Moszyński August Fryderyk h. Nałęcz (1731–1786), stolnik kor., architekt, kolekcjoner, kierownik spraw artystycznych i teatralnych na dworze Stanisława Augusta, ekonomista, działacz wolnomularski. Ur. 25 I w Dreźnie, był synem Jana Kantego (zob.) i Fryderyki Augusty hrabianki Cosel, naturalnej córki Augusta II, bratem Fryderyka Józefa (zob.). August II nadał swej córce i jej potomstwu tytuł hrabiowski. Po śmierci ojca (1737) obaj bracia pozostawali pod opieką Henryka Brühla. M. kształcił się w Dreźnie w szkole wojskowej. Pracowity i interesujący się wielu zagadnieniami, uzyskał rozległe wykształcenie (m. in. w zakresie spraw monetarnych) i z zapałem studiował architekturę pod kierunkiem włoskiego architekta na dworze Augusta III Gaetana Chiaveriego. Wykształcenie swe pogłębił w czasie podróży do Francji, Anglii i Włoch. We Włoszech kolekcjonował starożytności i dzieła sztuki oraz żywo interesował się architekturą, przy czym szczególny wpływ na jego własne koncepcje architektoniczne wywarł kościół Św. Piotra w Rzymie. Jako starosta inowłodzki (był nim do 23 XI 1754) posłował w r. 1750 z Inflant na sejm ekstraordynaryjny. W r. 1752 (6 VI) otrzymał od Augusta III godność stolnika kor. oraz pensję. W r. 1755, odznaczony Orderem Orła Białego (19 I), ożenił się z Teofilą Potocką, córką Stanisława, woj. poznańskiego, wnuczką Józefa, hetmana w. kor. W r. 1757 otrzymał starostwo dymirskie (odstąpił je potem Eustachemu Potockiemu). Miał też starostwo sieciechowskie, które w r. 1765 scedował Stanisławowi Lubomirskiemu, woj. bracławskiemu. Wkrótce po ślubie zadebiutował jako architekt. Na zlecenie babki żony, Ludwiki z Mniszchów Potockiej, wykonał projekty kościoła Dominikanów w Tarnopolu i kościoła w Mikulińcach, zrealizowane w późniejszych latach. Projekt kościoła w Mikulińcach powstał pod wpływem drezdeńskiej Hofkirche, dzieła Chiaveriego. Oba te kościoły miały wielkie kopuły nawiązujące do kopuły w bazylice Św. Piotra w Rzymie.
Znany ze swej uczoności i «filozofii», M. do czasu bezkrólewia pozostawał na uboczu życia politycznego. Z początkiem kwietnia 1764 stał się jednak «z wieśniaka [de campagnard] najtęższym pracownikiem i najgorliwszym zwolennikiem stronnictwa przeciwnego Czartoryskim» (słowa agenta królewicza Ksawerego – Józef a Bratkowskiego). Na uaktywnienie stolnika miały zapewne wpływ jego koligacje z Franciszkiem Salezym Potockim, który zabiegał wówczas o utrącenie kandydatury Jana Klemensa Branickiego, zdeklarowanie się Ksawerego i uzyskanie od niego pieniędzy. Obok Gabriela Podoskiego stał się M. najczynniejszym działaczem stronnictwa saskiego, starając się utrzymać współdziałanie J. K. Branickiego, F. S. Potockiego i Karola Radziwiłła. Dn. 11 IV M. i Podoski udali się (formalnie z ramienia przymuszonego do tego kroku prymasa Władysława Łubieńskiego) do H. Kayserlinga i N. Repnina, domagając się wyjaśnień w sprawie interwencji wojsk rosyjskich, a potem zredagowali protestacyjne pisma senatorów do mocarstw (zwłaszcza M. stawiał sprawy ostro). M. zorganizował już wśród magnatów składkę pieniężną, zanim z początkiem maja nie otrzymał od królewicza Ksawerego do swej dyspozycji 50 000 dukatów. Jako «skarbnik» stronnictwa najwięcej pieniędzy dał Radziwiłłowi (12 000), Andrzejowi Mokronowskiemu wypłacił 2000–3000 (aby odpowiednio urabiał Branickiego) i Podoskiemu 3 000 na «korumpowanie» posłów na sejm konwokacyjny. Dalsze sumy przeznaczał dla wojska kor. i milicji F. S. Potockiego. Opowiadał się za zawiązaniem konfederacji w Warszawie i przeciw wymarszowi oponentów ze stolicy. Gdy ów wymarsz nastąpił, ponawiał projekty konfederackie w Piasecznie, Kozienicach, Sandomierzu. Bez powodzenia chciał rejteradę Branickiego skierować od Stanisławowa (posiadłości F. S. Potockiego), a nie ku węgierskiej granicy. Odłączywszy się od hetmana, pojechał do Potockich do Krystynopola, skąd na wezwanie Branickiego przybył 18 VII na zjazd senatorów w Lubowli (na Spiszu). Przedstawił tu projekt «pokojowej» konfederacji pod laską Wacława Rzewuskiego, która zjednoczyłaby oponentów, «pour faire son accommodement en corps» za mediacją króla pruskiego. Poparty w Lubowli jedynie przez Adama Krasińskiego, spotkał się z opozycją Kajetana Sołtyka i Jerzego Mniszcha. Królewicz Ksawery aprobował projekt konfederacji, ale odrzucał myśl o pruskiej mediacji. Doczekawszy na Spiszu upadku wszelkich zamierzeń konfederackich, M. w sierpniu przymawiał się o «azyl» w Dreźnie i «bonifikatę». W grudniu 1764 rozliczył się Ksaweremu z powierzonych mu sum (ale bez pokwitowań, które ponoć musiał zostawić na Węgrzech). Jednocześnie deklarował gotowość uznania elekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego stwierdzając, że z tą chwilą ustaną jego dotychczasowe zobowiązania i że jeśli zostanie wezwany, przybędzie do Warszawy.
Przenosząc się z Drezna do Warszawy M. zawarł z żoną umowę majątkową, na mocy której oddawał jej swoje dobra ziemskie w zamian za rentę. W tym samym r. 1764 Moszyńscy rozeszli się i Moszyńska później przestała wywiązywać się ze swoich zobowiązań. W r. 1767 M. zrzekł się pensji od dworu saskiego. Człowiek rozrzutny i w swych różnych pomysłach wzbogacenia się niepraktyczny, z czasem stał się pod względem materialnym zależny od króla. Jeszcze przed elekcją Poniatowskiego spotykał się z nim zresztą na tle wspólnych zainteresowań kolekcjonerskich i kontakt ten przekształcił się następnie w przyjaźń. Należąc do nielicznych magnatów okazujących szczere przywiązanie nowemu monarsze M. nie mieszał się już do życia politycznego. W pierwszych latach panowania Stanisława Augusta nie władał jeszcze dobrze polskim językiem. Król uważał, że M. «ma znajomość rzeczy we wszelkich zakresach, jest giętki i niezmiernie użyteczny» i dlatego powierzał mu wielorakie funkcje. W r. 1765 został M. dyrektorem budowli królewskich i opiekunem teatru warszawskiego. Nie piastując jakiegoś oficjalnego stanowiska, od r. 1764 tworzył królewskie kolekcje i zawiadował nimi. W styczniu 1765 wszedł w skład stworzonej wówczas Komisji Menniczej, był też członkiem Komisji Skarbu JKM (tzw. kamery), działającej w l. 1765–75. Dn. 8 V 1765 został odznaczony Orderem Św. Stanisława. W czerwcu 1776 król mianował go członkiem Rady Nieustającej na miejsce Jacka Małachowskiego, który złożył rezygnację. Sejm 1776 r. nie wybrał M-ego do nowego składu Rady.
