Schlösser Henryk Wilhelm (1829–1884), przemysłowiec, działacz gospodarczy i społeczny, filantrop. Ur. 28 V w Ozorkowie w pow. łęczyckim, był synem Fryderyka (zob.) i Henrietty z Wernerów, starszym bratem Karola (zob.).

 

S. kształcił się w Instytucie Blockmana w Dreźnie, skąd w r. 1846 przeniósł się do Akademii Handlowej w Berlinie. Ukończywszy ją w r. 1848, odbył praktykę zawodową w kilku zakładach bawełnianych Anglii i Austrii. Po powrocie na stałe do kraju w r. 1851, ustąpił bratu Karolowi prawo do współwłasności przędzalni ich zmarłego wcześniej ojca i na przejętej w wyniku działów rodzinnych dużej działce na przedmieściu Ozorkowa – Strzeblewie rozpoczął budowę własnej przędzalni bawełny. Przy wznoszeniu tej inwestycji opierał się na decydującym – jak się zdaje – doradztwie swojego starszego kuzyna Karola Scheiblera sen. (zob.). Dzięki temu S. zdołał uniknąć wielu błędów innych krajowych inwestorów; zakład otwarty pod jego firmą w r. 1852 wyposażony został, bez tak powszechnego w tej epoce przepłacania, w 42 maszyny przędzalnicze z 12 tys. wrzecion najnowszej produkcji renomowanej firmy Platt Brothers et Comp. z Manchesteru oraz w trzy belgijskie maszyny parowe o łącznej mocy 90 KM równie wziętej firmy «John Cockerill» w Seraing, której właściciele byli spowinowaceni z Scheiblerem. Zakupy te pochłonęły blisko 300 tys. rb, które przypuszczalnie pochodziły z zapisu testamentowego zmarłego bezpotomnie stryja S-a, Henryka, do r. 1829 wspólnika jego ojca. Dalsze rozszerzenie zakładu w r. 1857 do 18 tys. wrzecion było już sfinansowane z 50 tys. rb pożyczki Banku Polskiego, udzielonej z warunkiem wyuczenia przez S-a choćby kilku uczniów-krajowców na majstrów przędzalniczych. Ze znanej z dobrej jakości bawełny amerykańskiej, sprowadzanej przez Bremę, S. produkował jako jeden z niewielu przędzę cienką i jako jedyny przędzę pończoszniczą nr 60. Uzyskał za te wyroby wysokie wyróżnienia na wystawach przemysłowych w Warszawie (1857), Londynie (1861), Paryżu (1867) i w Petersburgu (1870). W l. 1857–84 wartość produkcji jego fabryki wzrosła z 225 tys. rb do 400 tys. rb, a zatrudnienie z 200 do 320 robotników. W zakresie organizacji produkcji i zbytu fabryka miała wspólny zarząd z przędzalnią jego brata Karola.

 

Przedsiębiorczością swoją S. obejmował także inne dziedziny gospodarki, dzięki czemu dorobił się z czasem jednej z najbardziej pokaźnych w kraju fortun. Wg sporządzonego 4 VI 1886 inwentarza notarialnego wartość jego wspólnego z żoną majątku wynosiła 2 156 541 rb, na co oprócz przędzalni ozorkowskiej składały się również duże udziały w wielkim kompleksie rolno-przemysłowym spokrewnionej rodziny Wernerów w pow. łęczyckim i łódzkim, własne majątki ziemskie Cedrowice, Janów, Wrublew i Zduny w pow. łęczyckim, 4 okazałe budynki mieszkalne w Ozorkowie i Warszawie oraz duże należności z tytułu uprawianego bankierstwa.

 

S. pełnił liczne funkcje społeczne i gospodarcze. Od r. 1860 przez 24 lata był radnym w Ozorkowie i przez wiele lat członkiem miejscowego kolegium kościelnego gminy ewangelicko-augsburskiej oraz członkiem Rady Zakładów Dobroczynnych pow. łęczyckiego. W l. 1861–8 zasiadał w Radzie Przemysłowej przy Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych – głównego organu doradczego namiestnika Król. Pol. w sprawach gospodarczych. W r. 1870 był współzałożycielem, a następnie członkiem zarządu Warszawskiego Tow. Ubezpieczeń od Ognia. W l. 1871–2 razem z K. Scheiblerem, Ludwikiem Grohmanem, Dawidem Rosenblumem i Wilhelmem Zachertem współtworzył Bank Handlowy w Łodzi; piastował w nim funkcję najpierw wiceprezesa, a od r. 1881 aż do śmierci – prezesa Rady Banku.

