INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Franciszek Kazimierz Stefczyk      Franciszek Stefczyk, wizerunek na podstawie litografii.

Franciszek Kazimierz Stefczyk  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 2004-2005 w XLIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

  

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stefczyk Franciszek Kazimierz (1861–1924), działacz społeczny i gospodarczy, organizator spółdzielczości rolniczej w Polsce, pedagog, publicy­sta, poseł na Sejm Krajowy galicyjski.

Ur. 2 XII w Krakowie, był jednym z siedmiu sy­nów Franciszka (1829–1896) i Wiktorii z Malinow­skich (zm. 1905). Ojciec S-a pochodził z chłopskiej rodziny ze wsi Bachowice (pow. wadowicki), był sekretarzem Rady Powiatowej w Krakowie oraz członkiem Tow. Szkoły Ludowej.

S. wychowywany był w atmosferze patriotycz­nej i religijnej. Od r. 1873 uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie należał do szkol­nego spisku patriotycznego, przekształconego nie­bawem w kółko samokształceniowe; wraz z kole­gami (m.in. Feliksem Konecznym) pogłębiał w nim znajomość literatury i historii polskiej. Działał tak­że społecznie, wraz z kolegami kupował za własne oszczędności i rozdawał wśród chłopów czasopisma. W r. 1879 zdał z wyróżnieniem maturę i rozpoczął studia historyczne na UJ. W r. 1882 wyjechał do Wiednia, gdzie przez rok słuchał wykładów W. Steina z ekonomii i prawa państwowego; tam po raz pierwszy dowiedział się o niemieckim spo­łeczniku F. W. Raiffeisenie i jego kasach oszczęd­nościowo-kredytowych. Po powrocie z Wiednia uzyskał absolutorium na UJ i w r. 1884 złożył eg­zamin państwowy na nauczyciela szkół średnich. Napisaną na seminarium Stanisława Smolki pracę Upadek Bolesława Śmiałego opublikował w „Ate­neum” (1885 t. 1).

W maju 1884 otrzymał S. posadę nauczyciela w podległej Krakowskiemu Tow. Rolniczemu Krajowej Średniej Szkole Rolniczej w Czernichowie. Początkowo uczył języków obcych i historii, a na­stępnie statystyki rolniczej, ustaw agrarnych i eko­nomii społecznej. Dn. 26 V 1887 otrzymał stopień doktora filozofii UJ na podstawie rozprawy Po upadku Bolesława Śmiałego („Ateneum” 1887 t. 4). Z tego okresu pochodzi też jego praca Pogląd historyczny na rozwój Szkoły Rolniczej w Czerni­chowie (Kr. 1887). Ze względu na swój impulsyw­ny charakter S. nie był lubiany; skonfliktowany, m.in. z dyrektorem szkoły, zniechęcił się do dydak­tyki. Włączył się w tym czasie w Czernichowie w działalność Tow. Kółek Rolniczych, uczestniczył w ich zjazdach i w poł. l. osiemdziesiątych został wybrany na członka Zarządu Głównego Towarzy­stwa. Zdając sobie sprawę z wyzysku chłopów przez lichwiarzy i przejęty książką Stanisława Szczepanowskiego „Nędza Galicji w cyfrach” (1888), po­stanowił zająć się organizacją taniego kredytu włoś­ciańskiego przez oparte na samopomocy spółki kre­dytowe typu Raiffeisena. W celu zapoznania się z ich działalnością wyjechał latem 1889 do Westfa­lii. Relację z podróży zamieścił w „Przeglądzie Pol­skim” (1890 t. 4).

