebski. Czwarty syn Hieronima (zob.) i Anny Młockiej, starościanki chełmeckiej, brat Michała Antoniego (zob.) i Jana Hieronima (zob.), był właścicielem dóbr Raudań (Czerwony Dwór) pod Wieloną. Od ojca otrzymał starostwo szereszowskie, był także starostą puńskim. W r. 1674 podpisał elekcję króla Jana III. Ok. r. 1687 otrzymał, po rezygnacji swego starszego brata Michała Antoniego, urząd pisarza polnego W. Ks. Lit. Po zerwaniu współpracy między rodziną Sapiehów i królem Janem III wszedł do nowego stronnictwa dworskiego, które rodzina królewska tworzyła na Litwie jako przeciwwagę dla potęgi Sapiehów. Jako stronnik dworu został w r. 1688 obrany na sejmiku żmudzkim posłem na sejm grodzieński, a po jego zerwaniu został powtórnie posłem na sejm warszawski 1688/9 r., zerwany 1 IV 1689 r. Na sejmie tym występował przeciw małżeństwu Ludwiki Karoliny Radziwiłłówny z margrabią Ludwikiem brandenburskim, uważając je za niebezpieczeństwo dla wolności polskiej. Oskarżał również elektora o samowolne zabieranie ludzi żmudzkich idących w interesach prywatnych do Prus Książęcych i domagał się zwrotu armat zabranych w r. 1679. Po zerwanym sejmie warszawskim podpisał w r. 1689 inspirowany przez dwór „Manifest posłów koronnych i W. Ks. Lit.”. W r. 1690 został posłem na nowy sejm warszawski. Jesienią 1691 r. brał udział w wyprawie wojska litewskiego przeciwko Turkom. W r. 1692 został obrany posłem na sejm grodzieński zwołany na dzień 9 I 1693 r. Został na nim obrany marszałkiem poselskim i wygłosił mowę powitalną do króla Jana III. W r. 1693 poparł stryja swej żony, biskupa wileńskiego Konstantego Kazimierza Brzostowskiego, w jego sporze z Sapiehami. Został również posłem na sejm nadzwycz., zwołany do Warszawy na dzień 22 XII 1693 r., który nie doszedł do skutku.

Dn. 1 XII 1694 r. na burzliwym sejmiku w Rosieniach, który Sapiehowie starali się opanować przy pomocy chorągwi pancernej, K. został wybrany posłem na sejm z osobnego koła, zorganizowanego przez stronnictwo dworskie. Aby ujść zemsty stronnictwa sapieżyńskiego, musiał otaczać się oddziałem zbrojnym, złożonym ze 150 szlachty. Po sejmiku zajechał z komisarzem królewskim dzierżawę puńską, o którą prowadził spór z sapieżyńcami, a następnie przybył 8 I 1695 r. na sejm do Warszawy. Kryszpinowie znajdowali się wówczas w stanie otwartej wojny z Sapiehami. Chorągwie sapieżyńskie zajeżdżały nie tylko starostwo puńskie i inne dzierżawy Kryszpinów, lecz także ich dobra dziedziczne, zabierały zboże, bydło, sprzęty domowe i gospodarcze oraz składy drzewa. Z inspiracji Sapiehów ich stronnik szlachcic żmudzki Narkiewicz oskarżył Kryszpinów w Trybunale W. Ks. Lit. o plebejskie pochodzenie. Na sejmie warszawskim, trwającym od 12 I do marca 1695 r., stronnictwo Sapiehów usiłowało rugować K-a z izby poselskiej i nie dopuścić go do przewodniczenia obradom w charakterze marszałka starej laski (poprzedniego sejmu). K-a wzięli w obronę posłowie koronni. Spory te spowodowały zerwanie sejmu. Aby wynagrodzić zasłużonego stronnika dworu i przerwać spory, król Jan III, jeszcze przed rozejściem się sejmu, nadał K-owi województwo witebskie i pozwolił mu zatrzymać urząd pisarza polnego W. Ks. Lit. Dn. 28 II 1695 r. K. złożył przysięgę na województwo witebskie, a 2 III t. r. przemawiał na Radzie Senatu już jako wojewoda witebski. Nominacji tej nie uznało jednak stronnictwo sapieżyńskie. Na Radzie Senatu wystąpił K. w duchu pojednawczym, odcinając się od radykalnych przywódców ruchu szlacheckiego, którzy domagali się zwołania sejmu konnego lub nawet pospolitego ruszenia szlachty litewskiej. Domagał się natomiast na Radzie Senatu w kwietniu t. r., aby opiekę nad dobrami księżny neuburskiej Karoliny Ludwiki Radziwiłłówny powierzyć Karolowi Stanisławowi Radziwiłłowi, podkanclerzemu litewskiemu. Spotkał się z nim w Zdzięciole w listopadzie t. r.