Jako dyrektor budowli królewskich zajmował się M. przebudową zamku Ujazdowskiego. W tym okresie opracował dwa niezrealizowane projekty: plan przerobienia fasady Ujazdowa i wzorowany na pałacu w Marly plan pałacu królewskiego. Roboty w Ujazdowie trwały osiem lat, kosztowały wiele pieniędzy i nie dały spodziewanego rezultatu. M. spotkał się z krytyką rozrzutnej gospodarki królewskimi funduszami, a nawet oskarżeniem o nadużycia. W czerwcu 1772 utracił swe stanowisko, co przypisywał intrygom swego następcy Marcelego Bacciarellego. W n. l. M. był autorem wielu niezrealizowanych projektów architektonicznych, budowli sakralnych i gmachów teatralnych. Opracował m. in. projekty gmachu teatru publicznego na Krakowskim Przedmieściu i na placu Krasińskich. Architektura projektowanych budynków zbliżona do dzieł G. Galii Bibieny należała jeszcze do epoki baroku, mimo iż M. wewnętrzną dekorację teatru starał się dostosować do stylu klasycystycznego, wzorując się m. in. na projektach Wiktora Louisa. Projektował również dekoracje teatralne, np. dekorację do tragedii Voltaire’a „Tancrede”. W r. 1774 ofiarował królowi rozprawę Essay sur le Jardinage Anglois zawierającą uwagi o zakładaniu parku krajobrazowego, wzorowaną na książce Thomasa Whately «Observations on Modern Gardening”. Istnieje hipoteza, że M. pisał swą rozprawę z myślą o Łazienkach i że był on autorem rozplanowania parku ujazdowskiego w l. 1775–6.
Pełniąc na życzenie króla kontrolę nad nowo zorganizowanym teatrem publicznym, M. zajmował się całokształtem spraw artystycznych i personalnych, w mniejszym zakresie sprawami finansowymi. Teatr był jego pasją, na którą nie żałował własnych pieniędzy, finansował bowiem czasem balety, sprawiał dekoracje i kostiumy. Hipotetycznie (za informacją Szymona Bielskiego) przypisywano mu autorstwo granej w r. 1767 komedii „Nadgroda cnoty”, będącej przeróbką utworu Voltaire’a „Le Cafè ou l’Écossaise”. Początkowo M. popierał antreprenera Karola Tomatisa, lecz w r. 1767, zrażony jego niekorzystną dla skarbu królewskiego gospodarką, przyczynił się do wypowiedzenia mu kontraktu. Po wznowieniu widowisk publicznych w r. 1774 pełnił jakąś funkcję zwierzchnią w teatrze, a w r. 1776 pośredniczył z ramienia króla w pertraktacjach mających na celu odkupienie monopolu teatralnego Sułkowskich przez Franciszka Ryxa. Gdy nowy właściciel przywileju nie chciał utrzymywać sceny narodowej, M. wystąpił z projektem zebrania składkowych funduszów na jej prowadzenie od lipca 1776 do końca marca 1777. Projekt ten nie został zrealizowany, ale M. pośredniczył w dotowaniu sceny polskiej przez króla. Na początku 1778 r. M. osobiście niechętny Ryxowi, montował złożoną z magnatów spółkę teatralną i zabiegał o rezygnację Ryxa z przywileju, do czego nie doszło. W czasie antrepryzy Ludwika Montbruna w r. 1778 M. miał wraz z szambelanem Franciszkiem Woyną zleconą opiekę nad teatrem. Za jego protekcją rozpoczął wówczas swą karierę aktorską Wojciech Bogusławski. W okresie od r. 1781 do r. 1786 pełnił M. funkcje opiekuna Zrzeszenia Aktorów Narodowych. Od marca 1782 z jego inicjatywy reżyserem zespołu został Wojciech Bogusławski. M. również i później interesował się losami sceny polskiej.
Wiele zapału wykazał M. w swej działalności kolekcjonerskiej, prowadzonej dla króla. Ze znawstwem kupował medale, książki i ryciny. Królewski gabinet rycin istniał już ok. r. 1768, a w r. 1782 liczył przeszło 100 000 pozycji. M. ofiarował królowi swoje zbierane przez trzydzieści lat medale i starożytności oceniane przez niego na 4000 dukatów. Z tempem zakupów prowadzonych przez M-ego nie szło w parze opracowywanie zbiorów. W r. 1776 król żądał katalogu swych kolekcji, a w r. 1782 Komisja Ekonomiczna Skarbu JKM wezwała M-ego, jako «mającego sobie powierzony zbiór numizmatów, medalów, antyków i kopersztychów J. K. Mci», do sporządzenia ich inwentarza w przeciągu dwóch miesięcy. Żądanie komisji, któremu M. nie mógł sprostać, bardzo go rozgoryczyło.
