Gordon Fabian h. Bydant (2. poł. XVIII w.), pułkownik i komendant konfederacji barskiej na Pomorzu, oficer wojsk Rzpltej. Pochodził ze szkockiej rodziny Gordonów of Caldwels, osiadłej w Prusach Królewskich od XVII w. Był synem Aleksandra oraz Magdaleny de Huntilej Gordonówny. G. poświęcił się służbie wojskowej. Od r. 1766 był kadetem w lejbregimencie gwardii konnej koronnej. Wkrótce awansował na podchorążego, a w r. 1769 został chorążym. Gdy Józef Wybicki, po głośnym proteście 27 II 1768 r. na sejmie warszawskim, ukrywał się w stolicy, G. pomagał mu w ciężkich chwilach, a potem ułatwił mu ucieczkę 7 III, za co Wybicki darzył go dozgonną wdzięcznością. Z chwilą zawiązania 17 VIII 1769 r. konfederacji na Pomorzu, G. przystąpił do Związku, otrzymał rangę rotmistrza i do końca 1769 r. zajęty był organizowaniem oddziałów zbrojnych, pod naczelnym dowództwem marszałka Michała Lniskiego. G. brał udział w pierwszych niepomyślnych starciach jesienią i zimą 1769 r.; przebył «piekielną przeprawę nakielską», bił się pod Kcynią 29 I 1770 r. Od końca stycznia do początku listopada pozostawał pod komendą Jana Lipińskiego, burgrabiego grodzkiego pomorskiego, którego wspomagał zbrojnie z polecenia Generalności pułkownik wielkopolski Paweł Skórzewski. Na przełomie stycznia i lutego przebywał z dywizją pomorską w Poznaniu, następnie na Krajnie i Pałukach. 11 III uczestniczył w zwycięskiej akcji przeciw Prusakom pod Żalnem. 17 III przybył do Poznania, gdzie bezskutecznie nakłaniał płka Antoniego Morawskiego, ofiarowując mu swą pomoc, do obrony miasta przed nadciągającymi Rosjanami. Wydostawszy się z nastawionych przez Rönnego zasadzek, drogami okrężnymi przez Rawicz i Kalisz, pociągnął z dywizją na Pomorze. Brał udział w niepomyślnych potyczkach pod Stobnem (30 III), Kowalem (3 IV) i Tucholą (10 IV). Nękani wciąż przez Rosjan i prześladowani przez Prusaków rozpuścili rotmistrze swe oddziały, a sami schronili się do Gdańska. W sierpniu zorganizowali niewielki oddział (120 koni), który 29 VIII 1770 r. chlubnie wyróżnił się pod Kościanem, gdzie Józef Zaremba, komendant Wielkopolski, odniósł jedno ze swych większych zwycięstw. Wtedy zapewne otrzymał G. nominację na majora. Ok. 10 XI napadnięci pod Runowem przez Prusaków ponieśli zupełną klęskę. Skórzewski z Lipińskim dostali się do niewoli. Wówczas dowództwo nad konfederacją pomorską objął G. Przez cały prawie r. 1771 zajęty był, z polecenia Zaremby, rekrutacją i wybieraniem podatków w północnej Wielkopolsce i Kujawach. Niepokoił się akcją Prusaków, którzy zajęli już wówczas Prusy Królewskie, część Wielkopolski i posuwali się coraz bardziej w głąb kraju. Na przełomie maja i czerwca poniósł «klęskę znaczniejszą». Zaniepokojona Generalność i znajdujący się przy niej marszałek Lniski polecali dywizję specjalnym względom Zaremby, «aby przynajmniej w tej garstce cnotliwych, pozostałych ludzi (zachować) reprezentacją gorliwości województwa». W połowie października pociągnął G. na rozkaz Generalności z Konińskiego na południe; w miesiąc później znalazł się w Białej. 21 XI 1771 r. Rada Wojskowa poleciła Antoniemu Sarnackiemu, konsyliarzowi pomorskiemu, by dywizję pomorską oporządził należycie z magazynów Generalności.
21 I 1772 r. Generalność mianowała G-a pułkownikiem za «umiejętność i eksperjencje», które «w różnych teraźniejszej wojny ekspedycjach z chwałą nabył». G. brał udział w akcji zdobycia Wawelu. 1 II t. r. wyruszył z jazdą pomorską pod dowództwem Michała Walewskiego spod Białej do Tyńca, 2 II przybył pod Kraków i z Kołaczkowskim obstawił miasto swą kawalerią. Odparł atak 3 szwadronów rosyjskich, a następnie «tak śmiało na nich uderzył G., że złamawszy wjechał na nich najpierw w bramę Grodzką, potem w miasto, a na ostatek obrócił się na zamek», dzięki czemu płk Choisy wprowadził na Wawel pierwszą odsiecz. 4 II rozpoczął się drugi atak. G. wspomagany przez Kellermanna, późniejszego ks. de Valmy, i osłaniany przez liczne inne oddziały, mimo ran odniesionych, przedarł się z wielką brawurą ze stu ludźmi na Wawel. 29 II w czasie szturmu rosyjskiego na zamek zginęło wielu Pomorzan, m. i. dzielny Adam Gliszczyński, a G. znów został ranny, tym razem w lewą rękę.
