Potęga Edward Mieczysław (1890–1974), nauczyciel, przyrodnik. Ur. 13 X w Stanisławowie, był synem Józefa, gajowego (który później został krawcem), i Tekli Hreszczuk. W r. 1910 ukończył Seminarium Nauczycielskie Męskie w Stanisławowie. Praktykę odbywał w szkołach ludowych w Żurakach (pow. Bohorodczany), w Bohorodczanach i w Sadzawie (pow. Bohorodczany). W r. 1912 zdał egzamin nauczycielski i rozpoczął pracę w dwuklasowej szkole ludowej w Sadzawie. W r. 1914 został powołany do wojska austriackiego. Brał udział w walkach w Serbii; tam ranny, przebywał następnie w szpitalu wojskowym w Villach (Karyntia). Po zdemobilizowaniu uczył w szkole podstawowej w Lachowcach, w pow. bohorodczańskim. W r. 1920 przeniósł się do Łodzi i od września pracował jako nauczyciel w powszechnej szkole miejskiej przy ul. Zarzewskiej oraz jako zastępca kierownika szkoły publicznej nr 66. W l. 1921–3 był słuchaczem Instytutu Nauczycielskiego Tow. Naucz. Szkół Średnich i Wyższych w Łodzi. Działał jednocześnie w Polskim Tow. Krajoznawczym (PTK) w Łodzi. W r. 1923 zainicjował jego Sekcję Przyrodniczą i przystąpił do gromadzenia zbiorów przyrodniczych, co dało początek zorganizowanemu później przez P-ę Tow. Przyrodniczemu i Muzeum Przyrodniczemu w Łodzi.

Gdy założone w r. 1919 Muzeum Szkolne przy ul. Piramowicza przekształcono w r. 1921 w Miejską Centralną Pracownię Przyrodniczą, P. pracował w niej w l. 1921–4 w charakterze laboranta, a od r. 1924 był jej kierownikiem; wtedy Pracownia ta bardzo rozwinęła się, stając się wzorem dla innych tego typu placówek w kraju. P. zorganizował też siedem jej filii, a dobrowolne w niej zajęcia cieszyły się liczną frekwencją młodzieży. W r. 1926 P. założył przy Pracowni Szkolny Ogród Botaniczny (w Parku Źródliska). Jednocześnie zorganizowano Szkolny Ogród Zoologiczny, do którego dzikie zwierzęta krajowych lasów zdobywano drogą darowizn. W Ogrodzie odbywały się lekcje przyrody.

P. był autorem projektu zakładania pracowniczych ogródków działkowych w Łodzi. W r. 1926 zorganizował wielką wystawę przyrodniczą w szkole przy ul. Sterlinga. Dzięki zdobytym tam funduszom i zbiorom oraz bazie, jaką była Pracownia i Sekcja Przyrodnicza PTK, z inicjatywy P-i powstało na przełomie l. 1926/7 Tow. Przyrodnicze im. Stanisława Staszica, któremu P. przewodniczył do wybuchu drugiej wojny światowej. Towarzystwo nawiązało kontakty z wieloma placówkami naukowymi w Polsce i niektórymi zagranicznymi. Wielką zasługą P-i było zainicjowanie w Towarzystwie prac dotyczących regionu łódzkiego i podjęcie działalności związanej z ochroną przyrody (m. in. założenie inwentarza godnych ochrony zabytków przyrodniczych miejskiego rezerwatu przyrodniczego Polesie Konstantynowskie). Od r. 1927 do r. 1939 P. redagował organ Towarzystwa, miesięcznik popularnonaukowy „Czasopismo Przyrodnicze Ilustrowane” na dobrym poziomie i przy współpracy wybitnych naukowców, jak Władysław Szafer, Konstanty Stecki, Walery Goetel i in. Miesięcznik ten wychodził bez przerwy i w dużym nakładzie do wybuchu wojny. W ostatnich latach przed wojną P. powiększył nakład wydawnictw Towarzystwa. Prócz książek, broszur, ulotek zaczął redagować dla młodzieży w r. 1932 „Kółko Przyrodnicze”, a dla najmłodszych czytelników w r. 1937 ilustrowane czasopismo „Młody Przyjaciel Zwierząt”; pisma te ukazywały się również do wybuchu wojny. Fundusze P. zdobywał różnymi drogami: ze składek członkowskich (kilkaset osób), od członków wspierających, sympatyków Towarzystwa, z wydawnictw, odczytów członków i zaproszonych uczonych, z wystaw, które przyciągały tysiące zwiedzających, a niekiedy z własnej kieszeni.

