Przybyszewski Ignacy h. Grzymała (1754 – po 1810), oficer WP, później generał-lejtnant w służbie rosyjskiej. Ur. 20 IX w Zalesiu w pow. makowskim w ziemi różańskiej woj. mazowieckiego, był synem Jakuba, łowczego i pisarza ziemskiego krzemienieckiego, i jego pierwszej żony, poślubionej 1 V 1749 Marianny z Zalewskich. Z małżeństwa ojca zawartego ok. r. 1760 z Wiktorią Małachowską miał przyrodnią siostrę Rozalię i brata Szymona (1776–1839).

Do armii kor. wstąpił w r. 1771, służył w regimencie pieszym grenadierów szefostwa Marcina Lubomirskiego, później Józefa Wittego, przemianowanym w r. 1792 na 11 regiment pieszy kor. szefostwa Augusta Ilińskiego. Kolejno przechodził przez stopnie oficerskie: 10 V 1776 mianowany został kapitanem, 14 VI 1782 ze stopnia kapitana z kompanią postąpił na majora, 23 VII 1790 – na podpułkownika. Uczestniczył w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r., dowodząc w zastępstwie płka Maksymiliana Sierakowskiego swoim macierzystym pułkiem. Brał udział w bitwie pod Zieleńcami (17 VI). Broniąc Ostroga (25 VI), dowodził piechotą polską i utrzymał swoje pozycje wobec nieprzyjaciela aż do otrzymania rozkazu wycofania się. W dalszym odwrocie wojsk polskich dowodził odcinkiem obrony linii Bugu naprzeciw Opalina (14–18 VII). Dn. 19 VII otrzymał polecenie marszu do Chełma. Za udział w kampanii nagrodzony został Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari. Po zakończeniu działań wojennych, mimo złożonej prośby o dymisję, pozostał w wojsku i powrócił do Kamieńca Podolskiego – miejsca stacjonowania pułku. Po kapitulacji twierdzy 2 V 1793 regiment dowodzony przez P-ego został wcielony do armii rosyjskiej pod nazwą mohylewskiego pułku muszkieterów.

P. złożył przysięgę wierności Katarzynie II i wszedł do służby w armii rosyjskiej na podstawie decyzji Kolegium Wojennego, zatwierdzającej go w stopniu pułkownika z dn. 6 (17) V 1793. Wybuch insurekcji kościuszkowskiej nie spowodował powrotu P-ego w szeregi narodowe. Dn. 15 (26) IX 1797 zatwierdzony został na stanowisku szefa kurskiego pułku muszkieterów stacjonującego w Wysokiem Lit. W składzie korpusu A. M. Rimskiego-Korsakowa uczestniczył w kampanii 1799 r. prowadzonej pod dowództwem feldmarszałka A. W. Suworowa przeciwko wojskom francuskim; otrzymał 4 (15) VI t.r. stopień generał-lejtnanta. W drugim dniu bitwy pod Zurichem (26 IX 1799) walczył o utrzymanie wzgórza Zürichberg, lecz wyparty przez wojska francuskie pułk P-ego utracił w odwrocie sztandar. Z początkiem r. n. P. powrócił do Rosji.

Wziął P. udział w wojnie tzw. trzeciej koalicji przeciwko Napoleonowi (1805), dowodząc kolumną złożoną z sześciu pułków piechoty w 2 korpusie (tzw. armia wołyńska) gen. F. W. Buxhöwdena, postępującym przez Ołomuniec w kierunku na Austerlitz (Sławków). W pierwszej fazie bitwy pod Austerlitz (2 XII) kolumna P-ego w godzinach rannych zajęła wieś Sokolnice wraz z zamkiem w ramach powierzonego lewemu skrzydłu wojsk rosyjskich zadania wyjścia od południa na tyły armii francuskiej. Zamierzenie to zostało udaremnione przez korpusy francuskie marszałków N. Soulta i L. Davouta. P. dostał się do niewoli i odesłany został do Francji. Jeszcze w czasie pobytu w Luneville wysłał carowi Aleksandrowi I raport o swoim udziale w bitwie pod Austerlitz. Tłumaczenie w nim zawarte nie uwolniło P-ego od odpowiedzialności przypisanej mu osobiście przez cara. P. został postawiony przed sądem wojennym; mimo uwolnienia go od zarzutów przez audytoriat generalny armii, departamenty wojenny i cywilny Rady Państwa uznały go winnym niewykonania otrzymanych rozkazów w czasie bitwy pod Austerlitz i skazały na miesięczną służbę w stopniu prostego żołnierza, a następnie zwolnienie z armii. Wyrok zatwierdził Aleksander I ukazem z 25 XI (7 XII) 1810. Dalsze losy P-ego nie są znane. Postać P-ego występuje epizodycznie w powieści Lwa Tołstoja „Wojna i pokój”.

Z małżeństwa z Zofią z Serafinowskich (zm. 1793) pozostawił P. dwóch synów: Klemensa (1791–1865), który był aktuariuszem ekonomicznym w pow. pułtuskim (1825, mieszkał wówczas w gminie Sieluń), a w latach późniejszych (1848, 1853) rachmistrzem w sekcji dóbr i lasów Wydziału Skarbowego Rządu Gubernialnego Płockiego, burmistrza Żuromina żonatego z Marianną z Wielgolawskich, i Jana (ur. 1793), żonatego od r. 1818 z Anną z Wielgolawskich (siostrą Marianny). Z drugiego małżeństwa, zawartego w r. 1794 z Krystyną z Hanickich h. Korczak (1775–1844) miał syna Wincentego (1794–1833), pułkownika wojsk rosyjskich. Wg S. Przybyszewskiego Klemens był żonaty z Marianną z Wielgolawskich.

Enc. Wojsk.; Uruski; Russ. biogr. slovar’, XIX 786–7; Xięga pamiątkowa… zawierająca spis imienny dowódców i sztabs-oficerów… Krzyżem Virtuti Militari ozdobionych, Lw. 1881; Rocznik Urzędowy… Król. Pol. na r. 1853, W.; Spis szlachty Królestwa Polskiego…, W. 1851; – Amort Č., Kutuzow a Napoleon na Moravĕ, Praha 1971 s. 102–3, 107, 109, 168; Dzwonkowski W., Polacy w armii Katarzyny II, „Bibl. Warsz.” 1913 t. 1 s. 111–12; Skałkowski A. M., Książę Józef, Bytom 1913; [Wolański A.] Soplica T., Wojna polsko-rosyjska 1792 r., P. 1924 I; Kalendarzyk polityczny na rok 1848; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., V; – AGAD: Akty Komisji Rządowej Wojny, rkp. 69c s. 8; Arch. Państw. w Kr., Oddz. na Wawelu: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów, rkp. 1130; B. Jag.: rkp. 6095; B. Ossol.: rkp. 5817/III s. 191 poz. 391; – Łoza S., Virtuti Militari 1792–1819, W. 1953 (mszp. w posiadaniu Z. Zacharewicza w Kr.); – Życiorys i informacje autorstwa Stanisława Przybyszewskiego z Kazimierzy Wielkiej w Materiałach Red. PSB; – Informacje Adama Heymowskiego ze Sztokholmu.

Zbigniew Zacharewicz