Suchecki Henryk Ignacy (1811–1872), filolog, językoznawca, profesor Uniwersytetu Karola w Pradze i Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Ur. we wsi Perespa koło Sokala, był synem drobnego dzierżawcy, i Justyny z Zurakowskich. Siostrą S-ego była Karolina, żona Szymona Rewakowicza, matka Henryka Karola (zob.).
Od r. 1819 uczył się S. w szkole elementarnej w Przemyślu. Kontynuując naukę w tamtejszym niemieckojęzycznym I Gimnazjum, podjął własne kształcenie w zakresie języka polskiego. Po ukończeniu gimnazjum, w r. 1833, rozpoczął S. studia filologiczne na Uniw. Lwow. Tam pod wpływem Karola Szajnochy i Żegoty Paulego związał się z patriotyczno-spiskową organizacją młodzieży lwowskiej. W r. 1835 został objęty śledztwem policyjnym, które umorzono jednak w czerwcu r.n. Pracował potem jako prywatny nauczyciel w bogatych domach, a równocześnie dokształcał się w zakresie językoznawstwa porównawczego i języków słowiańskich, studiując m.in. dorobek J. Dobrovskiego, F. Miklosicha i F. Boppa. W r. 1846, po śmierci Józefa Michalkiewicza, profesora języka i literatury polskiej na Uniw. Lwow., przystąpił do konkursu na wakującą katedrę, nie odniósł jednak sukcesu. Na posiedzeniu naukowym Zakł. Narodowego im. Ossolińskich w r. 1847 referował pierwsze samodzielne studium Mość, Waść, Aść, Mospan, Waspan, Aspan. Opublikował rozprawę Niektóre uwagi o pisowni („Bibl. Zakł. Ossolińskich” 1848 z. 2), przedstawiając argumenty za zachowaniem litery «j» w formach m.in. jim, jich, moji, stojimy oraz stosowaniem końcówek -ym, -ymi, bez względu na rodzaj gramatyczny. Ponadto opublikował rozprawę Głos z Podola („Rozmaitości Lwow.” 1847 nr 6–7), w której skrytykował, z pozytywnym skutkiem, pisownię «cia» zamiast «cja» w „Gazecie Lwowskiej”. Napisał również obszerne studium Wiadomości o powieściopisarce francuskiej George Sand („Dzien. Mód Paryskich” 1848).
W r. 1848 zaangażował się S. ponownie w działalność społeczno-polityczną. Wszedł w krąg słowianofilów, działając w lwowskiej Czytelni Słowiańskiej; nawiązał współpracę z Janem Zachariasiewiczem i Karolem Widmanem, redaktorami radykalnego lwowskiego pisma „Postęp”. Następnie wraz z Eugeniuszem Chrzęstowskim redagował (1 IX – 31 X t.r.) kontynuację „Postępu” – „Gazetę Powszechną”. W tym czasie (12, 15, 22 X) uczestniczył w posiedzeniach Centralnej Rady Narodowej. T.r. opublikował we Lwowie Naukę języka polskiego dla uczącej się młodzi, podręcznik dla uczniów kl. I–IV «w trzy kursy ujęty», zawierający «najpotrzebniejsze wiadomości z języka polskiego z zasadami i prawidłami polszczyzny». W r. 1849 wydał we Lwowie Krótką naukę języka polskiego na trzy kursa rozłożoną (otrzymał za nią 23 VII t.r. godność członka korespondenta Tow. Naukowego Krakowskiego), Krótką naukę języka polskiego dla początkującej młodzi, tudzież dla chcących mieć przeglądowy obraz polszczyzny oraz Zwięzłą gramatykę polską od ces. król. Ministerstwa Oświecenia potwierdzoną do użytku w szkołach ludowych (wyd. 3 poprawione, Lw. 1854). Od r. 1849 studiował slawistykę na Uniw. Wiedeńskim pod kierunkiem Miklosicha. Nawiązał wtedy kontakt z ministrem oświaty Leo Thunem, który zaproponował mu objęcie Katedry Literatury Polskiej na UJ; jednak koncepcja połączenia w ramach jednej katedry dwóch odrębnych wg S-ego dyscyplin, literaturoznawstwa i lingwistyki, nie odpowiadała mu i nie wyraził zgody na propozycję Thuna. Z tego samego powodu nie przyjął propozycji objęcia Katedry Języka i Literatury Polskiej na uniw. w Ołomuńcu t.r. W r. 1850 wrócił do Lwowa, gdzie w r. 1851 został nauczycielem języka polskiego i niemieckiego w II Gimnazjum (dominikańskim). Opublikował artykuł Ustęp z lingwistyki porównawczej (Lw. 1851) o brzmieniach samogłosek w językach słowiańskich.