Zainteresowanie M-ego naukami ścisłymi umożliwiło mu zorganizowanie królewskiego gabinetu fizycznego i astronomicznego; o kompetencjach M-ego w tym zakresie świadczą m. in. uwagi przekazane Janowi Śniadeckiemu w związku z próbą lotu balonu powietrznego 1 IV 1784. M. zorganizował również laboratorium chemiczne. Łączyło się to z jego zainteresowaniem chemią, a nawet alchemią. Do spraw alchemii odnosiło się opracowane przez M-ego i przedłożone królowi w r. 1768 pismo Refléxion sur la science hermétique (B. Czart. rkp. 809). Przeprowadzał na własną rękę próby alchemiczne (np. w r. 1769), posługiwał się jednak metodą, która świadczyła, że był dość dobrze obeznany z nowoczesną chemią i analizą chemiczną. W imieniu króla zawarł w r. 1770 umowę z niemieckim alchemikiem Johannem Chrystianem Simonem. W późniejszym zaś okresie przedłożył królowi memoriał wykazujący bezużyteczność poszukiwań kamienia filozoficznego i pożytek z doświadczeń z dziedziny chemii. Znajomość chemii pozwoliła mu na zdemaskowanie alchemicznych oszustw słynnego szalbierza A. Cagliostra w r. 1780. M. opublikował w związku z tym broszurę Cagliostro démasqué à Varsovie en 1780 (Strasbourg–Lausanne 1786). M. miał również zainteresowania w zakresie innych działów nauk przyrodniczych. Znał się dobrze na geologii, stworzył królewskie zbiory geologiczne i służył niejednokrotnie królowi jako konsultant w tej dziedzinie. W r. 1779 pośredniczył w sprowadzeniu z Wiednia Ferdynanda Ludwika Harrscha, wybitnego specjalisty od spraw górnictwa. Pobyt Harrscha, od którego oczekiwano fachowych porad, okazał się całkowitym fiaskiem i M. należał do tych osób, które potrafiły w końcu krytycznie ocenić nieuczciwą działalność tego człowieka. Ze względu na swe kwalifikacje w zakresie nauk ścisłych został powołany na członka Naturforschende Gesellschaft w Gdańsku; był jednym z pierwszych członków założonego w r. 1777 efemerycznego Tow. Fizycznego.
W Komisji Menniczej M. należał do nielicznych jej członków rzeczywiście znających zagadnienia monetarne. Wypowiedział się za biciem monety srebrnej wg stopy pruskiej i zaprotegował na dzierżawę mennicy berlińskiego bankiera G. W. Schweigerta. Dn. 1 VIII 1765 podpisany został kontrakt ze Schweigertem, którego jednym ze wspólników był M. Wskutek jednak argumentacji innego członka Komisji Menniczej, woj. inflanckiego Jana Borcha, popartego przez Czartoryskich, iż należy bić monetę lepszą wg stopy cesarstwa, kontrakt został cofnięty. Przyszłość okazać miała słuszność poglądów M-ego, gdyż zbyt dobra moneta wychodziła z kraju, a jej relacja do dukata w praktyce była niemożliwa do utrzymania. M. był autorem niepublikowanej rozprawy Précis sur les affaires monétaires depuis 1764 jusqu’à 1782, którą uwzględniał w swych badaniach Czacki i powoływał się na nią w swym dziele „O litewskich i polskich prawach” (W. 1800 I). M. pozostawał nadal w Komisji Menniczej i w r. 1778 przeprowadził dochodzenie, uniewinniając z zarzutów nieuczciwego prowadzenia mennicy Piotra Mikołaja Gartenberga-Sadogórskiego i Aleksandra Unruha. W r. 1771 trzech urzędników mennicy poleciło wybić na cześć M-ego medal z jego portretem.
