Sumiński Antoni Ignacy (1783–1854), ziemianin, Dyrektor Generalny Policji i Poczt Królestwa Polskiego.

Ur. 18 VI w rodzinnym majątku Zbójno (pow. lipnowski), był najstarszym synem Piotra (zob.) i Franciszki z Hołyńskich, bratem Jana Stanisława (zob.).

Prawdopodobnie wraz z bratem Janem Stanisławem kształcił się S. u księży pijarów w Warszawie. Pod koniec r. 1806 rozpoczął służbę państwową w Płocku jako konsyliarz Najwyższej Izby Wojennej i Administracji Dep. Płockiego. W r. 1808 otrzymał nominację na radcę Prefektury Dep. Płockiego. W tym czasie był właścicielem klucza Zbójno i dóbr Wielgie (pow. lipnowski), a wspólnie z bratem właścicielem dóbr pojezuickich Leszczyno Kmiece (pow. płocki). W r. 1812 awansował na stanowisko zastępcy prefekta Dep. Płockiego; w r. 1813 podpisywał się jako prefekt Dep. Płockiego, ale funkcję tę pełnił wówczas Rajmund Rembieliński. W związku z przygotowywaną przez Rembielińskiego ankietą na temat uwłaszczenia chłopów napisał w r. 1815 Projekt polepszenia stanu włościan w Księstwie Warszawskim… (Płock). W tym czasie powołany został przez gen. Józefa Zajączka do komisji ministerialnej, mającej na celu opracowanie projektu nowej organizacji i administracji pocztowej.

Dn. 15 VII 1816 został S. prezesem Komisji Wojewódzkiej Woj. Podlaskiego w Siedlcach. Dn. 15 X t.r. otrzymał «z woli» naczelnego wodza WP w. ks. Konstantego nominację na stanowisko Dyrektora Generalnego Policji i Poczt Król. Pol. (nie objął jednak, jak jego poprzednik Aleksander Linowski, funkcji zastępcy ministra spraw wewnętrznych). Decyzją namiestnika Król. Pol. gen. Zajączka z 19 X, wszedł do Rady Stanu; odtąd w oficjalnych aktach pocztowych używał tytułu Radca Stanu Dyrektor Generalny Policji i Poczt, natomiast w aktach policyjnych, np. w paszportach, tytułu Radca Stanu Dyrektor Generalny Policji. Z racji swego urzędu pełnił od r. 1817 obowiązki przewodniczącego Rady Ogólnej Dozorczej Szpitali. Uczestniczył w opracowaniu aktów prawnych: o organizacji Dyrekcji Generalnej Poczt, o urządzeniu administracji pocztowej oraz o prerogatywach i obowiązkach poczt królewskich; po ich podpisaniu 8 VII t.r. przez namiestnika Król. Pol. na posiedzeniu Rady Administracyjnej stały się one podstawowymi dokumentami pocztowymi, obowiązującymi do r. 1851. W r. 1817 wszedł w życie, podpisany przez S-ego, „Instruktarz dla oficjalistów pocztowych w Królestwie Polskim” (W.), będący pierwszym zbiorem praw, przywilejów i obowiązków pocztowych. S. przyczynił się również do zawarcia porozumień regulujących stosunki pocztowe Król. Pol. z krajami ościennymi, m.in. w r. 1816 z Wolnym Miastem Krakowem, w r. 1818 z Dyrekcją Poczt Litewskich i z Prusami (kolejne pertraktacje z Prusami zakończyły się 20 III 1827) oraz z Austrią (1821 i 1827).

S. cieszył się względami cara Aleksandra I i jego żony; w l. 1818–19 był trzykrotnie obdarowany złotą tabakierką wysadzaną brylantami, a także odznaczony Orderem św. Stanisława I kl. (1818) i Orderem św. Włodzimierza III kl. (1819). W r. 1819 stanął na czele Wydz. Cenzury i kierował nim do r. 1821; nie wyróżniał się gorliwością. W sierpniu 1821 wszedł do Biura Centralnego Policji dla Warszawy i Król. Pol., ale i tam nie odegrał istotnej roli. Aktywnie działał w tym czasie w wolnomularstwie; przyczynił się w r. 1821 do założenia w Płocku staroszkockiej loży «Ludzkość», której był mistrzem do rozwiązania wolnomularstwa w Król. Pol. w r. 1822. Dn. 8 V 1826 przystąpił do Tow. Kredytowego Ziemskiego w Warszawie. Trzykrotnie był obierany posłem na sejm Król. Pol., jednak za każdym razem wybór ten był unieważniany przez senat jako sprzeczny z konstytucją (posłem nie mógł zostać urzędnik mający wpływ na wybory). Poczta Król. Pol. stała się w czasach dyrekcji S-ego nowoczesną i dochodową instytucją (jej zyski zwiększyły się o ponad 280%). S. doprowadził w l. 1827–8 do kodyfikacji przepisów pocztowych, m.in. do opracowania w r. 1827 nowego regulaminu dla Kasy Generalnej Pocztowej; przyczynił się do podniesienia standardu usług pocztowych, rozbudowy sieci placówek i traktów oraz rozwoju pocztowego budownictwa. Na początku r. 1827 wprowadzono nowe mundury pocztowe, zakupiono konie i dyliżanse, a także zmieniono obowiązującą od czasów napoleońskich tytulaturę urzędników i placówek (poczmistrz na naczelnik urzędu pocztowego, pocztamt na urząd pocztowy, Pocztamt Nadworny na Główny Urząd Pocztowy).

