Szmurło (Szmorło) Augustyn Aleksander (1821–1888), filolog klasyczny, pedagog.
Ur. 28 VIII w Dołhobyczowie (pow. tomaszowski) koło Hrubieszowa, ochrzczony 12 IX t.r. w Oszczowie, był synem Mateusza (ur. ok. 1765), kontrolera urzędu celnego w Dołhobyczowie, i Magdaleny ze Skłodnickich (ur. ok. 1783).
S. pobierał nauki początkowe w domu, a następnie kształcił się «na koszt skarbu» w Gimnazjum Wojewódzkim (od r. 1837 – Gimnazjum Gubernialne) w Lublinie, które ukończył w r. 1838. Studiował filologię klasyczną na Wydz. Historyczno-Filologicznym uniw. w Moskwie pod kierunkiem Arsenija Mienszczikowa i Karla Hofmanna w zakresie hellenistyki oraz Maksymiliana Jakubowicza i Dmitrija Kriukowa w dziedzinie latynistyki; w r. 1842 otrzymał stopień kandydata nauk historyczno-filologicznych. Po powrocie do Król. Pol. zamieszkał w Warszawie, gdzie uczył języków starożytnych i historii powszechnej w II Gimnazjum, początkowo jako nauczyciel nadetatowy, a następnie etatowy. Od r. 1847, po zamknięciu wyższych klas gimnazjalnych, uczył języka rosyjskiego w Szkole Powiatowej Realnej. Mianowany w r. 1850, po przywróceniu klas wyższych, starszym nauczycielem języków starożytnych w warszawskim Gimnazjum Gubernialnym opublikował zarys Historia litterarum Romanarum brevissime exposita (Varsavia 1851), oparty na „Grundriss der römischen Literatur” Gottfrieda Bernhardy’ego (Halle 1830). Z tytułem radcy honorowego został w r. 1854 przeniesiony do Inst. Szlacheckiego, gdzie pracował do jego likwidacji w r. 1860. Równocześnie był profesorem literatury klasycznej w Akad. Duchownej Rzymsko-Katolickiej, do jej zamknięcia w r. 1867. Wraz z Wilhelmem Fechtem, Cyprianem Izdebskim i Krzysztofem Stotzerem dokonał adaptacji dla potrzeb szkół polskich gramatyki Raphaela Küchnera „Elementargrammatik der lateinischen Sprache...” (Hannover 1853), wydając podręcznik szkolny Gramatyka łacińska teoretyczno-praktyczna (W. 1856–60 I–III), przy czym tom trzeci, poświęcony składni, ułożył samodzielnie. Prawdopodobnie opracował Gramatykę grecką (niewyd., anons w „Bibl. Warsz.” 1862 t. 2).
S. był współtwórcą reformy szkolnej margrabiego Aleksandra Wielopolskiego; w l. 1861–2 wchodził w skład tymczasowej Rady Wychowania oraz zespołu, który w r. 1862 opracował program nauczania dla szkolnictwa średniego. Od r. 1861 pełnił funkcję przełożonego Kursów Przygotowawczych do Szkoły Głównej Warszawskiej oraz profesora języków starożytnych na tych Kursach; z okazji ich otwarcia wygłosił wykład inauguracyjny O dziejowym stanowisku starożytności klasycznej i ważności pedagogicznej języków starożytnych (W. 1862). Uwagi kierowane do słuchaczy Kursów Przygotowawczych, niepozbawione patosu i moralizatorstwa, opublikowano jako Cztery przemowy przełożonego Kursów Przygotowawczych do Szkoły Głównej, profesora Szmurło miane do uczniów tychże kursów d. 24 stycznia, 22 lutego, 20 marca i 12 kwietnia 1862. W r. 1862 powołano S-ę na stanowisko rektora I Gimnazjum na Nowolipkach o profilu humanistycznym, a następnie inspektora, po przemianowaniu zakładu w r. 1864 na II Gimnazjum Męskie. Wśród uczniów słynął jako zwolennik surowej dyscypliny. W r. 1862 został też adiunktem w Katedrze Języków Starożytnych Szkoły Głównej Warszawskiej; w wykładzie inauguracyjnym 26 XI t.r. O kulturze Grecji (W. 1863) dał wyraz przekonaniu o wyjątkowości tej kultury. Ze względu na stan zdrowia, już w r. 1863 zrezygnował z tej posady. Opublikował instrukcję metodyczną dla nauczycieli: Kilka słów o celu i kierunku gimnazjalnego nauczania w ogóle, a w szczególności o metodach wykładu języka polskiego, języka łacińskiego, historii i geografii w zakresie gimnazjalnym (W. 1865). Od r. 1866 przez niecały rok pełnił dodatkowo obowiązki inspektora Progimnazjum Żeńskiego przy ul. Miodowej, do przekształcenia go w gimnazjum mieszane. Uczył też w Prywatnym Wyższym Naukowym Zakładzie Jana Nepomucena Leszczyńskiego. Napisał wtedy O prepodavanii latinskago jazyka v klassičeskich gimnazijach („Cirkular po upravleniju Varšavskim učebnym okrugom” 1868 nr 5).