W r. 1696 na Trybunale W. Ks. Lit. w Wilnie zapadł dekret przeciwko Kryszpinom, odsądzający ich od szlachectwa i uznający ich za niegodnych piastowania godności i urzędów. Spór K-a z Sapiehami i ich stronnikami: Michałem Słuszką, woj. połockim, i Bogusławem Aleksandrem Unichowskim, woj. trockim, zaostrzył się jeszcze mimo zawarcia na sejmie konwokacyjnym, zwołanym po śmierci Jana III, ugody między Brzostowskim i Sapiehami. K. usiłował nawet wraz ze scholastykiem wileńskim Marcjanem Szaniawskim zaskarżyć ugodę w Rzymie przed papieżem. Następnie był współinicjatorem zawiązanej w październiku 1696 r. pod przewodem Grzegorza Ogińskiego, chorążego W. Ks. Lit., antysapieżyńskiej konfederacji wojska litewskiego. Przeciwnicy polityczni twierdzili, że K. zamierzał sprowadzić na Litwę przeciwko Sapiehom dwa pułki Kozaków zaporoskich. W czasie trwania związku sapieżyńcy schwytali towarzysza związkowego wysłanego przez Ogińskiego do K-a i zdobyli list Marcjana Szaniawskiego. Na tej podstawie dowodzili, że właściwą inicjatorką konfederacji wojskowej była królowa Maria Kazimiera Sobieska, która porozumiewała się z K-em za pośrednictwem swego wysłańca pana Wyhowskiego. K. wraz z bratem Janem Hieronimem, bpem żmudzkim, zamierzał wg porozumienia zawartego z Ogińskim, marszałkiem wojska związkowego, skłonić szlachtę żmudzką do siadania na koń i wsparcia oddziałów należących do związku. Ogiński, nim zamknął się w Brześciu, planował przebić się na Żmudź do Kryszpinów. Plany te pokrzyżował hetman Kazimierz Sapieha, rozbijając oddział złożony z 200 szlachty otaczający K-a. Jednocześnie Teodor Billewicz, sędzia ziemski żmudzki, stronnik Sapiehów, udaremnił zamiar zwołania pospolitego ruszenia szlachty żmudzkiej. W tej sytuacji Kryszpinowie zawarli 23 XI 1696 r. ugodę z Benedyktem Sapiehą, podskarbim w. lit., na mocy której Sapiehowie zobowiązali się uznać Kryszpinów za dobrą szlachtę i braci oraz skasować na najbliższym Trybunale dekret przeciwko nim zapadły, pozostawić K-a w spokojnym dzierżeniu województwa witebskiego, zwrócić starostwa i zabrane towary i Jana Hieronima uznać prawowitym biskupem żmudzkim. W zamian za to K. przyrzekł przejście na stronę Sapiehów i pomoc w uzyskaniu dla najstarszego syna hetmana Sapiehy starostwa generalnego żmudzkiego, które było urzędem obieralnym. W trzy dni po zawarciu tej ugody upadła konfederacja wojska litewskiego. Ofiarą tej ugody został Narkiewicz, kwestionujący uprzednio szlachectwo rodziny Kryszpinów. Został w czasie sejmiku przedelekcyjnego, w lutym 1697 r. wywleczony z zakrystii kościoła w Rosieniach i rozsiekany przez szlachtę. K. przysiągł następnie, że żadnego uczestnictwa w zbrodni nie brał.