Praca nauczycielska S-ego we Lwowie rozpoczęła się w czasie, kiedy wprowadzony przedmiot «język polski» wymagał opracowania programu i podręczników. S. został członkiem dwóch komisji: do układania książek polskich dla szkół ludowych oraz do układania wypisów polskich dla gimnazjów. Przygotowane przez niego podręczniki: Wstępna gramatyka polska dla szkoły początkowej (Lw. 1852, wyd. 2, Lw. 1857, wyd. 3, Praga 1859), Zwięzła gramatyka polska do użytku w szkołach ludowych. Kurs niższy (Lw. 1853, wyd. 5, Praga 1859) oraz Zwięzła gramatyka polska. Kurs wyższy (Lw. 1853, wyd. 3, Lw. 1856) zostały zalecone do użytku w szkołach galicyjskich, a niebawem także w Poznańskiem. Uzupełnieniem podręczników do gimnazjum była najważniejsza rozprawa naukowa S-ego Przegląd form gramatycznych języka staropolskiego („Wypisy polskie dla użytku klas wyższych w szkołach gimnazjalnych”, Lw. 1857). Swoje podręczniki pisał S. nie tylko korzystając z dorobku poprzedników, ale także na podstawie własnych badań nad polszczyzną, ujmowaną porównawczo na tle słowiańskim. W r. 1855 minister Thun powierzył S-emu czasowo Katedrę Języka i Literatury Polskiej na Uniw. Karola w Pradze; stanowisko to miało przygotować go do objęcia jako docent i przekształcenia w Katedrę Slawistyki Katedry Literatury Polskiej na Uniw. Lwow. lub UJ. Wiosną 1857 przejął S. Katedrę na Uniw. Karola i 22 IV t.r. zainaugurował wykłady: „Teoretyczno-praktyczny kurs współczesnej polszczyzny położony na szerokim tle rozwoju języków słowiańskich (cerkiewnosłowiański, staroczeski, ruski)”, „Zarys polskiej pieśni ludowej, wątków legendowych i przysłów” oraz „Porównawczy wykład fonetyki języka polskiego”. Dokonywał też porównań polszczyzny z językami indoeuropejskimi, tureckimi i semickimi, starając się przy tym o «prostowanie mylnych wyobrażeń o dziejach, stosunkach i oświacie narodu polskiego». Prowadził również wykłady z literatury polskiej od XVI w., dając przegląd literatury polskiej wg gatunków literackich ujętych w historycznym rozwoju. Zajmował się też zagadnieniami słowiańskimi w wykładach poświęconych podróżom Aleksandra Antoniego Sapiehy po Bałkanach i dziełu „O Słowiańszczyźnie przed chrześcijaństwem” Zoriana Dołęgi Chodakowskiego (Adama Czarnockiego). Wykładał język polski dla studentów niemieckich („Polnischer Sprachunterricht für Nichtslaven”) oraz zagadnienia poprawności języka pisanego („Poprawa ćwiczeń pisemnych w polszczyźnie”). Nawiązał kontakty naukowe z profesorami Uniw. Karola A. Schleicherem oraz M. Hattalą, z którym także korespondował po wyjeździe z Pragi. Opublikował m.in. rozprawy: Ułamki głagolickie praskie, sprawozdanie o polonizmach w nich niedostrzeżonych od Szafarzyka („Czas” – „Dod. Miesięczny” 1857 nr 19), oraz Nástin dejin písemnictví u Poláků („Časopis Českého museum” R. 32: 1858), za którą 1 XII 1858 otrzymał godność członka nadzwycz. Królewskiego Czeskiego Tow. Umiejętności (Kralovska česká společnost ved). T.r., po odejściu Schleichera z uniw. praskiego, objął wykład sanskrytu, co spowodowało przyznanie mu (1 I 1859) członkostwa rzeczywistego Tow. Niemiecko-Orientalnego w Lipsku i Halle. W tym czasie ukazała się w Krakowie jego praca Rzeczowniki słowiańskie na staropolskie a nosowe (nowopolskie e) są pierwotnie jimiesłowami. Rzecz wybadana głównie z sanskrytu (Kr. 1858). Od r. 1858 pracował nad Słownikiem etymologicznym wyrazów polskich lub jinosłowiańskich, którego jednak nigdy nie ukończył. W „Bibliotece Warszawskiej” (1860 t. 3) publikował artykuły i recenzje, m.in. przychylnie przyjął „Część mądrości ksiąg polskich” Jana Radwańskiego. W r. 1861 wydziałowa komisja Uniw. Karola, powołana na wniosek ministra R. Schmerlinga, pozytywnie oceniła kompetencje S-ego w zakresie lingwistyki porównawczej i slawistyki; uznano, że może on objąć katedrę na jednym z uniwersytetów galicyjskich, ale do spodziewanego przeniesienia nie doszło. W tym czasie opublikował S. pierwszy zeszyt książki, planowanej na pięć zeszytów w prenumeracie Budowa języka polskiego wyjaśniona wykładem historyczno porównawczym w zakresie jindoeuropejskim i w kręgu słowiańszczyzny (Praha 1863); celem pracy było uzasadnienie metodą historyczno-porównawczą wcześniej wydanych gramatyk S-ego.
