Gawroński (Rawita) Franciszek (1845–1930), agronom, beletrysta, historyk, etnograf, ur. w Stepaszkach (gub. kijowska) 4 XI (23 X st. st.). Pochodził z rodziny szlacheckiej osiadłej od dawna na Ukrainie, co miało doniosły wpływ na jego działalność naukową, literacką i publicystyczną. W ll. 1855–62 uczęszczał do gimnazjum w Kijowie. Za czynny udział w wypadkach 1863 r. został aresztowany w połowie maja 1863 r. W więzieniu przesiedział aż do końca 1864 r. Przeżycia z tego czasu opisał w pamiętniku zatytułowanym Moje przygody w r. 1863–64 w Kijowie (W. 1922). W r. 1865 uczęszczał przez rok na wydział prawny Uniwersytetu w Kijowie, skąd przedostał się do ówcz. Galicji i wstąpił do Wyższ. Szkoły Roln. w Dublanach pod Lwowem, którą ukończył w r. 1872. Następnie wyjechał do Wiednia i w Hochschule für Bodenkultur uczęszczał na wykłady z zakresu przyrodoznawstwa i ekonomii społecznej. Do r. 1882 oddany był wyłącznie pracy na roli. Ogłosił wówczas cały szereg rozpraw z zakresu rolnictwa, m. in. Kazania rolnicze (W. 1876), (przeróbka dzieła wybitnego agronoma czeskiego F. Horskiego), Praktyczny podręcznik uprawy buraków cukrowych (P. 1883, praca nagrodzona), O uprawie chmielu (Kijów 1889), O położeniu małej własności ziemskiej na Ukrainie (Przegląd Tyg. 1886).
W r. 1882 wyjechał za granicę, zwiedził Szwajcarię, Francję i Włochy. W Genewie poznał T. T. Jeża (Z. Miłkowskiego), pod którego wpływem rozpoczął działalność literacką. Związał się z nim węzłami rodzinnymi poślubiając jego córkę Antoninę. W r. 1887 osiedlił się w Warszawie i oddał się pracy dziennikarskiej, publicystycznej i powieściopisarskiej. Pisywał przeważnie pod pseudonimem Rawita. Do ważniejszych publikacji z tego okresu należą: Dwie drogi (Kr. 1886), Na kresach (W. 1887), Kobiety w poezji Tarasu Szewczenki (Życie 1887), Ćmy nocne (Kłosy 1887), Na krasnym dworze (W. 1888) i in.
W r. 1892 przeniósł się do Lwowa. W r. 1902 osiadł w Łozinie, majątku położonym w pobliżu miasta. Mieszkał tam aż do wybuchu I wojny światowej, a okres ten należy do najbardziej płodnych w jego życiu. Wydał w tym czasie wielką ilość powieści i prac naukowych z dziedziny historii i etnografii. Z beletrystyki okresu lwowskiego należy wymienić: Charcyzy (Lw. 1893), Błędne ogniki (Złoczów 1894), Bohaterowie życia (Złoczów 1894), Racławice (Lw. 1895), Marzenia (Lw. 1896) i wreszcie Z domu niewoli (Lw. 1896). G. »opowiada żywo, potoczyście, kreśli sytuacje zajmująco, lecz nie posiada fantazji plastycznej w wyższym stopniu… W niektórych wypadkach pewna jednostronność poglądów na zjawiska życia społecznego oddziaływa na artystyczną wartość osób i położeń i sprawia wrażenie publicystycznego sposobu traktowania kwestii«, pisał o nim Piotr Chmielowski w »Wielkiej Encyklopedii Ilustrowanej«.
Prace G-go z zakresu dziejopisarstwa dotyczyły przede wszystkim przeszłości Ukrainy i jej stosunku do Polski. Na tym polu G. oddał nauce nieocenione usługi. Niektóre zagadnienia stawiał po raz pierwszy i przyczynił się bardzo do ich popularyzacji. Pisarz o temperamencie publicystycznym, biorący czynny udział w politycznych pracach propagandowych, nie zawsze zdołał uniknąć zarzutu, że brak mu obiektywizmu naukowego. Na czoło jego prac historycznych wysunęły się Historja ruchów hajdamackich, 2 t., Lw. 1899–1901, Rok 1863 na Rusi, 2 t. (Lw. 1899–1903), Studia i szkice historyczne, 2 t. (Lw. 1900–1903), Bohdan Chmielnicki, 2 t. (Lw. 1908–9) oraz Kozaczyzna Ukrainna w Rzplitej Polskiej (W. 1923). Ostatnia praca jest szczególnie cenna z tego powodu, że stanowi jak dotychczas jedyny w języku polskim zarys całości dziejów Kozaczyzny Zaporoskiej. Z pozostałych dzieł należy wspomnieć Ustrój państwowo-społeczny Rusi w XI i XII w. (Lw. 1898), Michał Czajkowski (Petersburg 1900), Poselstwo Bieniewskiego (Lw. 1907), Żydzi w historii i literaturze ludowej na Rusi (Lw. 1913), Książę kozacki (P. 1919), Kobiety na tronie carów moskiewskich w XVIII w. (W. 1919), Geneza i rozwój idei kozactwa i Kozaczyzny w XVI w. (W. 1924).
Z prac etnograficznych najważniejsze są: Szkice z dziejów twórczości ludowej (Tygodnik llustr. 1890–91) i Zorian Dołęga Chodakowski (Lw. 1898). G. był także jednym z najczynniejszych dziennikarzy i polityków. Wydawał we Lwowie dziennik narodowo-demokratyczny »Wiek XX«, którego redaktorem naczelnym był J. L. Popławski (1901–2), pisywał do »Słowa Polskiego« i wydawał poważny kwartalnik »Ruś«. Był autorem wielu broszur ogłaszanych po polsku i po francusku, a poświęconych zagadnieniom międzynarodowej polityki oraz sprawom polskim i ruskim. Należał do popularnych postaci we Lwowie, był członkiem zarządu Lwowskiego Towarzystwa Dziennikarzy, a w ll. 1907–8 został prezesem Związku Dziennikarzy Polskich, do którego należeli dziennikarze ze wszystkich części Polski.
Zostawił 3 synów, m. i. orientalistę Andrzeja, i córkę. Na krótko przed śmiercią napisał artykuł pt.: Śladami polityki Fryderyka II (Tyg. llustr. 1930), ostrzegający przed wciąż aktualnym niebezpieczeństwem niemieckim. Zmarł w Józefowie pod Warszawą 16 IV 1930.
»Słowo Polskie«, Lw. 26 VI 1909, nr 295; »Gazeta Narodowa«, Lw. 27 VI 1909, nr 145; »Kurier Lwowski« 28 VI 1909, nr 297; »Rzeczpospolita« Lw. 3 VII 1909, nr 13; »Gazeta Warsz.«, nr 112, 19 IV 1930; Korbut; »Kurier Warsz.«, nr 107, 18 IV 1930; »Lud«, r. 1930, t. 29; »Myśl Narodowa«, nr 17, 27 IV 1930; »Tygodnik Il.«, nr 17, 26 IV 1930; »Ukrains’ka Zahal’na Enciklopedija« t. 1; W. Enc. Il.
Zbigniew Wójcik