INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Edmund Walenty Płoski     

Edmund Walenty Płoski  

 
 
1859-10-26 - 1942-10-04
Biogram został opublikowany w 1981 r. w XXVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Płoski Edmund Walenty, pseud. Blondyn, Blondynek, Edmund (1859–1942), prawnik, działacz «Proletariatu». Ur. 26 X w Turowie, w pow. ciechanowskim, był synem Aleksandra, właściciela tej wsi, i Faustyny z Płoskich; wg wspomnień P-ego, zaangażowanie ojca w powstanie styczniowe rodzina przypłaciła rujnacją majątku i tułaczką. Uczył się początkowo w progimnazjum w Pułtusku, a w r. 1874 przeszedł do rządowego gimnazjum klasycznego w Płocku. Znalazł się tu w otoczeniu wyjątkowo zdolnej, a przy tym głęboko ideowej młodzieży. W starszych klasach obok Ludwika Krzywickiego i Ludomira Grendyszyńskiego prowadził nielegalną pracę samokształceniową. Podobnie jak jego kolega Aleksander Dębski P. zgromadził pokaźną bibliotekę, która dzięki pietyzmowi rodziny dotrwała do odzyskania przez Polskę niepodległości w r. 1918 i umieszczona w bibliotece gimnazjum we Włocławku stanowiła świadectwo uczniowskich wysiłków pokolenia P-ego. W r. 1878 P. ukończył ze srebrnym medalem gimnazjum i wstąpił na wydział prawny uniwersytetu petersburskiego. Niemal natychmiast wciągnięty został w wir ruchu rewolucyjnego młodzieży, bowiem z początkiem r. 1879 doszło do wystąpień przeciwko profesorowi-denuncjatorowi z uniwersytetu odeskiego. P. był jednym z 1 500 słuchaczy objętych procesem z tego powodu i od sądu profesorskiego otrzymał upomnienie. Jesienią t. r. wespół z Zygmuntem Balickim wybrany został do delegacji uniwersytetu, która w demonstracyjnym pochodzie miała się udać na jubileusz pięćdziesięciolecia Instytutu Technologicznego i złożyć protest przeciwko gwałceniu przez policję autonomii uczelni. Niedługo potem P., zaangażowany już od pewnego czasu w pracy odczytowej w kółkach samokształceniowych, został wprowadzony przez Józefa Czerniewskiego do ściślejszej, zakonspirowanej organizacji. Od r. 1880 działał w petersburskiej Gminie Socjalistów Polskich i z jej ramienia kierował kółkiem młodocianych rzemieślników – Polaków. Zaprzyjaźnił się z Bronisławem Białobłockim (wychowanym w języku i kulturze białoruskiej), który za jego przyczyną zainteresował się polską kulturą i związał z polskimi organizacjami rewolucyjnymi. P. z nielicznym gronem działaczy inteligenckich, którzy ocaleli z pogromu spowodowanego zdradą Aleksandra Rodziewicza, odbudował jesienią 1881 polską organizację socjalistyczną i wszedł do Rady Sekretnej, stojącej na czele organizującej się Polsko-Litewskiej Partii Socjalno-Rewolucyjnej. W grudniu 1881 był na krótko aresztowany w związku ze sprawą znanego narodowolca P. Tiełłałowa. Zanim 17 X 1882 car podjął decyzję o skazaniu go na dwa lata dozoru policyjnego, P. w połowie t. r. udał się do Warszawy. Wyposażony w pełnomocnictwa Rady Sekretnej, prowadził tu pertraktacje z Kazimierzem Puchewiczem i formującą się pod kierownictwem Ludwika Waryńskiego organizacją, brał udział w dyskusjach nad programem wydanym we wrześniu 1882 i inaugurującym powstanie partii «Proletariat».