W czasie sejmu elekcyjnego należał K. nadal do stronnictwa antysapieżyńskiego, zwanego republikanckim, i popierał kandydaturę Augusta II na króla polskiego. Po elekcji wszedł do delegacji, która 15 VII 1697 r. wyruszyła z Warszawy na spotkanie elekta do Tarnowskich Gór, i witał w nich 20 VII Augusta II imieniem Stanów W. Ks. Lit. W czerwcu 1698 r. złożył urząd pisarza polnego. Dn. 6 V 1699 r. był dyrektorem sejmiku witebskiego. Po wybuchu wojny północnej i wkroczeniu Szwedów na Żmudź musiał opuścić Raudań (Rawdań) i przebywał jako exulant w Warszawie. W styczniu 1702 r. obrany został na sejmie walnym jednym z posłów do króla szwedzkiego Karola XII. Po zerwaniu sejmu wziął udział w Radzie Senatu 16–27 II t. r., a następnie w poselstwie sejmowym do króla, które otrzymało u niego audiencję 4 V 1702 r. Ok. 8 VI t. r. spotkał się z Radziejowskim w Warszawie. Wsławił się jako dobry żołnierz i mówca. Pozostawił w rękopisie dzieło pt. Stateczność umysłu albo nauka polityczna podczas złych umysłów, wydane drukiem dopiero w r. 1769 w Warszawie.

K. zmarł przed listopadem 1704 r. Żoną jego była Rachela z Brzostowskich (zob.). Pozostawił jedyną córkę Konstancję, która poślubiła w r. 1712 Kazimierza Krzysztofa Pakosza, starostę rzeczyckiego i chorążego nadwornego lit. (zmarłego 3 VI 1727 r. w Raudani), a następnie została żoną Jana Michała Sołłohuba, łowczego w. lit., późniejszego podskarbiego w. lit.

 

Estreicher; Boniecki; Niesiecki; Uruski; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit., s. 89, 285; – Bartoszewicz J., w: Księga świata, W. 1856 s. 267; Jarochowski K., Dzieje panowania Augusta II od śmierci Jana III do chwili wstąpienia Karola XII na ziemię polską, P. 1856–74 I–II; Morawski K., Z bezkrólewia po Sobieskim, „Przegl. Współcz.” T. 66: 1938 s. 233 (66); Narbutt J., Dzieje wewnętrzne narodu litewskiego za czasów Jana Sobieskiego i Augusta II, królów panujących w Polsce, Wyd. 2., Wil. 1843 I–II; Piwarski K., Między Francją i Austrią, Rozpr. PAU Wydz. Hist.-Filoz., Kr. 1933 S. 2 XLIV 140; tenże, Opozycja litewska pod koniec XVI I wieku, w: Pamiętnik V Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Warszawie, T. 1: Referaty, Lw. 1930 s. 265; tenże, Sprawa pruska za Jana III Sobieskiego (1688–1689), „Kwart. Hist.” R. 43: 1929 s. 153 n.; Walewski A., Dzieje bezkrólewia po skonie Jana III, Kr. 1874 s. 21, 34, 51, 235–48, 271–2; – Diariusz sejmu walnego warszawskiego 1701–1702, Wyd. P. Smolarek, W. 1962; Dyariusz seymu pacyficationis zaczętego w roku 1698 dnia szesnastego kwietnia, [W. 1698]; [Kondratowicz L.] Syrokomla W., Dwie koronacje Sasów Augusta II i Augusta III królów polskich, Wil. 1854 s. 9–17; Korespondencja Józefa Andrzeja Załuskiego 1724–1736, Oprac. B. S. Kupść, K. Muszyńska, Wr. 1967; Otwinowski E., Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II od 1696 do 1728 roku, Kr. 1849 s. 32; Rogalski L., Dzieje Jana III Sobieskiego, króla polskiego, wielkiego księcia litewskiego, W. 1847 s. 412–515 (Diariusz prawdziwy); Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, Wyd. J. Woliński, Wr. 1959; Vol. leg., V fol. 773; Załuski A. Ch., Epistolae historico-familiarum, Brunsbergae-Vratislaviae 1709–11 II 75–6; Zawisza K., Pamiętniki, Wyd. J. Bartoszewicz, W. 1862 s. 20, 23, 182, 185; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. II teka 13 nr 1801 (list K-a do Jana III z 6 XII 1794 r. – kopia wsp.), dz. II ks. 29 s. 37 (mowa na sejmie 1693), ks. 35 s. 632, dział II teka 14 nr 1835, dz. V teka 36 nr 1513, teka 170 nr 7871, 7874, dział VI wygn. II 51 (diariusze sejmowe), Zbiór z Muz. Narod. nr 456 (listy K. K-a); B. Narod.: Akc. 5387 (silva rerum), BOZ 1807/II s. 941; B. Ossol.: rkp. 3002 (Teki S. Lukasa XXX).