Pierwszą swoją pracę P. wydał w r. 1925 pt. Rośliny górskie, ich rozmieszczenie i warunki życia (Ł.). Publikował artykuły i notatki w czasopismach przyrodniczych. Ogłosił m. in.: Sprawozdania z działalności Miejskiej Centralnej Pracowni Przyrodniczej („Czas. Przyr.” 1930 i odb. Ł. 1930), Prace na polu krzewienia wiedzy przyrody w Łodzi (Ł. 1932). Pod jego redakcją ukazał się „Słownik Przyrodniczy” (Ł. 1939). Dzięki staraniom P-i zaadaptowano budynek «taniej kuchni dla inteligencji» w Parku Sienkiewicza i tu P. zorganizował Miejskie Muzeum Przyrodniczo-Pedagogiczne, którego został dyrektorem. Do budynku tego przeniósł też z ul. Piramowicza Centralną Pracownię Przyrodniczą. W skład zbiorów Muzeum weszły eksponaty dawnego Tow. Nauki i Sztuki, jako depozyt, zbiory Tow. Przyrodniczego, okazy z wielkiej wystawy przyrodniczej. Powstała dobrze zaopatrzona biblioteka specjalistyczna i utworzony przez P-ę dział ochrony przyrody. Ponadto w Muzeum odbywały się normalne lekcje dla młodzieży. Muzeum stało się też siedzibą Tow. Przyrodniczego i miejscem redakcji i administracji wydawnictw.

Dn. 29 II 1940 P. został przez Niemców usunięty z Muzeum. Zarobkował jako rachmistrz w majątku rolnym w Ciechanowcach, potem w Górkach Nowych. W czasie okupacji opracowywał Encyklopedię Ochrony Przyrody w Polsce, zawierającą ok. 10 000 haseł, mapy, fotografie. Skończył ją po wojnie, lecz dotąd nie została ogłoszona. Do pracy w Muzeum P. wrócił zaraz po wyzwoleniu. Wielkim wysiłkiem odbudował i odtworzył dawne Muzeum. Odbudował też Ogród Botaniczny. W dn. 17 XI 1945 został oficjalnie mianowany dyrektorem Muzeum. W kilka dni po ustaniu działań wojennych wystąpił z projektem wznowienia społecznej akcji ochrony przyrody, zdewastowanej przez wojnę. Dn. 26 I 1945 został mianowany kierownikiem Ochrony Przyrody i Zabytków Przyrody Woj. Łódzkiego. W Muzeum zorganizował Biuro Ochrony Przyrody; była to kontynuacja działalności Tow. Przyrodniczego, które stało się organizacją ogólnokrajową pod nazwą Ligi Ochrony Przyrody (LOP) z centralą – na wniosek W. Szafera – w Łodzi. P. oddał na ten cel lokal w Muzeum. Dn. 17 VII 1945 na zebraniu organizacyjnym Zarządu Głównego (ZG) LOP P. został wybrany na prezesa. W dn. 28 XI 1953 Zjazd ostatecznie przeniósł ZG LOP do Warszawy. W uznaniu zasług P-dze nadano godność pierwszego honorowego członka Ligi. Wybrano go też na prezesa Okręgu Łódzkiego LOP. W dn. 30 VI 1952 z powodu «reorganizacji» został zwolniony z Muzeum. Do lipca 1958 P. pełnił funkcję wojewódzkiego konserwatora przyrody przy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej. Był też członkiem Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Przyrody w Łodzi. Na tych stanowiskach zasłużył się dla ochrony zabytków przyrody w całym województwie. Dzięki niemu m. in. uratowano unikatowy obiekt przyrodniczy Niebieskie Źródła (pod Tomaszowem Maz.). W r. 1972 został wybrany na honorowego prezesa Zarządu Okręgu LOP. W pracach Ligi uczestniczył do ostatnich lat życia.