Po wybuchu powstania listopadowego urzędował S. pod nadzorem władz powstańczych; wg Leona Drewnickiego, dowódcy straży bezpieczeństwa m. Warszawy, uciekł z miasta 29 XI 1830 wraz z w. ks. Konstantym. Dn. 1 I 1831 został zawieszony w czynnościach służbowych. Osiadł wtedy w swym majątku w Zbójnie, a do Warszawy wrócił 29 IX t.r., trzy tygodnie po kapitulacji miasta. Pod nieobecność S-ego jego majątek obrabował oddział powstańczy mjr. Drewnickiego, zmierzający w kierunku granicy pruskiej. Uważany przez I. Paskiewicza za lojalnego urzędnika, tymczasowo kierował MSW i Policji, używając tytułu: Radca Stanu Najstarszy Dyrektor Generalny Dyrygujący. Dn. 20 X objął ponownie stanowisko Radcy Stanu Dyrektora Generalnego Policji i Poczt Król. Pol. T.r. przestał pełnić obowiązki przewodniczącego Rady Ogólnej Dozorczej Szpitali. W wyniku reorganizacji Dyrekcji Generalnej Poczt (odłączono ją od policji i przekazano pod kontrolę Wydz. Przemysłu i Kunsztów Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, Duchownych i Oświecenia Publicznego) zlikwidowane zostało stanowisko Radcy Stanu Dyrektora Generalnego Policji i Poczt i 24 V 1833 podał się S. do dymisji. Być może na dymisję miały wpływ oskarżenia policji rosyjskiej pod adresem jego żony, Zofii z Piwnickich, o kontaktowanie się z jej bratem ciotecznym, Arturem Zawiszą, jednym z głównych organizatorów tzw. wyprawy Józefa Zaliwskiego; przesłuchiwana wiosną t.r., została zwolniona od odpowiedzialności karnej, ale pozostała «w kręgu podejrzanych». T.r. wszedł S. do reaktywowanej 14 IV Rady Stanu. W r. 1834 wystosował do warszawskiego gen.-gubernatora N. P. Pankratjewa memoriał w sprawie konieczności poczynienia ulg w ruchu przygranicznym oraz w handlu z Prusami. W r. 1837 został odznaczony Orderem św. Stanisława IV kl. W uznaniu 31-letniej służby otrzymał w r. 1838 dodatkowo 16 500 złp. rocznie, oprócz dotychczasowej pensji (13 500 złp.).

Z powodu przewlekłej choroby oczu i częstych próśb o urlopy, car Mikołaj I zażądał w r. 1840 od S-ego ustąpienia z Rady Stanu. S. przeniósł się wtedy do rodzinnego Zbójna. Do klucza zbójeńskiego należały wówczas wsie i folwarki: Wielgie, Klonowo, Dąbrówka, Kawno, Sikorz, Podolin, Ciepień, Zbójenko, Luskowie, Franków, Rudusk i Wojnowo. S. jeszcze przed r. 1830 wprowadził płodozmian i wzorowo zarządzał swoim gospodarstwem. Zaplanował budowę nowej siedziby i pomagał Henrykowi Marconiemu w projektowaniu pałacu w stylu późnoklasycystycznym; jego budowę rozpoczęto na przełomie l. czterdziestych i pięćdziesiątych XIX w. Założył też ogród i park krajobrazowy. Zmarł 19 V 1854 w Zbójnie, został pochowany w kaplicy na cmentarzu paraf. w Oborach koło Lipna.

Pierwszą żoną S-ego była Tekla z Karnkowskich (1770–1821), córka Stefana Karnkowskiego (zob.). Miał z nią syna, Zygmunta, zmarłego w dzieciństwie (zapewne przed 4 V 1825). Ok. r. 1823 ożenił się powtórnie z siostrzenicą pierwszej żony, Zofią z Piwnickich (1811–1891), córką Stanisława Piwnickiego (zob.), która w r. 1851 otrzymała w drodze darowizny od swojej matki dobra Gołocin oraz Gutowo-Starzyna i Lelice w pow. płockim; po śmierci S-ego wyszła za mąż za Edwarda Trzcińskiego. Z drugiego małżeństwa S. pozostawił syna, Artura Józefa Gabriela (zob.).

