Skimborowiczowa z Sokołowskich Anna, pseud. i krypt.: A. S., A. S. autorka Rzeczywistych zdarzeń w powieściach itp., Anna S., Autorka Wesołych i ciekawych powiastek, Stach Dworak, pseud. konspiracyjny Wanda (ok. 1808–1875), «entuzjastka», działaczka konspiracyjna, pisarka. Ur. w Warszawie, pochodziła ze średniozamożnej rodziny ziemiańskiej, była córką Ignacego i Justyny z Grabowskich,  młodszą siostrą malarza i rysownika Jakuba Sokołowskiego.

«Poszła wcześnie za mąż tak nieszczęśliwie, iż podobno w miesiąc czy nawet wcześniej rozwodowa sprawa się rozpoczęła» (Julia Baranowska); owym poślubionym w r. 1830 mężem był Andrzej Adamski, właściciel dóbr Żurawiniec w obwodzie siedleckim, potem majątku Srebrzyszcze koło Chełma w Lubelskiem. Nie żył już wówczas jej ojciec, a nią i jej rodziną zaopiekował się Hipolit Skimborowicz (zob.), za którego wyszła za mąż (przed r. 1840 ?) i zamieszkała w Warszawie. Należała do najbliższych przyjaciółek Narcyzy Żmichowskiej, którą poznała po r. 1841, i była jedną z czołowych skupionych wokół niej «entuzjastek». Prowadziła wraz z mężem salon literacko-artystyczny, którego duszą była Żmichowska. Autorka „Poganki” sportretowała ją we „Wstępnym obrazku” do powieści (jako Emilkę), pisząc m. in.: «była to […] anioł czy święta?» i dalej: «nie wyłaje nigdy, nie odepchnie nigdy!». Była «dobra, łatwowierna nieco» – uzupełniała tę charakterystykę J. Baranowska, dodając, że «zawsze ją otaczali biedacy różni w różny sposób wspomagani lub moralnie podnoszeni». Choć oddana Żmichowskiej, S. zachowywała w stosunku do niej dużą niezależność (np. w sprawach religijnych), usiłowała skłaniać pisarkę do tuszowania zbyt drażliwych – jej zdaniem – opinii i ustępów w jej utworach. Od r. 1843 S. prowadziła akcję pomocy dla więźniów politycznych i zesłańców, wykładała na tajnych kursach dokształcających dla rzemieślników i guwernantek. Aresztowana na krótko w r. 1846, po zwolnieniu nadal prowadziła działalność spiskową. Zorganizowała i kierowała komórką kobiecą w tajnej tzw. Organizacji 1848 r. (nosiła w niej pseud. Wanda) i polecała do niej nowych członków, była łączniczką między konspiracją warszawską a emigracją, pośredniczyła w przesyłaniu korespondencji, przemycała do Królestwa zakazane tam wydawnictwa, wraz ze Żmichowska zbierała składki na Organizację. Dn. 19 X 1848 została ponownie aresztowana i osadzona w Cytadeli. Śledztwo przeszła godnie, nikogo nie wydając. Przeniesiono ją później do klasztoru Wizytek. Komisja Śledcza orzekła 2 IV 1850 wysłanie jej w głąb Cesarstwa pod ścisły nadzór policyjny, co namiestnik I. Paskiewicz zmienił 1 V t. r. na wysłanie jej wraz z mężem do Kijowa «na zamieszkanie» pod ścisły dozór policyjny; później uzyskali zgodę na osiedlenie się w Żytomierzu. W maju 1851 opuścili Warszawę, do której powrócili w r. n.

Przejścia te stanowiły przełom w życiu S-ej; pod ich wpływem, a także przyjaciółki «entuzjastki», kanoniczki Wincenty Zabłockiej, wzmogła się jej religijność, co oddalało ją od interesującej się coraz bardziej filozofią pozytywizmu Żmichowskiej. Zajęła się pracą literacką. Jej religijność znalazła wyraz w opracowanych modlitewnikach: Módlmy się, czyli Zbiór krótkiego nabożeństwa na wszystkie większe uroczystości (W. 1854, Wyd. 4, 1871), Modlitwy i nauki dla ludu wiejskiego (W. 1862), Modlitwy i nauki dla rzemieślników (W. 1863), U stóp Krzyża Św., książka do nabożeństwa dla chrześcijan katolików (W. 1867, Wyd. 2, 1870). Uczucia i przekonania religijne S-ej odbiły się także w jej obfitej twórczości beletrystycznej: dla dorosłych czytelników były przeznaczone zbiory opowiadań o tematyce współczesnej, rzadziej historycznej, Zdarzenia rzeczywiste w powiastkach (W. 1860 1–II, Wyd. 2, 1862), Z domu i ze świata. Powieści oryginalnie napisane (W. 1875), dla dzieci ogłosiła Wesołe powiastki dla dzieci (W. 1857, Wyd. 3, 1868), Powiastki ciekawe dla dzieci (W. 1865), Dzieci pani Sojeckiej na wakacjach. Obrazki (W. 1876), do ludu wreszcie były adresowane Chrzciny u wójta (W. 1861, Wyd. 2, 1863) oraz Wesele u wójta (W. 1863) – «prace konkursowe wydane kosztem byłego Towarzystwa Rolniczego» – jak informuje nekrolog S-ej w „Warszawskim Roczniku Literackim” (1875). Swoje utwory S. zamieszczała także w prasie („Księga Świata”, „Opiekun Domowy”, „Przyjaciel Dzieci”, „Rozrywki dla Młodocianego Wieku” i in.). S. zmarła w Warszawie 20 IV 1875 i została pochowana na cmentarzu Powązkowskim.

Estreicher w. XIX; Nowy Korbut, VII (Entuzjastki i entuzjaści); Enc. Org. (F. M. Sobieszczański); Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. – 1970 r., Wr. 1994–6 I, III–IV; Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832–1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik biograficzny, Wr. 1990 (bibliogr.); – Chmielowski P., Autorki polskie wieku XIX, W. [1885] s. 238–53; Rewolucyjna konspiracja w Królestwie Polskim w latach 1840–1845. Edward Dembowski, Wr. 1981; [Skimborowicz H.] Sfinx, Gabriella i entuzjastki, „Bluszcz” 1880 nr 11 i n.; Wiosna Ludów w Królestwie Polskim. Organizacja 1848 roku, Wr. 1994; Żmichowska N., Listy, Wr. 1957–67 I (M. Romankówna, Słownik biograficzny) – III; taż, Poganka, Oprac. T. Boy-Żeleński, Wyd. 2, Wr. 1950; taż, Słowo przedwstępne…, w: Hoffmanowa K., Dzieła, W. 1876 VIII 288–9; Żmichowska N., Baranowska J., Ścieżki przez życie. Wr. 1961; – „Warsz. Roczn. Liter.” T. 5: 1875 (W. 1877) s. 48; – AGAD: Teki Skimborowicza, papiery Sokołowskich; B. Ossol.: rkp 12891 II (papiery Skimborowicza); – Informacje Michała Domańskiego z L.

Rościsław Skręt