M-ego interesowały również problemy ekonomiczne. Dn. 1 XII 1764 przedłożył on Stanisławowi Augustowi memoriał pt. Remarques sur les établissements les plus utiles en Pologne, opracowany w duchu kameralizmu. Wychodząc od potrzeby wzmocnienia siły zbrojnej państwa, rozpatrywał sposoby podniesienia stanu gospodarczego Polski przez stworzenie rodzimego przemysłu, podniesienie górnictwa, intensyfikację rolnictwa, m. in. przez rozszerzenie upraw kartofli, tytoniu, zainicjowanie racjonalnej gospodarki leśnej, usprawnienie handlu i obrotu kredytowego (m. in. przez ograniczenie monopolistycznej pozycji Gdańska), polepszenie transportu, m. in. przez budowę kanałów. Szczególny nacisk położył M. na sprawy populacyjne, w wyludnieniu Polski widząc podstawowe źródło jej słabości. Lekarstwem na to miało być ograniczenie liczby zakonników, podniesienie stanu higieny i opieki lekarskiej, walka z pijaństwem oraz pewne niewielkie reformy położenia chłopów (pociąganie do odpowiedzialności sądowej panów krzywdzących poddanych). M. uznawał, że poddaństwo i ucisk pańszczyzną jest główną przyczyną depopulacji, ale zdawał sobie sprawę z trudności zmienienia tego stanu rzeczy. Wzrostowi ludności, a również sprawie uprzemysłowienia służyć miała postulowana przez M-ego swoboda kultu religijnego, zwiększeniu wydajności pracy – ograniczenie liczby świąt kościelnych. Rozwojowi gospodarczemu sprzyjałoby popieranie «nauk i sztuk». Pomysły te powtórzył częściowo w memoriale napisanym dla króla w r. 1774 pt. Essai sur les principes de la richesse d’un État applicables à la Pologne oraz w projekcie z r. 1775 pt. Notte des manufactures qu’on pourrait établir en Pologne pour travailler les produits du pays qu’on vend en grand parti cru à l’étranger. W r. 1774 zaprojektował spłacenie długów Rzpltej za pomocą emisji biletów kredytowych na sumę 30 do 35 milionów zł, stopniowo wykupywanych, ale które pełniłyby funkcje pieniędzy papierowych. Projekt tej emisji nieco zmodyfikowany włączył do ułożonych we wrześniu 1776 Projets de finance. Zawierały one ponadto projekty ustanowienia przez Radę Nieustającą Władz «policyjnych» w całym kraju, zajmujących się sprawami służby zdrowia, bezpieczeństwem i porządkiem publicznym, drogami, opieką nad handlem, spisami ludności, katastrem, ubezpieczeniem od ognia, regulowaniem cen żywności, zniesieniem lub zreformowaniem cechów itd., oraz projekt budżetu państwa zamykający się sumą 16,5 miliona zł, przy czym wydatki na wojsko zredukowane były do sumy 8 milionów, a samo wojsko zostałoby zreformowane wg ułożonego przez M-ego planu. W lutym 1778 M., wraz z Augustem Sułkowskim, przedłożył Stanisławowi Augustowi omówione również z O. Stackelbergiem „Matériaux pour les idées de commerce”, zawierające pomysły skierowania handlu polskiego ku Morzu Czarnemu przez wolny od ceł spław Bohem i Dnieprem oraz wybudowania portu w Połądze i połączenia go kanałami z rzekami polskimi.
Czynny w masonerii już w czasach saskich (w latach wojny siedmioletniej był odnowicielem warszawskiej loży «Trzech Braci»), w r. 1769 został M. wybrany na w. mistrza loży warszawskiej św. Jana z nazwą «Vertueux Sarmate». Dokonał wówczas jej podziału na trzy loże (polską, niemiecką i francuską), które stanowiły łącznie «wielką lożę warszawską». Z tego powodu został t.r. wybity medal z podobizną M-ego i napisem «ex uno tria in unum». M. miał najwyższy stopień masoński «złotego i różanego krzyża». W dn. św. Jana, 24 VI 1770, w jego domu rozpoczęły się z niezwykłą okazałością i ostentacją obchodzone uroczystości wolnomularskie. M. napisał dla króla Mes observations dotyczące dziejów masonerii (B. Czart.: rkp. 700).