Tadeusz Wasilewski

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

pisarstwo polne litewskie, wyprawa mołdawska 1691, sejm 1697 elekcyjny, warszawski, palacja witebska, Senat XVII w., sejmiki żmudzkie, marszałkostwo izby poselskiej, sejm 1688, zwyczajny, grodzieński , teść - Pisarz Wielki Litewski, brat - Biskup Żmudzki, awantury sejmikowe, rezygnacja z urzędu, sejm 1688-1689, nadzwyczajny, warszawski, sejm 1690, zwyczajny, warszawski, opozycja antysapieżyńska, sejmiki witebskie, ojciec - Podskarbi Wielki Litewski, sejm 1701-1702 zwyczajny, warszawski, królewszczyzny w Woj. Brzeskim litewskim, procesy o naganę szlachectwa, zajazdy królewszczyzn, rugi sejmowe, sprawa małżeństw Ludwiki Karoliny Radziwiłłówny, kandydatura Fryderyka Saskiego (Augusta II) na króla Polski 1697, spory o obsadę urzędów świeckich, sejm 1695, zwyczajny, warszawski, brat - Kasztelan Trocki, sejmiki rozdwojone, teść - Kasztelan Trocki, sejm 1693 zwyczajny, grodzieński, witanie króla-elekta w kraju, brat - Podczaszy Litewski, posłowanie od sejmu do króla, zięć - Podskarbi Wielki Litewski, zięć - Łowczy Wielki Litewski, prace pozostawione w rękopisie, matka - rotmistrzówna, brat - Podstoli Wielki Litewski, brat - starosta na Żmudzi, brat - kanonik wileński, brat - poseł na sejm I RP, ojciec - poseł na sejm I RP, brat - starosta w Woj. Wileńskim, brat - starosta w Woj. Witebskim, zięć - marszałek sejmikowy, procesy przed Trybunałem Litewskim, Senat XVIII w., ojciec - marszałek ziemski litewski, ojciec - dworzanin królewski, królewszczyzny w Woj. Trockim, zięć - marszałek Trybunału Głównego Litewskiego, zięć - Wojewoda Brzeski litewski, starostwo puńskie (Woj. Trockie), teść - starosta w Woj. Wileńskim, poselstwo do króla Szwecji, sejmy XVIII w. (1 poł.), prace wydane pośmiertnie, brat - Referendarz Wielki Litewski, zięć - starosta w Woj. Mińskim, zięć - deputat do Trybunału Głównego Koronnego, teść - poseł na sejm I RP, zięć - starosta w Woj. Witebskim, zięć - Sołłohub, dzieci - 1 córka (osób zm. do 1800), dobra splądrowane przez szlachtę, elekcja Jana III (Sobieskiego) 1674, sejmy XVII w. (4 ćwierć), brat - prałat w kapitule wileńskiej, konfederacje wojska litewskiego, zięć - Pakosz, starostwo szereszowskie, matka - Młocka, zięć - Chorąży Nadworny Litewski, zięć - urzędnik ziemski rzeczycki, zięć - urzędnik ziemski gostyniński
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Jan Markiewicz

1603-03-06 - 1687-06-04
polemista antyjezuicki
 

Adam Kazimierz Szaniawski h. Junosza

2 poł. XVII w. - 1725, między 8 V a 23 VIII
kasztelan lubelski
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.