W następstwie reformy gimnazjów i progimnazjów S., który osiągnął już wiek emerytalny, został w r. 1873 zwolniony ze stanowiska inspektora II Gimnazjum Męskiego. Otworzył wtedy w Warszawie przy ul. Freta Szkołę Prywatną Męską Czteroklasową z kursem progimnazjum czteroklasowego; zaangażował na «stałego nauczyciela» matematyki Wojciecha Górskiego, swojego byłego ucznia, który wspominał, że S. «uczynił [go] pedagogiem» (Górski W., „Wspomnienia”). W r. 1878 Szkoła została przekształcona w sześcioklasową z kursem progimnazjum sześcioklasowego. S. przygotował instrukcję Izvlečenie iz protokola zasedanija pedagogičeskago soveta Častnago mužskago 6-ti klassnago učilišča v gorode Varšave („Cirkular po upravleniju Varšavskim učebnym okrugom” 1878 nr 7). Po przerwaniu w r. 1881 działalności Szkoły wznowił ją w r.n.; jej dzieje przedstawił w broszurze Szkoła prywatna męska sześcioklasowa z programem progimnazjów VI-klasowych, którą utrzymywał Augustyn Szmurło od r. 1873 do 1882 (W. 1882). W r. 1885 uczył się w szkole S-y Henryk Goldszmit (pseud. Janusz Korczak), który po latach źle ją wspominał ze względu na stosowane tam kary cielesne.
S. posiadał tytuł radcy dworu. W r. 1887 przetłumaczył heksametrem „Iliadę” Homera, którą t.r. opublikował w Warszawie, poprzedzając ją obszernym wstępem oraz ośmiowersową elegią w języku greckim; Zenon Przesmycki uznał przekład za nudny i pozbawiony walorów oryginału („Życie” 1888 nr 13, 15). Chory przez wiele lat, S. zmarł 11 II 1888 w Warszawie, został pochowany 15 II na cmentarzu Powązkowskim.
W małżeństwie z Florentyną z Rzeczniowskich (zm. 1903) miał S. m.in. córkę Karolinę, od r. 1892 zamężną za wdowcem Zygmuntem Muszkatem, jej pasierbicą była Zofia Muszkat, późniejsza żona Feliksa Dzierżyńskiego.
W warszawskim kościele Świętego Krzyża odsłonięto w październiku 1894 poświęcone S-le powstałe w r. 1888 klasycystyczne epitafium.
Podobizny w: Szkoła Główna Warszawska 1862–1869, Kr. 1900 I 36; – Enc. Org., XXIV; Enc. Org. (1898–1904), XIV; Estreicher w. XIX, IV (błędnie jako Adam); PSB (Górski Wojciech); – Błaszczyk L. T., Filologia klasyczna na Uniwersytecie Warszawskim 1817–1915, W. 1995–2003 I–II; Brzuska B., Filologia klasyczna w Szkole Głównej Warszawskiej, Wr. 1992; Golias M., Polscy homerydzi i ich krytycy, „Prace Polon.”, S. 19, 1963; Grabowski E., Najnowsze przekłady obcych poetów, „Przegl. Liter. Dod. do Kraju” (Pet.) 1888 nr 17–19; Hammer S., Historia filologii klasycznej w Polsce, Kr. 1948; Kieniewicz S., Akademia Medyko-Chirurgiczna i Szkoła Główna (1857–1969), w: Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego (1807–1915), Red. tenże, W. 1981; Lisicki H., Aleksander Wielopolski, Kr. 1878 II; Manteuffel T., Centralne władze oświatowe na terenie b. Królestwa Kongresowego 1807–1915, W. 1929; Matejko J., Profesorowie uczelni warszawskich, w: Społeczeństwo Królestwa Polskiego, Red. W. Kula, W. 1965 I; Olczak-Ronikier J., Korczak: próba biografii, W. 2011; Schiller J., Portret zbiorowy nauczycieli warszawskich publicznych szkół średnich 1795–1862, W. 1998; Zamojska D., Bursz – cygan – legionista, Józef Bogdan Dziekoński 1816–1855, W. 1995; Żmuda R., Działalność dydaktyczna i pisarska profesorów i wychowawców Warszawskiej Akademii Duchownej 1837–1867, W. 1979; – Dzierżanowski W., Przewodnik warszawski informacyjno-adresowy na rok 1869, W. 1869; Dzierżyńska Z., Lata wielkich bojów, W. 1969 (dot. rodziny S-y); Górski W., Wspomnienia. Sześćdziesiąt lat pracy na niwie pedagogicznej, Lw. 1937; Hert z, Zbiór poetów pol., Ks. 6; Korczak J., Kiedy znów będę mały, w: Dzieła, W. 1994 IX; Rocznik urzędowy obejmujący spis naczelnych władz cesarstwa oraz wszystkich władz i urzędników Królestwa Polskiego, W. 1850; toż za r. 1866, W. 1866; Skorowidz mieszkańców miasta Warszawy z przedmieściami na rok 1854 ułożony pod kierunkiem Zarządu Policji, W. 1854; Spis wykładów w Szkole Głównej Warszawskiej, z l. 1864, W. 1864; Spisok činovnikov i prepodavatelej Varšavskago i Učebnago Okruga, Varšava 1872; – Adres-Kalendar’ Obščij Štat Rossijskoj Imperii 1843–1863; „Bibl. Warsz.” 1862 t. 2; „Dzien. dla Wszystkich” 1894 nr 229; „Gaz. Warsz.” 1894 nr 267; Kalendarzyk polityczny na rok 1843–1849, Wyd. F. Radziszewski, W. 1843–9; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1888: „Ateneum” T. 1 nr 3, „Bibl. Warsz.” t. 1 nr 3, „Gaz. Pol.” nr 35, „Gaz. Warsz.” nr 41, „Kłosy” nr 1182 (podobizna S-y), „Przegl. Pedagog.” nr 5, 8, „Rola” R. 6 nr 3 s. 39–40, nr 7 s. 82, „Tyg. Ilustr.” nr 267 (S. M. Rzętkowski); – Nekrologi żony S-y z r. 1903; „Gaz. Warsz.” nr 103, „Wiek” R. 30 nr 106; – AP w L.: Akta stanu cywilnego paraf. rzymskokatol. w Oszczowie, sygn. 23 s. 86; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 7459 t. 1.
Leon Tadeusz Błaszczyk