W opinii wielu współczesnych M. był przyczyną długów królewskich ze względu na ogromne wydatki na teatr, budowle, kolekcje, eksperymenty chemiczne i fizyczne. Pasjonujący się różnymi dziedzinami sztuki i nauki M. nie był człowiekiem praktycznym. Jego własną sytuację finansową podkopał rozwód z żoną i rozrzutny tryb życia. Świadczy o tym m. in. słynny festyn zorganizowany przez niego w Młocinach w pierwszą rocznicę elekcji króla (27 VIII 1765) kosztujący około 9 000 dukatów. Współcześni nazywali M-ego «ekspensa» w przeciwieństwie do jego młodszego brata zwanego «percepta». M. brnął w długi, z których go często musiał ratować król. W r. 1767 Stanisław August dał bankierom P. M. Gartenbergowi i Piotrowi Tepperowi gwarancję na długi M-ego zapewniając, że będą one pokryte «ex lucro monetario». W zamian król otrzymał zastaw na wszystkich ruchomościach i aktywach M-ego. Układ ten nie poprawił sytuacji finansowej M-ego, w r. 1772 wierzyciele zajęli mu bibliotekę. W r. 1775 (28 I) był zmuszony sprzedać tytuł stolnika kor. Franciszkowi Olizarowi. W r. 1776 M. prosił króla o interwencję u gubernatora, aby wyznaczył kogoś, kto by załatwił sprawy sporne między nim a separowaną żoną. (Majątki Moszyńskich po pierwszym rozbiorze pozostały w zaborze austriackim).
Ciągłe kłopoty finansowe wpływały na pogorszenie się stanu zdrowia M-ego, który wskutek tego prosił króla o pozwolenie wyjazdu do Włoch. Król zgodził się ponieść koszty podróży i M. pod przybranym nazwiskiem hr. Leszczkowa wyjechał w październiku przsz Pragę, Norymbergę, Strasburg do południowej Francji, a stamtąd z końcem marca 1785 do Włoch. W końcu kwietnia znalazł się we Florencji, skąd pojechał do Rzymu, gdzie przebywał do października, a następnie do Neapolu. W czasie podróży M. spisywał wrażenia i obserwacje w formie dziennika przeznaczonego dla króla. Ów Dziennik podróży do Francji i Włoch wydany przez M. Zboińską-Daszyńską (w tłumaczeniu z francuskiego, Kr. 1970) obejmuje wydany w r. 1925 przez F. Benoit Voyage en Provence d’un gentilhomme Polonais, następnie dzienniki zachowane w rękopisach Biblioteki Czartoryskich oraz tamże znajdujący się opis podróży do Neapolu w formie listów do króla. Nie zachowały się natomiast części opisujące podróż przez Polskę i drogę z Marsylii do Genui. Części poświęcone pobytowi we Włoszech, zawierające rozważania na temat sztuki antycznej, renesansowej i barokowej, podają informacje świadczące o szerokich zainteresowaniach i istotnych kompetencjach M-ego w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych. Do swych wrażeń z dziedziny sztuki i nauki dodał wiele interesujących obserwacji o współczesnym życiu we Włoszech. W drodze powrotnej do kraju zatrzymał się przez kilka tygodni w Wenecji, miał zamiar zwiedzić Lombardię. Zmarł prawdopodobnie w Padwie w drugiej połowie czerwca lub na początku lipca 1786.
Z małżeństwa z Teofilą z Potockich miał jedynego syna Jana Nepomucena.
Obfita spuścizna rękopiśmienna M-ego (m. in. wiele jego projektów i pism z różnych dziedzin) znajduje się w zbiorach Biblioteki Czartoryskich w Krakowie.