Zgodnie z powziętymi wówczas zobowiązaniami, zaraz po uzyskaniu dyplomu kandydata praw, P. przeniósł się w grudniu do Warszawy. Zarobkował pracami literackimi, m. in. w „Nowinach”, „Kurierze Codziennym”, „Prawdzie” i „Przeglądzie Tygodniowym”, głównie jednak absorbowała go działalność rewolucyjna. W reprezentacji ośrodka warszawskiego wziął udział w grudniu 1883 w wileńskim zjeździe kół socjalistycznych, gdzie powołano go do tymczasowego Komitetu Centralnego (KC). Odpowiadał za działalność wśród inteligencji; zorganizował i prowadził dwa kółka, skupiając studentów uniwersytetu, szkoły handlowej i weterynaryjnej. Najściślej współpracując z L. Waryńskim podejmował także działalność organizacyjną, a nawet bezpośrednią agitację wśród robotników, chociaż nie było to jego powołaniem. Typ intelektualisty, badacza, przydatny był przede wszystkim w pracach teoretycznych. Wespół z Waryńskim zredagował dwa pierwsze numery pisma „Proletariat”, następnie wydaną w drukarni «Proletariatu» odezwę do włościan oraz do obywateli, wzywającą do walki z despotyzmem; angażował się zwłaszcza w pracach programowych, podjętych na II Zjeździe partii, który odbył się w marcu 1883 w Warszawie. Jako jeden z czterech przebywających stale w Warszawie członków KC brał udział w podejmowaniu ustaleń w sprawie bieżącej taktyki. Na własną rękę prowadził mediację, by mimo istniejących różnic nie dopuścić do całkowitego rozejścia się między K. Puchewiczem a «Proletariatem». Stałe kontakty P-ego z pilnie śledzonym Karolem Postolem (L. Waryński używał m. in. tego pseud.) nie mogły ujść uwagi żandarmerii, toteż w kilka godzin po aresztowaniu Waryńskiego wtargnięto w nocy na 29 IX 1883 do jego mieszkania przy ul. Mokotowskiej 16. Znalezione w czasie rewizji m. in. bilety wizytowe Waryńskiego, literatura i rękopisy o treści socjalistycznej potwierdziły podejrzenia o współpracę z organizatorem partii «Proletariat». P. został osadzony w X Pawilonie Cytadeli warszawskiej. Nie wytrzymał presji wyrafinowanych metod śledczych: przez izolację, zastraszenie i szantaż przesłuchujących go, którzy wmówili mu moralną odpowiedzialność za śmierć matki i siostry, nakłoniono go do złożenia wyjaśnień. W okresie od grudnia do lipca 1884 złożył 31 zeznań, w których ujawnił wiele szczegółów z życia partii, a starając się dowieść, że był osobą drugorzędną, obciążył innych, zwłaszcza Waryńskiego i Aleksandrę Jentysównę. Potem częściowo cofnął swoje zeznania i występował z atakami na urzędników śledczych, oskarżając ich o stosowanie niedozwolonych metod przymusu i szantażu. Sądzony w procesie 29 proletariatczyków, skazany został wyrokiem Wojskowego Sądu Okręgowego 20 XII 1885 na 16 lat katorgi. Nie apelował o kasację wyroku, gdyż liczył na zmniejszenie kary w drodze łaski. Istotnie gen.-gubernator J. Hurko i szef żandarmerii gen. M. Brok, kierując się tym, że został aresztowany przed dokonaniem pierwszego aktu terrorystycznego, a ponadto w więzieniu i w sądzie «zachowywał się nienagannie i całkiem szczerze przejawiał skruchę za swe czyny», wystąpili o złagodzenie kary i uzyskali zmniejszenie o jeden stopień, tj. do 13 lat.