Borkowski, Almanach; Dunin-Wilczyński Z., Order Świętego Stanisława, W. 2006 s. 219; Estreicher w. XIX, IV; Lenczewski, Genealogie; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Sęczys, Legitymacje Król. Pol.; Słown. Geogr. (Zbójno); Spis szlachty Królestwa Polskiego, W. 1851; Suma T., Urzędnicy pocztowi w Królestwie Polskim 1815–1871. Słownik biograficzny, W. 2005 (bibliogr.); Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832–1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik biograficzny, Wr. 1990; Uruski, VI 213; – Czernik M., Dyrekcja Generalna Poczt Królestwa Polskiego do 1851 roku, „Hist.-Badawczy Biul. Filatelistyczny” 1980 nr 3 s. 113, 117, 120–2, 124–5, 127–8; tenże, Poczta Królestwa Polskiego w latach 1815–1851. Organizacja i dokumentacja działalności, Wr. 1987; tenże, Poczta w systemie administracyjnym Królestwa Polskiego do 1851 roku, „Hist.-Badawczy Biul. Filatelistyczny” 1980 nr 2 s. 64, 71–4; Dobrzeniecki J., Władze pocztowe Królestwa Polskiego w Warszawie 1817–1870, „Filatelista” 1983 nr 4 s. 80; Gąsiorowska N., Wolność druku w Królestwie Kongresowym 1815–1830, w: Monografie w Zakresie Dziejów Nowożytnych, W. 1916 XIII; Giera J., 4 wieki poczty warszawskiej, W. 1996; Plan rozwoju miejscowości Zbójno w gminie Zbójno na lata 2004–2013, Zbójno 2004 (wstęp); Przelaskowski R., Sejm Warszawski roku 1825, W. 1929, Sęczys E., Akta Wydziału paszportowego Kancelarii Własnej Namiestnika 1832–1861, „Archeion” T. 77: 1981 s. 107–24; Szyndler B., Mikołaj Nowosilcow (1762–1838). Portret carskiego inkwizytora, W. 2004; Śnieżko A., Dawne pieczęcie pocztowe, Wr. 1961 s. 100; – Diariusz Sejmu z r. 1830–1831, Wyd. M. Rostworowski, Kr. 1908 II 233, 417–19; Drewnicki L., Za moich czasów, Oprac. J. Dutkiewicz, W. 1971; Korespondencja Lubeckiego z ministrami sekretarzami stanu Ignacym Sobolewskim i Stefanem Grabowskim, Oprac. S. Smolka, Kr. 1909 II, IV; Koźmian K., Pamiętniki, Wr. 1972 II, III; Materiały do dziejów Komisji Rządzącej z r. 1807, Wyd. M. Rostworowski, Kr. 1918; Nekrologi „Kuriera Warszawskiego”, Oprac. A. Tyszka, W. 2007 III; Społeczeństwo polskie; – „Czas” 1854 nr 127; „Dzien. Powsz.” 1831 nr 286; „Gaz. Codz. Narod. i Obca” 1818 nr 8, 1819 nr 108, 119; „Gaz. Korespondenta Warsz. i Zagran.” 1814 nr 1, 1815 nr 63, 1816 nr 85; „Gaz. Pol.” 1826 nr 22, 1827 nr 359; „Gaz. Rządowa Król. Pol.” 1848 nr 265; „Gaz. Warsz.” 1816 nr 85, 1818 nr 35 s. 918, 1819 nr 12 s. 253, 1826 nr 13, 1827 nr 351, 1831 nr 261, 288, 292, 300, 1832 nr 287, 1833 nr 121; „Monitor Warsz.” 1825 nr 133, 1826 nr 154; – AGAD: Kancelaria własna Namiestnika, Wydz. Paszportowy nr 287, Rada Stanu (II) sygn. 68; AP w W.: Akta rejentów, Teodora Czempińskiego 1817 r. nr 3286 sygn. 27, Tomasza Rudnickiego 1822 r. nr 252, Aleksandra Engelke 1825 r. nr 2647, 2648, 2678–2681, 1826 r. nr 3216, 3290, J. F. Wilskiego 1829 r. nr 466, 552, 1836 r. nr 242, 264, J. Noskowskiego 1844 r. t. 63 nr 7526, 1845 r. t. 66 nr 8162; Arch. Muz. Poczty i Telekomunikacji we Wr.: sygn. PVI–533 k. 4–7, sygn. PVI–548 k. 9–13, sygn. PVI–564 k. 15–16, sygn. PVI–566 k. 1, sygn. PVI–567, PVI–568 k. 1–2, sygn. PVI–569 k. 7, sygn. PVI–570 k. 2, sygn. PVI–574 k. 1, sygn. PVI–601 k. 7–8, sygn. PVI–603, PVI–625, PVI–700, PVI–703 k. 2–9, sygn. PVI–719; – Mater. Red. PSB: Włodek J. M., Sumińscy h. Leszczyc 1493–2000…, Kr. 2000 (mszp.).

Tomasz Suma