Obraz M. Bacciarellego (Kopia F. A. A. Lohrmanna), Posłuchanie młynarza przez Stanisława Augusta po zamachu konfederatów barskich w Muz. Narod. w W.; Popiersie gipsowe z r. 1775 wykonane przez A. Lebruna w Muz. Narod. w W. (fot. w: A. M., Dziennik podróży do Francji i Włoch); Reprod. sztychowanego przez F. Comstadiusa medalu z podobizną M-ego, wybitego z powodu wyboru M-ego w r. 1769 na w. mistrza loży warszawskiej Św. Jana, oraz medalu z podobizną M-ego, wybitego w r. 1771 przez urzędników mennicy warszawskiej, w: Raczyński E., Gabinet medalów, Wr. 1843; – Słown. Teatru Pol.; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler, XXV (tu data ur. 25 I 1731 w Dreźnie, data śmierci 11 VI 1786 w Wenecji); Konarski S., Armorial de la noblesse polonaise titrée, Paris 1958; Uruski; Żychliński, XIX 102; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; – Fabre J., Stanislas-Auguste Poniatowski et l’Europe des lumières, Paris 1952; Hubicki W., Tło i geneza podręcznika Chemia i mineralogia Okraszewskiego, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol. S. C, Z. 8, W. 1964; Kaleta R., Oświeceni i sentymentalni, Wr. 1971; Klimowicz M., Początki teatru stanisławowskiego, W. 1965; Lipiński E., Studia nad historią polskiej myśli ekonomicznej, W. 1956; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; Mańkowski T., August Moszyński architekt Polski 18 stulecia, Prace Kom. Hist. Sztuki, IV z. 2; tenże, Kolekcjonerstwo Stanisława Augusta w świetle korespondencji z Augustem Moszyńskim, Prace Sekcji Hist. Sztuki i Kultury Tow. Nauk. we Lw., Lw. 1929 I; tenże, O poglądach na sztukę w czasach Stanisława Augusta, tamże, Lw. 1935 II; Michalski J., Sprawa chłopska na sejmie 1773–1775, „Przegl. Hist.” T. 45: 1954 z. 1; tenże, Zagadnienie polityki antycechowej w czasach St. Augusta, „Przegl. Hist.” T. 45: 1954 z. 4; Morawski K.M., Źródło rozbioru Polski, P. 1935; Smoleński W., Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII, W. 1949; tenże, Towarzystwa naukowe i literackie w Polsce wieku XVIII, Kr. 1901 II; Terlecki W., Mennica Warszawska, Wr. 1970; Wierzbicka-Michalska K., Sześć studiów o teatrze stanisławowskim, Wr. 1967; taż, Życie teatralne w Warszawie za Stanisława Augusta, W. 1949; Wilder J. A., Traktat handlowy polsko-pruski z roku 1775, W. 1937; Wołoszyńska Z., Wokół antrepryzy teatralnej Sułkowskich, Miscellanea z doby Oświecenia, Wr. 1960; Wołoszyński W., Z dziejów mecenatu Stanisława Augusta nad poszukiwaniami górniczo-hutniczymi w Polsce, „Kwart. Hist. Kultury Mater.” T. 7: 1959 nr 3; Wójcik Z., Aleksander Sapieha i warszawskie środowisko przyrodnicze końca XVIII i początku XIX wieku, Cz. 2., W. 1970, Prace Muz. Ziemi, nr 15; – Bernacki L., Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta, Lw. 1929; Bogusławski W., Dzieje Teatru Narodowego, Wyd. fotooffs., W. 1965; Diariusze sejmowe z w. XVIII, III; Korespondencja J. Śniadeckiego, Kr. 1932 I; Lubomirski S., Pod władzą księcia Repnina, W. 1971; Mémoires du roi Stanislas-Auguste, II; Morawińska A., Nieznany traktat A. M-ego o ogrodach angielskich. Myśl o sztuce i sztuka XVII–XVIII w., W. 1970; Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, W. 1963; Warszawski teatr Sułkowskich, Wr. 1957; Źródła do historii teatru warszawskiego, Wr. 1951 I; – „Kur. Pol.” 1755 nr 86; – AGAD: Arch. Kam. III, 688, Arch. publ. Potockich 279a; B. Czart.: rkp. 676, 806, 809; B. Pol. w Paryżu: rkp. 72, 73, 74, 77, (korespondencja królewicza Ksawerego z czasu bezkrólewia wg notatek Emanuela Rostworowskiego).
Karyna Wierzbicka-Michalska