We wrześniu 1889 na zjeździe Kółek Rolniczych we Lwowie przedstawił S. ideę zakładania spółek raiffeisenowskich przez Tow. Kółek Rolniczych, która jednak nie wzbudziła zainteresowania. Ogło­sił wówczas artykuł O spółkach kredytowych syste­mu F. W. Raiffeisena („Przegl. Pol.” 1889, wyd. osob­no, Kr. 1889), a sam przystąpił w Czernichowie do założenia pierwszej na ziemiach polskich «Spółki oszczędności i pożyczek» typu Raiffeisena. Opra­cował statut i regulamin oraz doprowadził do jej za­rejestrowania (27 II 1890). T.r. wydał własnym na­kładem Przewodnik dla spółkowych kas oszczędno­ści i pożyczek systemu F. W. Raiffeisena (Kr.), za­wierający teksty i streszczenia ważniejszych ustaw oraz druki potrzebne do założenia i prowadzenia spółki. Napisał też popularną broszurę agitacyjną pt. O pożytecznym dla włościan kredycie i o kasach Raiffeisena (Kr. 1891). Na łamach prasy rozpoczął propagowanie zakładania spółek (kas) systemu raiffeisenowskiego: w r. 1890 ukazały się jego arty­kuły w „Przeglądzie Polskim”, „Ekonomiście”, „Przyjacielu Ludu” i „Tygodniku Rolniczym”. Nieuf­ność chłopów wobec idei spółdzielczości przełamał dzięki proboszczowi czernichowskiemu ks. Edwar­dowi Królikowskiemu, który został przewodniczą­cym zarządu spółki. Sam początkowo pełnił w spół­ce obowiązki kasjera. Celem Spółki było nie tylko polepszenie bytu materialnego, ale też podniesie­nie moralnego poziomu jej członków; S. akcento­wał hasła chrześcijańskiej miłości bliźniego i wza­jemnej pomocy, a na skarbonkach umieścił motto: «cnota oszczędności wiedzie do wolności».

Z nauczycielem czernichowskiej szkoły Adamem Prażmowskim zajął się S. organizacją handlu wiej­skiego na zasadach spółdzielczych. W r. 1890, w ramach Kółka Rolniczego, utworzyli obaj w Czer­nichowie pierwszy «Bazar» spożywczy i tekstylny, a 29 XII 1891 doprowadzili do powstania w Kra­kowie centrali hurtowej dla stowarzyszeń i sklepów kółkowych, kierowanego przez Prażmowskiego Związku Handlowego Kółek Rolniczych (połą­czonego później z Syndykatem Tow. Rolniczych, a w r. 1910 przekształconego w Syndykat Rolniczy). Ponieważ wiele sklepów Kółek Rolniczych upadło z powodu wad w ich organizacji i administracji oraz braku fachowców, S. z polecenia Zarządu Główne­go Tow. Kółek Rolniczych przeprowadził latem 1892 lustrację dwudziestu sklepów w dwunastu powiatach Galicji; na podstawie zebranego mate­riału napisał pracę Handlowa działalność kółek rol­niczych w Galicji (Lw. 1894). W r. 1893 został prze­wodniczącym Rady Nadzorczej spółki czernichow­skiej. Z okazji nadchodzącej 100. rocznicy powsta­nia kościuszkowskiego opublikował Żywot Tade­usza Kościuszki (Kr. 1893), za który otrzymał I na­grodę Tow. im. Tadeusza Kościuszki w Krakowie.

Na zjeździe Kółek Rolniczych we Lwowie, w r. 1894, wystąpił S. z postulatem utworzenia kur­su handlowego dla kierowników sklepów. Duże znaczenie praktyczne miał opracowany przezeń Przewodnik handlowy dla sklepów kółek rolniczych i handlu mieszanymi towarami (Kr. 1894). T.r. zo­stał członkiem Zarządu Głównego Tow. Kółek Rol­niczych we Lwowie. Przy Kółku Rolniczym w Czer­nichowie organizował od r. 1895 kursy handlowe dla pracowników spółdzielni rolniczych, przez wiele lat był ich kierownikiem i wykładowcą. W r. 1896 wybrany został na przełożonego Zarządu czerni­chowskiej spółki oszczędności i pożyczek; uważa­jąc, że praca zarządu i rady nadzorczej powinna być bezinteresowna, pełnił swoje obowiązki bezpłatnie. T.r. dzięki pomocy Krakowskiego Tow. Rolniczego zorganizował w Czernichowie pierwszy kurs mleczarski dla kierowników spółdzielni mleczarskich. W r. 1897 opracował broszurę Wskazówki o zakła­daniu i prowadzeniu włościańskich spółek mleczar­skich (Kr., wyd. poszerzone pt. Pouczenie o zakła­daniu Spółek mleczarskich pod Patronatem Wydzia­łu Krajowego, Lw. 1905), propagującą spółdziel­czość mleczarską i zawierającą drobiazgowe wska­zówki organizacyjne oraz techniczne. Urządzał kur­sy mleczarskie również w Krakowie i we Lwowie oraz wykładał w założonej w r. 1903 Szkole Mleczarskiej w Rzeszowie. Coraz bardziej zaangażo­wany w działalność spółdzielczą, po czternastu la­tach pracy pedagogicznej, w czerwcu 1898, zrezyg­nował w trybie nagłym ze stanowiska nauczyciela w szkole czernichowskiej. W l. 1898–9 pełnił funk­cję dyrektora Związku Handlowego Kółek Rolni­czych. Do r. 1899 utworzył na terenie Galicji i Ślą­ska Cieszyńskiego 26 kas oszczędnościowo-pożyczkowych.