Z okazji pięćdziesięciolecia pracy P-i na polu ochrony przyrody Okręg Łódzki LOP wydał jego książkę Lasy turystyczno-wypoczynkowe województwa łódzkiego (Ł. 1956). P. ogłaszał też artykuły, m. in. w „Biul. Zarządu Głównego Ligi Ochrony Przyrody” (np. Ochrona przyrody w prasie łódzkiej, 1967 nr 4, Ruch ochrony przyrody w województwie łódzkim, 1968 nr 9, 25-lecie LOP w Łodzi, 1969 nr 7/8), w „Chrońmy Przyrodę Ojczystą,” w „Przyrodzie Pol.” (Czterdziestolecie działalności w dziedzinie kultury nauk przyrodniczych, 1966 nr 4). Ogółem ukazało się ok. 150 publikacji P-i. P. założył Stację Ochrony Ptaków, prowadził obserwacje kilkudziesięciu gatunków ptaków, publikował wyniki badań (Formy współżycia ptaków w Łodzi, „Przyr. Pol.” 1967 nr 7). Podejmował próby zapisu śpiewu ptaków przy pomocy nut. Ogłosił artykuł Śpiew muchołówki żałobnej („Przyr. Pol.” 1966), w którym zanotował i wpisał jej śpiew. Od najmłodszych lat P. interesował się muzyką (sam grał na skrzypcach i pianinie), co pozwoliło mu bardziej rozumieć śpiew ptaków. Zmarł 2 I 1974 w Łodzi, pochowany został tamże na cmentarzu Komunalnym. Był odznaczony Srebrnym (1937) i Złotym Krzyżem Zasługi (1956), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotą Honorową Odznaką LOP, Honorową Odznaką m. Łodzi.

P. był dwukrotnie żonaty: po raz pierwszy (od r. 1914) z Zofią z Winnickich, nauczycielką, po raz drugi ożenił się 4 I 1937 z Heleną z Wiśniewskich, nauczycielką. W pierwszym małżeństwie miał troje dzieci: Irenę Galicką, Adama (ur. 1915), lekarza, Wielisława, inżyniera elektryka. W drugim miał syna Józefa (ur. 1934), dziennikarza.

Leśnicy ziemi łódzkiej nazwali imieniem P-i «jeden z najpiękniejszych rezerwatów przyrody» (Molenda w Lasach Tuszyńskich 1974), a młodzież XXXI Liceum Ogólnokształcącego im. L. Zamenhofa nadała imię P-i Szkolnemu Kołu LOP (1980).

Fot. w zbiorach PSB; – Bibliografia Łodzi i województwa na r. 1972, Ł. 1976; – Kaszubina W., Bibliografia prasy łódzkiej 1863–1944, W. 1967; Łódzka bibliografia regionalna 1945–1970, Ł. 1951–1976; W. Enc. Powsz. (PWN), XIII (hasło: Liga Ochrony Przyrody); – Bryszewski W., Edward Potęga wieloletni działacz ochrony przyrody, „Przyr. Pol.” 1974 nr 8 (fot.); tenże, E. Potęga zasłużony społecznik, „Biul. Zarządu Głównego Ligi Ochrony Przyrody” 1974 nr 4 s. 30 (fot.); Jankowski J., Działalność Towarzystwa Przyrodniczego im. St. Staszica w l. 1926–1939, tamże 1967 nr z grudnia s. 16; [Kasprzak W.] Kas, Prof. E. Potęga zapisuje śpiew ptaków, „Dzien. Łódz.” 1964 nr 250 s. 4; Leńkowa A., Dzieje Ligi Ochrony Przyrody w Polsce W. 1968 s. 140 (fot.); Liga Ochrony Przyrody w służbie społeczeństwa i kraju, W. 1978 s. 41 (fot.); Młodzi Przyrodnicy z XXXI LO, „Głos Robotn.” 1980 nr 89; Mowszowicz J., Pamięci E. P-i, „Biologia w Szkole” 1974 nr 4 s. 57; Olaczek R., Edward Mieczysław Potęga, „Chrońmy Przyrodę Ojczystą” 1975 z. 2 s. 37 (fot.); Rudnicki H., Druh Baublisów „Głos Robotn.” 1956 nr 221 (fot.); tenże, Ze Środy na Piątek, tamże 1974 nr 85; Swiejkowski L., [Pięćdziesięciolecie] 50-lecie pracy na polu ochrony przyrody Profesora E. P-i, (Posłowie) w: E. Potęga, Lasy turystyczno-wypoczynkowe województwa łódzkiego, Ł. 1956; Z działalności Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Przyrody w Łodzi, „Biul. Zarządu Głównego Ligi Ochrony Przyrody” 1966 nr 6; Zwierzchowska D., Przed tygodniem ochrony przyrody, „Głos Robotn.” 1966 nr 234 s. 3; – Nekrologi z r. 1974: „Ekspres Łódz. Ilustr.” nr 3, „Dzien. Łódz.” nr 2, „Głos Robotn.” nr 2, 3; – Izba Pamięci przy XXXI Liceum Ogólnokształcącym w Ł.: Świadectwo chrztu P-i Stanisławów 31 VIII 1901; Paraf. prawosławna w Ł.: Akt ślubu z 4 I 1937 nr 1 k. 25/81; – Informacje żony Heleny i córki Ireny Galickiej.

Wiesława Kaszubina