Pachoński (Lubicz Pachoński) Henryk (1878–1957), historyk, działacz niepodległościowy i plebiscytowy na Śląsku. Ur. 11 XI w Skawinie, był synem Tomasza i Wiktorii z Kumalów. Od r. 1892 uczęszczał do Gimnazjum Nowodworskiego (Św. Anny) w Krakowie, gdzie zdał w r. 1900 maturę. W l. 1900–5 studiował na Wydziale Filozoficznym UJ. W czasie studiów od r. 1902 był sekretarzem Związku Stowarzyszeń Katolickich Rzemieślniczo-Robotniczych przez dwa lata. Egzamin nauczycielski z gimnastyki złożył w r. 1904, z geografii i historii w r. 1905 i 1906. Pracował jako zastępca nauczyciela od r. 1905 w gimnazjum w Podgórzu w Krakowie, a od r. 1908 uczył historii i geografii w Seminarium Nauczycielskim Żeńskim w Krakowie. W r. 1909 został nauczycielem rzeczywistym. W l. 1911 oraz 1913–14 był również członkiem komisji egzaminacyjnej dla nauczycieli i nauczycielek szkół wydziałowych i ludowych. Od r. 1908 był jednym z inicjatorów (obok Czesława Mączyńskiego, Ludwika Bykowskiego, Franciszka Majchrowicza i in.) ruchu samorządowego młodzieży szkolnej na terenie Galicji, tzw. gmin szkolnych, mających na celu wzmożenie czytelnictwa, prowadzenie akcji odczytowo-wycieczkowych, organizowanie stołówek dla młodzieży szkolnej, kas pożyczkowych i warsztatów rzemieślniczych. Opublikował broszurę pt. Krzyżacy (Kr. 1910, 4 wydania). Ponadto ogłosił: Geografię Galicji (Kr.–W. 1912), Historyę geografii (Kr.–W. 1912) oraz Dwa zjazdy krakowskie za Kazimierza Wielkiego (w: „Sprawozdanie Dyrekcyi c. k. Seminaryum Nauczycielskiego Żeńskiego w Krakowie za czas od r. 1910/11 do 1913/14”, Kr. 1914 i osobno Kr.1914).
W czasie pierwszej wojny światowej P. był współorganizatorem Tow. Domu Młodzieży mającego na celu wspomaganie uczniów i studentów przez umożliwienie im pracy zarobkowej i wydawanie posiłków. W r. 1917 został przeniesiony do Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Krakowie. Z początkiem września 1918 przystąpił do konspiracji płka Bolesława Roji mającej na celu wyzwolenie Galicji spod panowania austriackiego i prowadził agitację wśród młodzieży, a w dn. 31 X 1918 wziął udział w oswobodzeniu Krakowa. W Polsce niepodległej uczył w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Żeńskim w Krakowie, a od r. 1922 był dyrektorem Prywatnego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego Instytutu Marii w Krakowie, do czasu przejścia na emeryturę. Działał w Tow. Obrony Zachodnich Kresów Polski (TOZKP) w Krakowie początkowo jako członek zarządu, a od 16 I 1920 – sekretarz generalny. Zbierał fundusze na rzecz powstańców górnośląskich, organizował kursy dla śląskich działaczy oświatowych, wycieczki Ślązaków do Krakowa, Wieliczki i Częstochowy, jak również wyjazdy prelegentów spośród profesorów szkół wyższych i średnich w Krakowie oraz studentów na Górny Śląsk. Pod jego redakcją wychodziła „Biblioteczka TOZKP”, w której drukowano broszury popularnonaukowe. P. wydał broszurę pt. Nasze zadania wobec Śląska (Kr. 1922). Opiekował się uchodźcami śląskimi. W dn. 11 IV 1922 został obrany prezesem TOZKP, a w czerwcu 1922 brał udział w uroczystościach przejmowania przez władze polskie niektórych śląskich miast i przyznanych Polsce części Górnego Śląska. Wydarzenia te opisał w pamiętniku pt. Wspomnienia z lat walki (mszp. w posiadaniu syna, Jana Pachońskiego). W r. 1922 ogłosił broszurę pt. Związek uczestników oswobodzenia m. Krakowa (Kr.). W l. 1924–39 obierany był prezesem Związku Uczestników Oswobodzenia Krakowa. Po utworzeniu w r. 1921 Związku Obrony Kresów Zachodnich (ZOKZ) był członkiem zarządu Okręgu Małopolskiego ZOKZ, a w okresie od r. 1923 do r. 1925 członkiem Rady Naczelnej ZOKZ, jako reprezentant Małopolski.