Dn. 16 III 1899 Sejm Krajowy powołał przy Wydz. Krajowym Biuro Krajowego Patronatu dla Spółek Oszczędności i Pożyczek we Lwowie; uwień­czyło to dziesięcioletnie starania S-a o zorganizo­wanie spółdzielczości wiejskiej. Odrzuciwszy pro­pozycję objęcia posady w niedawno otwartym gim­nazjum polskim w Cieszynie, przyjął 1 VII t.r. stano­wisko dyrektora Biura i przeniósł się z rodziną na stałe do Lwowa. T.r. na I Ogólnej Radzie Kółek Rol­niczych w Krakowie wygłosił referat Jakie korzyści przyniesie dla gminy lub parafii założenie Spółki oszczędności i pożyczek systemu Raiffeisena (Lw.). Poszerzył swój Przewodnik dla spółkowych kas... z r. 1890 i wydał go pt. Podręcznik dla spółek oszczędności i pożyczek systemu F. W. Raiffeisena (Lw. 1900, wyd. 2 uzupełnione, Lw. 1908, wyd. 3 poprawione i uzupełnione, Lw. 1914). Od czasu ob­jęcia przez S-a dyrekcji Biura akcja organizowania spółek oszczędnościowo-kredytowych zaczęła się szybko rozwijać. S., nazywany «polskim Raiffeisenem», niezmordowany w realizacji swojej idei, podróżował po Galicji i osobiście uczestniczył w zało­żeniu większości spółek; rocznie przybywało ich ok. 100 (w r. 1914 było ich ok. 1400). Wydz. Kra­jowy udzielał nowym kasom zasiłków bezzwrotnych w wysokości 400 koron, a dn. 9 IX 1899 skierował w sprawie ruchu spółdzielczego opracowane przez S-a pismo Do wszystkich konsystorzy biskupich i me­tropolitalnych w kraju. Ponieważ przewodniczący­mi zarządów większości kas byli księża, w rzym­skokatolickich seminariach duchownych wprowa­dzono z inicjatywy S-a wykłady z dziedziny spół­dzielczości. S. przyczynił się do wstrzymania wy­konania dekretu papieskiego z r. 1911, zakazujące­go księżom działalności we władzach instytucji fi­nansowych i handlowych.

Latem 1901, z polecenia Wydz. Krajowego, pod­różował S. po Dolnej Austrii i Niemczech w celu poznania działalności tamtejszych spółek oraz or­ganizacji handlu produktami rolnymi. Swoje obserwacje zawarł w broszurze Rolnicze spółki magazy­nowe (Lw. 1901). T.r. opieka Biura Krajowego Pa­tronatu została dzięki S-owi rozszerzona na spół­dzielnie rolniczo-handlowe, a w r. 1903 również na spółdzielnie mleczarskie (w okresie jego dyrekcji powstało ich ok. 100). Przyczynił się też S. do zorga­nizowania przy Wydz. Krajowym Patronatu dla rę­kodzieł i drobnego przemysłu. W r. 1902 zapocząt­kował wydawanie we Lwowie „Rocznika spółek oszczędności i pożyczek jako też innych spółek rol­niczych w Galicji”. Kierowane przez niego Biuro skupiało również spółdzielnie organizowane wśród Rusinów, a kursy, korespondencję i wydawnictwa Patronatu prowadzono także w języku ukraińskim. W r. 1904 założył S. dwujęzyczny miesięcznik „Czasopismo dla Spółek Rolniczych” („Časopis dlja Spilok ril’nyčych”); był jego redaktorem i publiko­wał w nim artykuły oraz komentarze do ustaw i prze­pisów dotyczących działalności kas raiffeisenowskich i innych spółek, a także studia o polityce eko­nomicznej Galicji. W r. 1909, na prośbę greckoka­tolickiego arcybp. Lwowa Andrzeja Szeptyckiego, zorganizował kurs spółdzielczości dla kleryków greckokatolickiego seminarium duchownego we Lwowie.