26 IV po kapitulacji Wawelu dostał się do niewoli. Starania Zaremby «względem cofnięcia» go z niewoli odniosły skutek pomyślny i uratowały G-a od zsyłki na Syberię. Czasy krytyczne (od listopada 1772 do 1773) przeczekał w Gdańsku, po czym wstąpił do kawalerii narodowej do 1. brygady wielkopolskiej. W r. 1777 został adiutantem w tej brygadzie. 1 IX 1782 r. uzyskał stopień porucznika, a 9 XI 1789 r. awansował bez opłaty na majora. W tym samym roku otrzymał potwierdzenie indygenatu z r. 1768. Gdy w r. 1792 komendę nad brygadą otrzymał Antoni Madaliński, a wicebrygadierem został J. H. Dąbrowski, G. pozyskał w niej wpływ decydujący i był jednym z głównych pomocników Dąbrowskiego w pracy nad podniesieniem dyscypliny i zdolności bojowej brygady. W wojnie 1792 r. udziału brygada nie brała. W r. 1793 opierała się wkraczającym do Wielkopolski Prusakom (stanowisko G-a w końcu stycznia w Koninie), a później spędzała huzarów zawieszających orły pruskie nad Pilicą (G. w czerwcu w Opocznie). G. brał czynny udział we wszystkich ważniejszych poczynaniach sprzysiężenia Madalińskiego, na którego obok dwóch braci, poruczników Piotrowskich, wywierał znaczny wpływ. Choć najstarszy stopniem, nie on, a por. M. Piotrowski został obrany wicebrygadierem w miejsce usuniętego J. H. Dąbrowskiego (w marcu 1794). Źródła milczą o udziale G-a w insurekcji. Musiał jednak odegrać niezupełnie poślednią rolę w powstaniu kościuszkowskim, skoro dwa razy awansował: raz na wicebrygadiera, a następnie (ok. 10 XI), już po opuszczeniu wojska przez Madalińskiego, na brygadiera. Wielka popularność Madalińskiego w okresie jego marszu na Kraków oraz rosnąca sława Dąbrowskiego, pod którego komendą znajdowała się 1. brygada od czasu wyprawy wielkopolskiej, przyćmiewać musiały wszystkie poczynania G-a. G. nie wierzył w możliwość zwycięstwa, trafniej od Madalińskiego czy Dąbrowskiego oceniał możliwości powstania, jednak jako dobry Polak i subordynowany żołnierz, daleki od jakichkolwiek niezdrowych ambicji, gorliwie wypełniał swe obowiązki. W znacznym stopniu jego to było zasługą, że brygada wyróżniała się dużym patriotyzmem, zdyscyplinowaniem i postawą bojową i że później, po klęsce praskiej, nie uległa rozprężeniu jak inne oddziały. Był (obok Dąbrowskiego) ostatnim dowódcą wojsk Rzpltej, który dotrwał do końca insurekcji. Złożył broń równocześnie ze swym dawnym towarzyszem z czasów konfederacji barskiej, gen. ziem. Pawłem Skórzewskim (19 XI 1794 r.).
Boniecki; Uruski; Wielądek W. W., Heraldyka, W. 1798 V; – Górski K., Historia jazdy polskiej, Kr. 1895 s. 201 n.; Kaczkowski S., Wiadomości o konfederacji barskiej, P. 1843; Kieniewicz S., Ignacy Działyński, Kórnik 1930; Krasicka J., Kraków i ziemia krakowska wobec konfederacji barskiej, Kr. 1929 s. 114–119; Schmitt F. W. F., Der Kreis Flatow, Thorn 1867 s. 79–80; Skałkowski A., Jan Henryk Dąbrowski, Kr. 1904; Szczygielski W., Pomorze w konfederacji barskiej, P. 1928 s. 14–20 (odb. z „Pomeranii” R. 3 s. 36–42); Tokarz W., Marsz Madalińskiego, W. 1926 s. 8 n. (odb. z „Przegl. Wiedzy Wojskowej” 1925); Twardowski B., Wojsko polskie Kościuszki, P. 1894 s. 62; – Ackermann, Aus der letzten Zeit der Republik Polen, München 1908; Arch. Wybickiego; Kitowicz J., Pamiętniki, Lw. 1882 s. 163, 196; Konstytucje Sejmu ekstraordynaryjnego w Warszawie r. 1767, W. (1768); Lettres particulières du baron de Vioménil; Politische Corresp. Friedrichs d. Grossen, t. 29 i 30; Vol. leg., VII 371–2; Wybicki J., Życie moje, Opr. A. Skałkowski, Kr. 1927; Źródła odnoszące się do pierwszego okresu panowania Stanisława Augusta po rok 1773, Wyd. H. Schmitt, Lw. 1884; – „Gazette de France” 1772 nr z 6 III; „Thornische Wöchentliche Nachrichten” 1769–1771; – Arch. Państw. w P.: Rel. nakielskie 1770 s. 24 i 146; B. Kór.: Arch. Zaremby, Listy Paca, Karczewskiego, Gordona, J. Hebdowskiego, Lniskiego, Mazowieckiego, Radolińskiego, A. Sieroszewskiego i Sapieżyny do Zaremby, Lipińskiego do Sarnackiego oraz IV 302; B. Czart.: rkp. 703, Husarzewski do Ogrodzkiego; B. Krasińskich w W.: rkp. 3118 s. 104 (opis zdobycia Wawelu); B. Narod. w W.: Coli. autogr. 157/2, raporty Rönnego i rozkazy Weymarna do Rönnego, Pol. Q. IV 41 s. 34; B. Tow. Przyj. Nauk w Wilnie: Protokóły Generalności 94 i 95 oraz 51; B. Ossol.: rkp. 6152 (diariusz wzięcia zamku krak.).
Wacław Szczygielski