W r. 1863 był S. w Pradze agentem Rządu Narodowego w powstaniu styczniowym; wg raportów policji austriackiej spotykał się z wysłannikiem powstańczym Jakubem Sztejnike, konspiratorami z Galicji oraz radykalnymi działaczami czeskimi. W r. 1864 rozpoczął pracę nad książką Umiejętna nauka języka polskiego, planowaną w dwóch seriach (Osnowa do historyczno porównawczej gramatyki języka polskiego oraz Rodzimo-krytyczna historyczno porównawcza gramatyka języka polskiego w kręgu Słowiańszczyzny i w zakresie języków arskich z poświatą rzuconą z obszarów języków kolebkowych); praca nie została wydana. W r. 1865 przystąpił do konkursu na stanowisko profesora filologii słowiańskiej Szkoły Głównej w Warszawie, ale także tym razem nie odniósł sukcesu. Gdy jednak t.r. została utworzona na UJ Katedra Porównawcza Lingwistyki Słowiańskiej, został 31 VIII nominowany do jej objęcia dzięki pozytywnej opinii Wydz. Filozoficznego Uniw. Karola, bez pytania o zdanie władz UJ.
W 2. semestrze r. akad. 1865/6 dał S. pierwszy wykład na UJ pt. Deklinacja polska uważana w rozwoju języków pobratymczych a rozjaśniona ze stanowiska języków arskich. Do programu zajęć uniwersyteckich wprowadził jako pierwszy wykłady i ćwiczenia z poprawności językowej; zajmował się też błędami w polszczyźnie literackiej i wykorzenianiem germanizmów. Od r. akad. 1866/7 prowadził wykład popularny „O błędach w polszczyźnie potocznych”, przeznaczony głównie dla kandydatów na nauczycieli w szkołach powszechnych, ponadto «dla nauczycieli, mówców i literatów» miał „Rozmowy naukowe o wątpliwych i spornych kwestiach w zakresie polszczyzny piśmiennej” oraz „Ćwiczenia praktyczne w rozbiorze języka a głównie najstarszych jego pomników umieszczonych w wypisach polskich do gimnazjów”. W r. 1866 opublikował «odezwę» Pisownia „Oświaty” wobec umiejętnej nauki języka polskiego oraz metoda jak się ma dochodzić prawd w języku (P.), przedstawioną 6 III t.r. na posiedzeniu Tow. Naukowego Krakowskiego, a dotyczącą poznańskiego pisma pedagogicznego „Oświata”; domagał się w niej jednolitej normy ortograficznej dla języka polskiego w wydawnictwach ciągłych. Nie miał natomiast S. większych osiągnięć w lingwistyce porównawczej, choć dobrze oceniano m.in. jego pracę Budowa języka polskiego pojaśniona wykładem historyczno porównawczym w zakresie jindoeuropejskim i w kręgu słowiańszczyzny (Praha 1866). W r. 1867 ukazało się piąte wydanie «całkiem przerobione i pomnożone» Zwięzłej gramatyki polskiej do użytku w szkołach (Kr. z. 2). Warunki pracy S-ego na UJ były ciężkie. Katedra miała charakter nie naukowy, lecz dydaktyczny, S. mimo małej pensji (1200 koron) finansował zakupy książek i druk publikacji. Podjęte w ministerstwie dwukrotne starania w l. 1868 i 1869 władz uniwersyteckich o podwyższenie mu poborów nie przyniosły powodzenia; Senat UJ zdołał jedynie wystarać się S-emu o zapomogę dla najuboższego profesora. Nie powiodły się też starania Wydz. Filozoficznego podjęte pod koniec r. 1869 o awansowanie go na stanowisko profesora zwycz. Dopiero w styczniu 1872 udało się uzyskać podniesienie jego pensji do 1500 koron.