Z myślą o reformie organizacji spółdzielczości i utworzeniu centrali finansowej dla kas napisał S. broszurę O rządowym projekcie założenia Central­nej Kasy dla Stowarzyszeń (Kr. 1906), w której skry­tykował zabiegi rządu austriackiego zmierzające do utworzenia centralnej kasy dla spółdzielni w całym państwie. W r. 1908 wstąpił do PSL i wiosną t.r. został z listy PSL wybrany na posła do Sejmu Kra­jowego w okręgu jasielskim w kurii czwartej (gmin). Przyczynił się do powołania przez Sejm Krajowej Centralnej Kasy dla Spółek Rolniczych we Lwo­wie, której celem było połączenie środków finan­sowych małych kas wiejskich; zaczęła ona funkcjo­nować 1 I 1909, a S. został jej pierwszym dyrekto­rem. W Sejmie pracował S. w komisjach banko­wej, reform agrarnych, budżetowej i drożyźnianej, często zabierał głos na temat oświaty rolnej, m.in. przedstawił projekt założenia sieci szkół rol­niczych. W lipcu 1909 wydał broszurę W sprawie organizacji krajowego rolnictwa (Lw.). Od r. 1910 był członkiem komisji rewizyjnej Ludowego Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń od Ognia «Wisła» w Kra­kowie.

W październiku 1910 wszedł S. w skład galicyj­skiej Rady Narodowej pod przewodnictwem Tade­usza Cieńskiego i wybrany został na jednego z jej wiceprezesów. W związku z reformą wyborczą do Sejmu Krajowego opracował z pomocą Krajowego Biura Statystycznego i Izby Skarbowej broszurę Problem sejmowej reformy wyborczej w świetle sta­tystyki ludnościowej i podatkowej (Lw. 1912) oraz jej niemiecką wersję Polen und Ruthenen in Galizien im Lichte der Bevölkerungs- und Steuerstatistik (Lemberg 1912); uzasadniał w nich koniecz­ność rozszerzenia reprezentacji sejmowej mieszczan i chłopów; w kwestii rozdziału mandatów między Polakami i Rusinami odwołał się do danych staty­stycznych i uznał, że Polacy mają prawo domagać się od Ukraińców ustępstw dalej idących niż do­tychczas. Od r. 1911 coraz rzadziej przemawiał na forum Sejmu, ale wciąż był aktywny w komisjach. Wg Wincentego Witosa S. «zdobył sobie wielki szacunek u posłów chłopów, nie zdołał jednak zyskać nigdy ich zaufania». W czasie kolejnych wyborów, w r. 1913, nie został wybrany do Sejmu Krajowe­go. Po rozłamie w PSL, 13 XII 1913, związał się z nowo powstałym PSL «Piast».

Po wybuchu pierwszej wojny światowej, wobec ofensywy armii rosyjskiej nacierającej na Lwów, S. przeniósł Biuro Patronatu do Nowego Sącza. Bę­dąc zwolennikiem Naczelnego Komitetu Narodowego i Legionów Polskich, wezwał w „Czasopiśmie dla Spółek Rolniczych” (1914 nr 10) do składania ofiar na polski skarb wojenny. Na apel odpowie­działo blisko 500 kas oszczędnościowo-pożyczkowych, a datki w większości przekazano na Legiony Polskie. Dn. 12 XI 1914 wyjechał wraz z Biurem Patronatu i Centralną Kasą do Wiednia, ale już 3 I 1915 przeniósł się z Biurem do Krakowa, gdzie m.in. wydał t.r. broszurę Świadczenia wojenne – przepisy i praktyka (Kr.). W r. 1916 wrócił z Biu­rem do Lwowa (w Krakowie pozostawił ekspozy­turę), a w r. 1917 została przeniesiona z Wiednia do Lwowa Centralna Kasa. Dn. 27 VI 1917 S. wraz z Leonem Puzyną i Eugeniuszem Romerem prze­kazał prezydium Koła Polskiego w Wiedniu memo­riał Komitetu Polskiego z Wilna o woli Litwinów połączenia się z innymi częściami Polski. Z datków kas oszczędnościowo-pożyczkowych wsparł finan­sowo wydanie kilku dzieł, m.in. Adama Krzyżanowskiego i Kazimierza Kumanieckiego „Statystyka Polska” (Kr. 1915, z tłumaczeniem na języki fran­cuski i niemiecki), Eugeniusza Romera „Geograficzno-statystyczny atlas Polski” (Wiedeń 1916) oraz dwutomowej pracy zbiorowej „Polska w kulturze powszechnej” (Kr. 1918), pod redakcją Konecznego, do której napisał Wstęp.