Razem z częścią skazanych 6 III 1886 wywieziono P-ego do więzienia wysyłkowego pod Charkowem, następnie do więzienia katorżniczego Pieczeniegi w Biełgorodzie, a stąd skierowany został do katorgi w Aleksandrowsku na Sachalinie, gdzie przybył we wrześniu t. r. Po przyjeździe żony Marii Zofii z Onufrowiczów zezwolono mu zamieszkać poza więzieniem i wyznaczono pracę kancelaryjną. Zarabiał bardzo skromnie, dając prywatne lekcje. W katordze stał się wiernym druhem Piotra Dąbrowskiego, również skazanego w procesie «Proletariatu», w jego nieustępliwej walce o prawa więźniów, przeciwko poniżaniu ludzkiej godności. Ciężko potem odczuł śmierć Dąbrowskiego, który na znak protestu przeciwko przymusowemu «czapkowaniu» popełnił w r. 1891 samobójstwo. Poza Dąbrowskim, który był jego najbliższym przyjacielem, przez cały czas pobytu na Sachalinie pozostawał w kontakcie z Ludwikiem Janowiczem. Może dlatego, że sam ongiś dopuścił się zdrady, tak mocno dotknęła go kalumnia na łamach rosyjskich pism liberalnych, iż robotnicy zasądzeni w procesie warszawskim byli w większości zdrajcami. On właśnie – a nie Hilary Gostkiewicz, jak przypuszczał L. Baumgarten – był autorem listu w obronie robotników, skierowanego do A. Dębskiego i ogłoszonego anonimowo w „Przedświcie” (1891 nr 26 s. 2–3). Gubernator Sachalinu uważał P-ego za «burzyciela» i żądał wysłania go do akatujskiego więzienia. Z tego też powodu żona P-ego została po kilku latach usunięta z posady w szkole ludowej, którą urządzili po przybyciu na Sachalin dla dzieci towarzyszy i prawie przez dwa lata prowadzili we własnym mieszkaniu.

W r. 1891 skrócono P-emu termin katorgi i od stycznia 1894 był już na zesłaniu, w rok później doczekał się następnej redukcji kary. W r. 1897 mógł przenieść się do Błagowieszczeńska nad Amurem, gdzie pracował w Biurze Żeglugi Amurskiej, a od marca 1900 jako buchalter w miejscowym oddziale Syberyjskiego Banku Handlowego i równocześnie agent Jarosławsko-Kostrowskiego Banku Ziemskiego (1902–5), Rosyjskiego Tow. Asekuracyjnego w Błagowieszczeńsku. Uczestniczył w wydarzeniach rewolucji 1905 r. W kwietniu 1906 zrezygnował z pracy pod pozorem choroby i wraz z żoną i synem urodzonym na wygnaniu opuścił Syberię. Udał się do Japonii, gdzie spędził dziesięć miesięcy, a następnie ruszył drogą morską do kraju. W r. 1907 osiedli w Krakowie. Po pewnym czasie P. przeniósł się do Limanowej, gdzie pracował w dużym browarze «Zygmunt Mars i Brat». W Krakowie i Limanowej gościł Bronisława Piłsudskiego, z którym zaprzyjaźnił się jeszcze na zesłaniu. Poznał również Józefa Piłsudskiego, jedną ze wspólnych z nim wypraw w Tatry opisał w „Czasie” (1936 nr z 19 III). Po odzyskaniu niepodległości przeniósł się w r. 1918 do Włocławka i objął stanowisko prezesa Sądu Okręgowego. W tym czasie zbliżył się do Narodowej Demokracji. Przeniesiony 30 V 1930 w stan spoczynku, został 16 VI t. r. mianowany przez Min. Sprawiedliwości notariuszem przy wydziale hipotecznym Sądu w Mławie. Żywe więzi łączyły go z Płockiem, gdzie udzielał się w pracach społeczno-kulturalnych. Ogłosił Wspomnienia. Czasy uniwersyteckie (Płock 1938), poświęcone rewolucyjnej działalności w Petersburgu, oraz wspomnienie pt. Edmund Płoski proletariatczyk i nacjonalista („Merkuriusz Pol. Ordynaryjny” 1938 nr 59–60). Zmarł 4 X 1942 w Makowie Mazowieckim i pochowany został na tamtejszym cmentarzu.