Po połączeniu TOZKP z ZOKZ w r. 1930 P. został prezesem Okręgu Małopolskiego nowego ZOKZ. Wchodził także do zarządu Związku Powstańców Śląskich. Jako działacz Chrześcijańskiej Demokracji był prezesem Rady Okręgowej Chrześcijańskich Związków Zawodowych. W l. 1926–31 był radnym m. Krakowa z ramienia Chrześcijańskiej Demokracji. W Radzie Miejskiej pracował w różnych sekcjach i komisjach i wchodził w skład sądu honorowego członków Rady. Był też członkiem Rady Szkolnej Okręgowej Miejskiej. W czasie okupacji niemieckiej był przez krótki czas aresztowany (listopad 1939). Brał udział w pracy konspiracyjnej jako członek Związku Walki Zbrojnej. Zmarł 23 V 1957 w Krakowie, pochowany został na cmentarzu Rakowickim. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1923), Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi (1922), Krzyżem Walecznych i in. Jedna z ulic Krakowa została nazwana jego imieniem.
W małżeństwie (od r. 1904) ze Stefanią z Sachów (1883–1966), stojącą na czele organizacji kobiecych TOZKK w Krakowie w okresie plebiscytu i trzeciego powstania śląskiego, P. miał trzech synów: Jana (ur. 1907), historyka, profesora Uniw. Śląskiego, Mieczysława (zob.) i Zbigniewa (ur. 1914), podpułkownika WP.
Portret P-ego przez K. Pochwalskiego w Muz. Narod. w Kr.; – W. Enc. Powsz. (PWN); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Kalendarzyk Profesorski Tow. Nauczycieli Szkół Wyższych na r. 1913, Lw. 1913, 1916, Lw. 1916, 1918, Lw. 1918; Kopia H., Spis nauczycieli szkół średnich w Galicji oraz Polskiego Gimnazjum w Cieszynie, Kr. 1909; Zagórowski, Spis nauczycieli, I–II; – Chmiel A., Oswobodzenie Krakowa 31 października 1918 roku, Kr. 1929 s. III (fot), IX, XII–XIX, XXI, 10, 12, 70; Gawrych J. A., Hotel Lomnitz, Kat. 1947 s. 175; Krzywobłocka B., Chadecja 1918–1937, W. 1974; Mroczko M., Związek Obrony Kresów Zachodnich 1921–1934, Gd. 1977; Zieliński W., Stosunek społeczeństwa polskiego do powstań i plebiscytu na Górnym Śląsku (1919–1921), Kat. 1968; – Dziennik Rozporządzeń stoł. król. miasta Krakowa, 1926 s. 119, 194, 218, 222, 237, 1927 s. 23, 50, 102–3, 176–9, 300, 341, 402, 417, 1928 s. 41, 43, 151, 154, 156, 213, 215–17, 222, 341, 377, 464, 1930 s. 85–6, 106–7, 138, 140–1, 172, 236, 246, 375, 422, 424; Sprawozdanie Dyrekcji Prywatnego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego Instytutu Marii w Krakowie za r. szk. 1924/5, Kr. 1925 (fot.); Sprawozdanie Dyrekcji Związku Obrony Kresów Zachodnich za czas od 1 lipca 1928 do 30 czerwca 1931 roku, P. 1931 s. 118; Sprawozdanie Dyrektora c. k. gimnazjum Nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie… za l. 1893–1900; Stefana Mikulskiego Wielka Księga Adresowa stoł. król. m. Krakowa, R. 10: 1925 s. 259, 528; Szematyzmy Król. Galicji, 1906–14; – „Dzien. Pol.” 1957 nr 123; „Nowości Illustr.” 1918 nr 33 s. 2–3 (fot.), 1920 nr 14 s. 9; – Arch. UJ: PKEN 30 teczka osobowa P., S II 546; – Życiorys oprac. przez syna Jana Pachońskiego w Materiałach Red. PSB.
Red.