W lutym 1918 zwołał S. do Lublina I Zjazd prze­wodników spółdzielczości polskiej ze wszystkich zaborów, obradujący pod hasłem: jednolity ruch spółdzielczy we własnym państwie. Na zjeździe zaproponował utworzenie Spółdzielczego Inst. Nauko­wego, rozwijając następnie ten projekt w wydanej t.r. broszurze Współdzielczy Instytut Naukowy jako doniosła potrzeba ludu i narodu polskiego (Kr.). W lipcu napisał Przedmowę do pracy Jana Jakuba Kowalczyka „Pategia czyli droga do niezawisłości ekonomicznej” (Kr.), popierając jego pomysł stwo­rzenia Polskiego Tow. Gospodarczego i Asekura­cyjnego. W czasie walk polsko-ukraińskich o Lwów, wszedł 6 XI t.r. z ramienia PSL «Piast» do Komite­tu Bezpieczeństwa i Ochrony Dobra Publicznego, w którym objął funkcję naczelnika wydz. skarbo­wego. Dn. 13 XI wysłany został samolotem do Kra­kowa, a następnie do Warszawy z misją przekaza­nia pisma Komitetu naczelnemu wodzowi Józefo­wi Piłsudskiemu oraz uzyskania jego pomocy dla walczącego miasta. Wrócił 26 XI, już po wkrocze­niu WP do Lwowa, przywożąc pismo Piłsudskiego do Komitetu. Wszedł w skład Tymczasowego Komitetu Rządzącego, powstałego w miejsce Komite­tu Bezpieczeństwa i Ochrony Dobra Publicznego, gdzie nadal kierował działem skarbowym. Za swoją działalność został odznaczony Krzyżem Obrońców Lwowa. W r. 1919, z datków kas oszczędnościo­wo-pożyczkowych, sfinansował wyjazd Romera na Konferencję Pokojową do Paryża.

Na początku r. 1919 zakończył S. pracę w Biu­rze Patronatu i przeszedł na emeryturę. Ale już 1 II t.r. otrzymał nominację na dyrektora Centralnej Kasy Spółek Rolniczych w Warszawie (przekształconej z lwowskiej Centralnej Kasy), gdzie osiadł na dłużej. Należał do organizatorów Państw. Ban­ku Rolnego, w lutym t.r. został jego pierwszym na­czelnym dyrektorem, później był prezesem Rady Nadzorczej (1922). Zabiegając u władz o popiera­nie spółdzielczości rolniczej, doprowadził do po­wołania w r. 1919 w Krakowie Spółdzielczego Inst. Naukowego i został pierwszym prezesem jego Rady Zawiadowczej. Dn. 1 VIII t.r. premier Ignacy Pa­derewski mianował go prezesem Głównego Urzę­du Ziemskiego w randze wiceministra. S. zrezygno­wał wtedy z kierowania Centralną Kasą Spółek Rol­niczych. Jako wiceminister przygotował dla sejmu projekt ustawy o reformie rolnej (Projekt ustawy w przedmiocie parcelacji większych posiadłości ziemskich), który jednak nie doczekał się rozpatrzenia z powodu upadku rządu Paderewskiego w grudniu t.r. W trzy dni po powołaniu gabinetu Leopolda Skulskiego, S. złożył 16 XII dymisję i ponownie objął funkcję dyrektora Centralnej Kasy Spółek Rol­niczych. Od t.r. wykładał rolniczą spółdzielczość kredytową w Wyższej Szkole Handlowej w War­szawie.