W małżeństwie z Marią Zofią Onufrowicz-Płoską (zob.) P. miał syna Witolda (zob.).

Z rodzeństwa P-ego w «Proletariacie» uczestniczyła siostra Maria Anna, pseud. Jadwiga (1864–1949), 1 v. Miczyńska, 2 v. Gnyszyńska. Z zawodu introligatorka, od r. 1884 działała w grupie Marii Bohuszewiczówny, udzielała się zwłaszcza w Czerwonym Krzyżu, w akcji pomocy więźniom i ich rodzinom. Aresztowana w lipcu 1887, została w marcu 1888 skazana na rok aresztu. Była odznaczona Krzyżem Niepodległości (1937).

 

W. Enc. Powsz. (PWN) (tu mylna data dzienna śmierci); – Barlicki N., Aleksander Dębski. Życie i działalność, 1857–1935, W. 1937; Baumgarten L., Dzieje Wielkiego Proletariatu, W. 1966; (Perl F.) Res, Dzieje ruchu socjalistycznego w zaborze rosyjskim, W. 1910; Sencenko I. A., Revoljucionery Rossii na sachalinskoj katorge, Sachalinsk 1963 s. 23, 137–8; – Kółka socjalistyczne, gminy i Wielki Proletariat…, Źródła, Wyd. L. Baumgarten, W. 1966 (fot.); Krzywicki L., Wspomnienia, W. 1957–9 I–III; Księga pamiątkowa Koła Płocczan, W. 1931 s. 23, 168–70, 318; Limanowski B., Pamiętniki, W. 1961 III; Ludwik Waryński i Edmund Płoski o organizacji i zadaniach partii Proletariat. (Wybór protokołów zeznań z lat 1883–1884), [Oprac.] J. Targalski, „Z Pola Walki” 1975 nr 3; „Proletariat”. Organ Międzynarodowej Socjalno-Rewolucyjnej Partii 1883–1884 [reedycja], W. 1957; „Katorga i Ssyłka” 1926 z. 27 s. 122–59, 180, 1931 z. 79 s. 148, 1933 z. 108 s. 111–12; „Kuźnica” 1946 nr 5; „Ruch Służbowy” 1930 nr 10 s. 115; „Z Pola Walki” 1972 nr 3 s. 4 (dotyczy Marii Anny Płoskiej); – AGAD: Prokurator WIS 980 k. 308–311, 314–318, 407; Arch. Państw. w W.: WGZŻ 3 k. 88–111, 113–145, 148–154, 162–200; CAW: Akta Krzyża Niepodległości t. 303 (akta odznaczeniowe Marii Anny z Płoskich Gnyszyńskiej); Centr. Arch. KC PZPR: 305/VII–32 pdt. 7, 357/IV poz. 28 (2 listy E. P-ego do L. Janowicza); Muz. Hist. Pol. Ruchu Rewol. w W.: 212–226 (Dep., 5088, pamiątki po E. P-im, akt zgonu, świadectwa szkolne); Urząd Stanu Cywilnego Warszawa-Śródmieście: Akt ur. E. W. P-ego, znajdujący się w aktach zbiorowych małżeństw Parafii Wszystkich Świętych w W. za r. 1883, Nr I/15/190/83.

Alicja Pacholczykowa

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 

Powiązane zdjęcia

   
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Józef Roman Chociszewski

1837-02-28 - 1914-11-11
pisarz ludowy
 

Kazimierz Fabrycy

1888-03-07 - 1958-07-18
generał dywizji WP
 

Tomasz Zbigniew Zaliwski

1929-12-15 - 2006-07-13
aktor teatralny
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Edward Rastawiecki h. Sas

1805-10-02 - 1874-02-23
mecenas
 

Marek Stefan Piotrowski

1916-08-03 - 1972-04-22
hipolog
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.