 

Podobnie jak jego ojciec i brat, S. znany był z paternalistycznego stosunku do załogi fabryki. Na wiele lat przed wprowadzeniem przymusowej opieki socjalnej nad robotnikami zorganizował im jedną z pierwszych w kraju kas chorych oraz zapewnił bezpłatne korzystanie z ambulatorium i apteki. Zbudował na specjalnie nabytej nieruchomości 3-klasową szkołę elementarną z dużym ogrodem, w której uczyły się również dzieci robotników z jego fabryki.

 

S. odrestaurował własnym kosztem wnętrze zboru ewangelicko-augsburskiego, dobudowując też okazałą dzwonnicę. Dodatkowo testamentem przeznaczył na różne potrzeby Ozorkowa i jego mieszkańców przeszło 80 tys. rb, w tym m.in. 20 tys. rb jako fundusz żelazny na dalsze prowadzenie szkoły mającej nosić jego imię, 10 tys. rb gminie ewangelickiej na utrzymanie jej kościoła i cmentarza, 40 tys. rb na zbudowanie i utrzymanie przytułku dla ubogich jego imienia bez względu na wyznanie, z pierwszeństwem dla obarczonych rodziną, zwłaszcza byłych robotników fabrycznych. Zmarł 28 X 1884 w Ozorkowie, pochowany został na tamtejszym cmentarzu Ewangelickim.

 

Z zawartego 22 IV 1852 małżeństwa z Paulina Matyldą z Wernerów (4 II 1829 – 6 II 1904), córką Chrystiana Wilhelma, właściciela farbiarni, S. dzieci nie miał.

 

W r. 1894 spadkobiercy Henryka i Karola Schlösserów utworzyli spółkę akcyjną «Schlösserowska Przędzalnia Bawełny i Tkalnia w Ozorkowie», która z ich nazwiskiem w nazwie firmowej przetrwała aż do r. 1945.

 

 

 

Łoza, Rodziny pol., I 170, 172 (dotyczy matki i żony S-a); Słown. Geogr. (Ozorków); – Badziak K., Instytucje finansowo-kredytowe w Łodzi do I wojny światowej, „Roczn. Łódz.” T. 22: 1977 s. 86, 87; Bloch J., Przemysł fabryczny Królestwa Polskiego w okresie dziesięcioletnim od 1871 do 1880 r., W. 1884; Heike O., Aufbau und Entwicklung der Lodzer Textilindustrie. Eine Arbeit deutscher Einwanderer in Polen für Europa, Möchengladbach 1971; Ihnatowicz I., Przemysł łódzki w latach 1860–1900, Wr. 1965 s. 48; Kneifel E., Geschichte der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen, Niedermarschacht [b.r.w.]; Łódź. Dzieje miasta, T. 1: do 1918 r., Wyd. 2, W.–Ł. 1988; Łukasiewicz J., Przewrót techniczny w przemyśle Królestwa Polskiego w latach 1852–1886, W. 1963; Małecki Z., Studia nad źródłami kapitałów w łódzkim przemyśle włókienniczym, W. 1969 s. 79, 80, 125; Missalowa G., Studia nad powstaniem łódzkiego okręgu przemysłowego 1815–1870 , Ł. 1975 III; Opis wystawy wyrobów rękodzielniczych i płodów rolniczych odbytej w Warszawie 1857 r., W. 1860 s. 65–6, 324; Puś W., Przemysł włókienniczy w Królestwie Polskim w latach 1870–1900, W.–Ł. 1976 s. 18; Puś W., Pytlas S., Dzieje Łódzkich Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju „Uniontex” w Łodzi (d. Zjednoczonych Zakładów K. Scheilblera i L. Grohmana) w l. 1827–1977, W.–Ł. 1979; Pytlas S., Łódzka burżuazja przemysłowa w latach 1864–1914, Ł. 1994 s. 101, 119, 120, 129, 130, 332, 349; Rosiak S., Powstanie przemysłu włókienniczego w Ozorkowie, „Roczn. Łódz.” T. 7: 1963 s. 68, 69; – Sprawozdanie Banku Handlowego w Łodzi za 1872–1884, W. 1873–85; Ustawa Banku Handlowego w Łodzi, W. 1872; Źródła do historii przemysłu włókienniczego okręgu łódzkiego w XIX w., Oprac. M. Bandurka, M. Kołodziejczak, J. Trela, W. 1966; – „Dzien. Łódz.” 1885 nr 26 s. 3–4; „Gaz. Handl.” 1884 nr 247 s. 3; „Kłosy” 1885 nr 1028 s. 173 (portret), 174; – AG AD: KRSW 19468 k. 72–77; AP w Ł.: Tow. Schlösserowskiej Przędzalni – wstęp do inwentarza; AP w W.: Hipoteka W., nr 2280; Sąd Rejonowy w Łęczycy: Wydział IV Ksiąg Wieczystych, nr hip. 870; Sąd Rejonowy w Zgierzu: Wydział V Ksiąg Wieczystych, nr hip. 34, 72, 98, 345.