W r. 1920 zaangażował się S. w przygotowywa­nie projektu ustawy o spółdzielniach. Wiosną t.r., na zlecenie Min. Skarbu, objął przewodnictwo Ko­misji dla sprawy pożyczki dolarowej w USA z prze­znaczeniem na stabilizację polskiej waluty. W celu propagowania pożyczki wśród amerykańskiej Po­lonii odbył trzymiesięczną (od kwietnia do lipca t.r.) podróż po USA, w której towarzyszyli mu Włady­sław Reymont i Zdzisław Dębicki. Po powrocie do Polski mieszkał przeważnie w Krakowie, ale ma­rzył o przeniesieniu się na wieś. Po sprzedaży willi we Lwowie, wraz z córką zakupił w r. 1920 25-hektarowy majątek Zwięczyca pod Rzeszowem, ale ze względu na nadmiar obowiązków sprzedał go po dwóch latach. Od kwietnia 1920 z inicjatywy S-a rozpoczął działalność w Krakowie Spółdzielczy Inst. Naukowy; S. przyczynił się do zorganizowania kilku kursów, sam wykładał od 1 III 1921 na sze­ściomiesięcznym wyższym kursie spółdzielczym. W r. 1922 zerwał z PSL «Piast» i związał się z kra­kowskim Stronnictwem Katolicko-Ludowym. Był autorem ogłoszonej 24 VIII t.r. odezwy programo­wej tego ugrupowania, podkreślającej konieczność naprawy skarbu oraz oparcia polityki państwa na katolickiej nauce społecznej. Doprowadził do przy­gotowania wspólnej z grupą byłego premiera Skulskiego listy wyborczej Polskiego Centrum, jednak w wyborach do Sejmu w listopadzie 1922 poniósł klęskę wraz z całym stronnictwem i wycofał się z życia politycznego.

Jako fachowiec od spółdzielczości i rolnictwa cieszył się S. uznaniem prezydenta Stanisława Woj­ciechowskiego, u którego bywał w Belwederze na tzw. obiadach czwartkowych; na jednym z nich (22 II 1923) wygłosił referat Rola spółdzielczości w uprzemysłowieniu rolnictwa (W. 1923). Pod ko­niec t.r., podczas tworzenia gabinetu Władysława Grabskiego, rozważano kandydaturę S-a jako mi­nistra, jednak projekt upadł na żądanie współkoalicjanta, PSL «Piast». W lutym 1924, na III ogól­nopolskim zjeździe przedstawicieli spółdzielczości we Lwowie, przedstawił S. projekt powołania Głów­nego Związku Polskich Spółdzielni, jednak więk­szość delegatów uznała tworzenie tej instancji za zbędne. Dn. 19 IV t.r. zrezygnował z funkcji dy­rektora Centralnej Kasy Spółek Rolniczych, ale na­dal pracował nad zjednoczeniem polskiego ruchu spółdzielczego. W reakcji na powstałą wiosną t.r. chadecko-endecką Unię Związków Spółdzielczych, doprowadził 14 VI do połączenia spółdzielni rolni­czych z byłej Galicji, Król. Pol. i Śląska Cieszyń­skiego w organizację p.n. Zjednoczenie Związków Spółdzielni Rolniczych RP w Warszawie; został jed­nomyślnie wybrany na prezesa tej organizacji. Zyg­munt Chmielewski pisał wtedy o nim: «człowiek małego wzrostu, o obliczu pogodnem, lecz nacechowanem energią i stanowczością».

Na Międzynarodową Wystawę Spółdzielczą i Międzynarodowy Kongres Spółdzielczy w Gandawie przygotowywał S. pracę Początki i ogólne wa­runki rozwoju spółdzielczości w Polsce (nie zdołał jej ukończyć; napisana część została wydana po­śmiertnie, Kr. 1925, z przedmową Franciszka Bu­jaka). Dn. 17 VI 1924 na I Polskim Kongresie Rol­niczym w Warszawie wygłosił referat Stanowisko spółdzielczości w rolnictwie (W. 1924), który stał się jego ideowym testamentem. Po powrocie do Kra­kowa, z powodu pogarszającego się stanu zdrowia, trafił do Szpitala Związkowego przy ul. Garncar­skiej. W związku z trwającymi od kilku miesięcy zabiegami Stefana Surzyckiego o utworzenie na UJ Katedry Spółdzielczości, przygotował S. w szpita­lu 23 VI t.r. dokumenty niezbędne do przewodu ha­bilitacyjnego. Na ich podstawie Rada Wydz. Rolni­czego UJ przyznała S-owi 30 VI veniam legendi z zakresu spółdzielczości. Tego samego dnia S. zmarł w Szpitalu Związkowym w Krakowie. Po na­bożeństwie żałobnym 3 VII w kaplicy na cmenta­rzu Rakowickim, trumnę przewieziono do Lwowa, gdzie odbył się pogrzeb. Pochowany został S. obok żony na cmentarzu Łyczakowskim. Za swoją dzia­łalność na polu spółdzielczości otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.