W r. akad. 1869/70 jako pierwszy na UJ przeprowadził S. wykład o polskim języku ludowym: „Mowa pieśni ludu polskiego praktycznie z wykazaniem różnic dialektycznych”. Prowadził ponadto wykłady o językach zachodniosłowiańskich, m.in.: „Język obojga Łużyc w porównaniu z polskim a czeskim przy względzie na starobułgarski i nadłabański”, „Język Słowaków w porównaniu z polskim a czeskim”, „Język cerkiewny z zasady lingwistyki porównawczej na pożytek polszczyzny”, „Brzmienie i formy języka cerkiewnego, ruskiego i polskiego”. W podejściu porównawczym odwoływał się coraz częściej do języków germańskich, bałtyckich, celtyckich, italskich, a nawet semicko-chamickich. Był na UJ pierwszym profesorem nadzwycz. filologii porównawczej języków słowiańskich, który po polsku wykładał gramatykę porównawczą oraz próbował tworzyć polską terminologię, wprowadzając czasem dziwaczne neologizmy. W niektórych wykładach powodował się bardziej fantazją niż ścisłą metodą historyczno-porównawczą; wywoływało to sprzeciwy publiczności oraz profesury Wydz. Filozoficznego. Przez siedem lat pracy profesorskiej na UJ nie wykształcił ucznia, który mógłby objąć po nim katedrę. W dn. 3 VI i 5 VII 1871 na posiedzeniu Tow. Naukowego Krakowskiego przedłożył rozbiór filologiczny i lingwistyczny odnalezionej przez Aleksandra Przezdzieckiego „Modlitwy Wacława”, który także opublikował (Kr. 1871). W r. 1872 w recenzji Najnowsza ramota gramatyczna pod tytułem Gramatyka języka polskiego ułożona przez Władysława Lercla oraz niektóre odpowiednie pojęcia gramatyczne prof. dra A[ntoniego] Małeckiego (Kr.) zarzucał tym pracom naśladownictwo obcych gramatyk oraz błędy merytoryczne. Zmarł nagle 3 VII 1872 w Krakowie, pochowany został 5 VII na cmentarzu Rakowickim.
S. był członkiem czynnym Tow. Naukowego Krakowskiego (sekretarz Komisji Językowej, sekretarz oddziału od r. 1871) oraz towarzystw naukowych w Pradze, Lipsku, Halle i Poznaniu (członek honorowy). Położył duże zasługi dla tworzenia szkolnictwa polskiego w Galicji, dydaktyki języka polskiego oraz kształcenia językowego nauczycieli. W podręcznikach do gramatyki, mających ponad 20 wydań, stosował nieznany wcześniej układ koncentryczny; cele nauczania gramatyki formułował jako kształcący i poznawczy, wykluczał natomiast nauczanie pamięciowe. Do największych jego osiągnięć należało szerzenie świadomości kulturalnojęzykowej, co przyniosło mu popularność w kręgach krakowskiej pozanaukowej publiczności.
W małżeństwie z Pelagią z Chrząstowskich (zm. 1887) miał S. syna Mirosława, autora prac z dziedziny języka i stenografii.