W małżeństwie zawartym 21 V 1886 w Krako­wie z Wiktorią z Kozłowskich (zm. 1916), pochodzącą z krakowskiej rodziny mieszczańskiej, córką Jana i Wiktorii z Warzechowskich, miał S. troje dzie­ci: Tadeusza, inżyniera, Kazimierza Mieczysława (zob.) i Marię Franciszkę (ur. 1889), zamężną Sabińską.

Po śmierci S-a rolnicze spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe przyjęły nazwę Kas Stefczyka; po r. 1947 zostały one rozwiązane. W r. 1929 w Czernichowie wzniesiono pomnik S-a, a w r. 1974 jego imieniem została nazwana tamtejsza Szkoła Rolnicza. W r. 1994 odbyła się w Warszawie, zor­ganizowana przez Spółdzielczy Inst. Badawczy, sesja naukowa „Franciszek Stefczyk pionierem spół­dzielczości – wczoraj i dziś”. Imię S-a przyjęła po­wstała w r. 1993 Spółdzielcza Kasa Oszczędnościo­wo Kredytowa (SKOK im. F. Stefczyka) oraz Zwią­zek Rewizyjny Banków Spółdzielczych w Warsza­wie. W l. dziewięćdziesiątych Krajowy Związek Banków Spółdzielczych ustanowił Złotą i Srebrną Odznakę im. F. Stefczyka za zasługi dla spółdziel­czości i przyczynił się do odnowienia pomnika na­grobnego S-a na cmentarzu Łyczakowskim.

 

Estreicher w. XIX, IV; Szromba M. S., Polska literatura spółdzielcza. Przegląd bibliograficz­ny, Kr. 1926; – Bielecki J., Franciszek Stefczyk, pionier spółdzielczości rolniczej w Polsce, W. 1927 s. 24; Bogacz S., W setną rocznicę urodzin dr. Fran­ciszka Stefczyka, „Przegl. Mleczarski” 1961 nr 12; Brzozowski S., Dzieje Szkoły Rolniczej w Czer­nichowie, W. 1962; Chmielewski Z., Podręcznik spółdzielczości, W. 1936 s. 82–90; Cywiński B., Idzie o dobro wspólne... Opowieść o Franciszku Stefczyku, W. 2004 (liczne fot. S-a i jego rodziny); Doskocz M., Raiffeisen – Stefczyk – Kampelik, W. 1929 s. 37–62; Drożniak E., Centralna Kasa Spółek Rolniczych. Historia, zasady organizacyjne i działalność, Kr. 1927; Dunin-Wąsowicz K., Czasopiśmiennictwo ludowe w Galicji, Wr. 1952; Grodziski, Sejm Krajowy; Gurnicz A., Fran­ciszek Stefczyk: życie, poglądy, działalność, W. 1976; Historiografia polska w dobie pozytywizmu (1865–1900), W. 1968 s. 121–2; Informator Spółdzielczy To­warzystwa Kooperatystów, Red. S. Thugutt, W. 1932 s. 68–70; Kawecka J., Wspomnienie o dr F. Stefczyku, „Wieści” 1966 nr 15; Kolbusz F., Idea Fran­ciszka Stefczyka a współczesność, „Bank Spółdziel­czy” 1997 nr 8; Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. św. Anny, s. 259; Myśliński J., Studia nad polską prasą społeczno-polityczną w Zachodniej Galicji 1905–1914, W. 1970; Nicieja S. S., Pragmatyk w świecie nędzy, „Zdanie” 1985 nr 5 s. 32–4; Pamięt­nik 20-lecia Wyższej Szkoły Handlowej, W. 1927 s. 60; Scheffs M., Udział duchowieństwa w ruchu spółdzielczym, „Ateneum Kapł.” T. 45: 1946 s. 286–7; Surzycki S., Studia ekonomiczno-spółdzielcze w Uni­wersytecie Jagiellońskim, Kr. 1936 s. 8, 31–2; Szko­ła Rolnicza w Czernichowie im. Franciszka Stefczyka 1860–2000, Red. J. Hyla, J. Jarosz, Kr.–Czernichów 2000; Twarecki L., Rola kas Stefczyka w walce z lichwą na wsi, Lw. 1928 s. 6–10; U kolebki polskiej spółdzielczości rolniczej. Książka zbiorowa wydana z okazji odsłonięcia pomnika Stefczyka w Czernicho­wie pod Krakowem w dniu 30 czerwca 1929, Lw. 1929; W kręgu gospodarstwa narodowego XVIII–XX wie­ku. Studia i dokumenty, R. 8: 1980 s. 251–8; Wątor A., Galicyjska Rada Narodowa w latach 1907–1914, Szczecin 2000; Weydlich K., Działalność pi­sarska F. Stefczyka, W. 1934 s. 15; tenże, Franciszek Stefczyk pionier polskiej spółdzielczości, W. 1936 (bibliogr. prac oraz fot. S-a i jego rodziny); Zarys historii polskiego ruchu spółdzielczego, Red. S. Inglot, W. 1971 cz. 1 s. 174–6; Znamiona i zadania Kas Stefczyka. Przedruk z książki pt. Podręcznik dla spółek oszczędn.-pożycz. systemu Raiffeisena, W. 1927 (życiorys S-a). Żabko-Potopowicz A., Pionierzy postępu w rolnictwie polskim, W. 1977 s. 182–5; – Bobrzyński M., Z moich pamiętników, Oprac. A. Galos, Wr.–Kr. 1957; Chmielewski Z., Jak pozna­łem Stefczyka, w: U kolebki polskiej spółdzielczości rolniczej, Lw. 1929; Grabski S., Pamiętniki, Oprac. W. Stankiewicz, W. 1989 I; Materiały źródłowe do his­torii polskiego ruchu ludowego, Oprac. K. Dunin-Wą­sowicz, S. Kowalczyk, J. Molenda, W. 1966 I 137; Obrona Lwowa. Źródła do dziejów walk o Lwów i wo­jewództwa południowo-wschodnie 1918–1920, W. 1993 II; Piłsudski J., Pisma zbiorowe, W. 1937 V; Romer E., Pamiętnik paryski 1918–1919, Oprac. A. Garlicki, R. Świętek, Wr. 1989; Stapiński J., Pamiętnik, Oprac. K. Dunin-Wąsowicz, W. 1958; Szematyzmy Król. Galicji, 1884–1910; Witos W, Moje wspomnienia, W. 1981; Załuski P., Co to jest Kasa Stefczyka i jak ją założyć, W. 1927 s. 10–11; – „Czas” 1924 nr 147, 148, 158; „Gaz. Roln.” R. 64: 1924 nr 31–32; „Novum” 1978 nr 5 s. 105–12; „Praktycz­ne Vademecum Spółdzielczości” 1994 nr 2–3; „Ro­botnik” 1924 nr 191; „Rzeczpospolita” 1924 nr 180 (wyd. poranne); „Tyg. Ilustr.” T. 2: 1924 s. 499; „Wie­ści” 1974 nr 25; „Zagroda wzorowa – Przew. Kółek” R. 47: 1934 s. 347; – Arch. UJ: sygn. WF II 504 (tecz­ka doktorska S-a); Arch. Zespołu Szkół Roln. im. F. Stef­czyka w Czernichowie: Nr I/2–a/300 (teczka osobo­wa S-a); B. Jag.: rkp. 10341 III i 10382 III (koresp. E. Romera), rkp. 10143 III (koresp. W. L. Jaworskie­go); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 4884, 6040 t. 3, rkp. 7097 t. 2; Paraf. Trójcy Przenajśw. w Czernicho­wie: Metryki ur. dzieci S-a; – Mater. Red. PSB: Życio­rys S-a autorstwa Anny Golec.

Elżbieta Orman

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.