Enc. Org., XIV; Estreicher w. XIX, (dot. syna, Mirosława); – Barycz H., Dziejowe związki Polski z Uniwersytetem Karola w Pradze, P. 1948 s. 38; tenże, Zapomniana karta w polsko-czeskich stosunkach kulturalnych, „Przegl. Zachodni” R. 10: 1954; Hulewicz J., Akademia Umiejętności w Krakowie. 1873–1918, Wr. 1958; Kryński A. A., Szkic językoznawstwa polskiego od początku wieku XIX, w: Księga pamiątkowa ku uczczeniu 250-letniej rocznicy założenia Uniwersytetu Lwowskiego przez króla Jana Kazimierza w r. 1661, Lw. 1912 I 10–11; Lehr-Spławiński T., Przegląd dziejów słowianoznawstwa w Uniwersytecie Jagiellońskim, w: Wydział Filologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego. Historia katedr, Red. W. Taszycki, A. Zaręba, Kr. 1964 s. 169–70 (fot.); tenże, Szkice z dziejów rozwoju i kultury języka polskiego, W. 1938 s. 159; tenże, Z przeszłości slawistyki w Uniwersytecie Jagiellońskim, Kr. 1939 s. 10–11; tenże, Zarys dziejów słowianoznawstwa polskiego, Kr. 1948 s. 15–16; Łoziński B., Szkice z historii Galicji w XIX wieku, Red. W. Tokarz, Lw. 1913 s. 106, 114; Milewski T., Pobożniak T., Historia językoznawstwa ogólnego, indoeuropejskiego i filologii indyjskiej w Uniwersytecie Jagiellońskim, w: Wydział Filologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego. Historia katedr, Red. W. Taszycki, A. Zaręba, Kr. 1964; Pamiątka półwiekowego jubileuszu Gimnazjum Lwowskiego im. Franciszka Józefa I, Lw. 1909 s. 24; Podracki J., Prekursor nowoczesnej dydaktyki – Henryk Suchecki (Z historii polskich koncepcji metodycznych i składniowych), „Prace Filol.” T. 32: 1985; Rederowa D., Z dziejów Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 1815–1872. Karta z historii organizacji nauki polskiej pod zaborami, Kr. 1998; Rusek J., Slawistyka w Uniwersytecie Jagiellońskim na przełomie XIX i XX w., w: Slawistyka na przełomie XIX i XX wieku, Red. M. Basaj, S. Urbańczyk, Wr. 1990 s. 117; Stulecie „Gazety Lwowskiej” 1811–1911, Red. W. Bruchnalski, Lw. 1911–12 II 23; Taszycki W., Historia Katedry Języka Polskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim, w: Wydział Filologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego. Historia katedr, Red. W. Taszycki, A. Zaręba, Kr. 1964; Urbańczyk S., Dwieście lat polskiego językoznawstwa (1751–1950), Kr. 1993; Veritate et scientia, P. 1982 s. 232; Zawadzki W., Dziennikarstwo w Galicji w roku 1848, Lw. 1878 s. 106–7, 110; Žáček V., Čechové a Poláci r. 1848, Praha 1948 II 243; tenże, Ohlas polského povstani r. 1863 v Čechach, „Prace Slovenseho Ustvu w Praze” T. 14: 1935; tenże, Příspěvky Jagellonské a Karlovy univerzity národnímu, politickému a revolučnímu hnutí Čechů a Poláků v XIX stolení, „Acta Universitatis Carolinae Historia Universitatis Carolinae Pragensis” T. 5: 1964 Fasc. 1–2 s. 203–10; – Batowski H., Diariusz wypadków 1848 roku, Wr. 1974; Kron. UJ, s. 20–1; Protokoły posiedzeń Rady Narodowej Centralnej we Lwowie (14 IV – 29 X 1848), Red. S. Kieniewicz, F. Ramotowska, W. 1986; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1868–72; – „Gaz. Lwow.” R. 87: 1897 nr 60; „Gaz. Narod.” R. 26: 1887 nr 61 (dot. żony, Pelagii) „Pražské Noviny” 1858 nr 307, 1859 nr 6; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1872: „Bibl. Warsz.” t. 3, „Czas” nr 150, 154, „Przegl. Pol.” R. 7 t. 1, „Tyg. Wpol.” R. 2 nr 36–38; – Arch. UJ: Akta Wydz. Filoz., fasc. 11, Akta Senatu Akad. UJ, fasc. 48; B. Czart.: Muz. Narod. Kr., sygn. 510–21 (Suchecki H., Zdanie sprawy z naukowych czynności dotychczasowych Henryka Sucheckiego, profesora lingwistyki porównawczej przy Uniwersytecie Jagiellońskim…); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 718 (koresp. S-ego), sygn. TNK–64 (Tow. Nauk. Krak.); B. Ossol.: sygn. 2432 IV (koresp. S-ego), sygn. 5917, 5879; – Informacje Marcelli Rossovej z Pragi.
Mirosław Skarżyński