INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jadwiga Szajna-Lewandowska (1.v. Pająkowa)     

Jadwiga Szajna-Lewandowska (1.v. Pająkowa)  

 
 
1912-02-22 - 1994-03-14
Biogram został opublikowany w XLVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego w latach 2009-2010.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Szajna-Lewandowska 1.v. Pająkowa Jadwiga (1912–1994), pianistka, kompozytorka, pedagog.

Ur. 22 II w Brodach, była córką Stanisława Szajny, sędziego Sądu Cywilnego w Brodach, i Aleksandry z domu Diekl (zm. 1970). Miała trzech braci: Mieczysława, Stanisława i Jana.

Po przeniesieniu się rodziny do Lwowa S. rozpoczęła w r. 1919 naukę gry na fortepianie u Heleny Ottawowej; już wtedy podejmowała próby kompozytorskie. Od poł. l. dwudziestych kształciła się w Konserwatorium Polskiego Tow. Muzycznego we Lwowie w klasie fortepianu Marii Wiktorii Sołtysowej; uczyła się też krótko u pasierba Sołtysowej, Adama Sołtysa, profesora harmonii, kontrapunktu i kompozycji. W r. 1931 ukończyła Konserwatorium, uzyskując dyplom w zakresie fortepianu. W r. 1932 podjęła pracę nauczycielki gry na fortepianie w Szkole Muzycznej we Lwowie. Po wybuchu drugiej wojny światowej uciekła z rodziną ze Lwowa zajętego przez armię sowiecką i pod koniec r. 1939 przedostała się do Lublina, gdzie przeżyła okres okupacji niemieckiej.

Po wojnie, od września 1945 do czerwca 1946, pracowała S. jako akompaniatorka w Państw. Szkole Muzycznej w Lublinie. Latem 1946 przeniosła się do Wrocławia, gdzie we wrześniu t.r. rozpoczęła pracę w Państw. Szkole Muzycznej I st. jako nauczycielka gry na fortepianie, akompaniatorka i kierowniczka zespołów muzycznych. Tworzyła w tym czasie ilustracje muzyczne do spektakli we wrocławskim Teatrze Młodego Widza. W r. 1948 podjęła studia na Wydz. Pedagogicznym Państw. Wyższej Szkoły Muzycznej (PWSM) we Wrocławiu. Za namową Tadeusza Szeligowskiego rozpoczęła w r. 1952 studia w zakresie kompozycji w jego klasie w PWSM w Poznaniu. W r. 1953 skomponowała utwory utrzymane w konwencji francuskiego neoklasycyzmu: Sonatinę na obój i fortepian (Kr. 1954), Preludia na flet i fortepian oraz Concertino na flet i smyczki; kompozycje te były potem wielokrotnie wykonywane w Polsce, a także w Rumunii. Studia z kompozycji kontynuowała (od r. 1954) na Wydz. Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki PWSM we Wrocławiu, najpierw w klasie Piotra Perkowskiego, a następnie w klasie Stefana Bolesława Poradowskiego. Ukończyła studia w r. 1956, przedkładając jako pracę dyplomową muzykę do baletu dziecięcego Pinokio (libretto Irena Turska wg powieści C. Collodiego; premiera 1 VI 1964 w Państw. Operze we Wrocławiu, później m.in. w Operze Wrocławskiej, Teatrze im. G. Hauptmanna w Görlitz w r. 1965, Operze w Bydgoszczy w r. 1979, Operetce Wrocławskiej w r. 1987).

Od r. 1955 uczyła S.-L. gry na fortepianie w Państw. Podstawowej Szkole Muzycznej we Wrocławiu. W r. 1956 została członkiem Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych, a w r. 1957 Związku Kompozytorów Polskich i Stow. Polskich Artystów Muzyków. Pisała muzykę do spektakli Henryka Tomaszewskiego we wrocławskim Teatrze Pantomimy („Jasełka”, 1957, „Z chłopa król”, 1959, „Idea”, 1960, „Harfista”, 1962) oraz do wystawionych w tym mieście sztuk w teatrach: Lalek, Polskim, Współczesnym i Rozmaitości. Z myślą o młodzieży skomponowała w r. 1959 Sonatinę giocosa na fortepian (Kr. 1960), a w r. 1960 utwór edukacyjny Capriccio na klarnet i fortepian. Do słów Tadeusza Zasadnego stworzyła w r. 1961 cykl pieśni Zazdroszczę nut na sopran i orkiestrę. Na Ogólnopolskim Konkursie «Opolska Wiosna» otrzymała w r. 1960 drugą nagrodę za kantatę Regiment (do słów Artura Międzyrzeckiego) na sopran, chór i małą orkiestrę. W r. 1962 zdobyła trzy trzecie nagrody: za cykl Zazdroszczę nut, za Dwie pieśni (do słów Stanisława Ryszarda Dobrowolskiego) na sopran i zespół kameralny oraz za muzykę do sztuki „Wszędzie są studnie” Tymoteusza Karpowicza. Również w r. 1962 otrzymała dwa wyróżnienia: za Allegro concitato na skrzypce i fortepian oraz za Trzy epizody choreograficzne na zespół kameralny. Z t.r. pochodzą także 3 pieśni żartobliwe (do słów Ludwika Jerzego Kerna) na dwugłosowy chór żeński, kwintet smyczkowy i perkusję (Kr. 1965). T.r. należała S.-L. do organizatorów I Festiwalu Muzyki Kompozytorów Ziem Zachodnich we Wrocławiu (przekształconego w r. 1964 w ogólnopolski Festiwal Polskiej Muzyki Współczesnej). W r. 1963 wstąpiła do PZPR i była jej członkiem do rozwiązania partii w r. 1990.

W r. 1964 Suita baletowa S-y-L-iej otrzymała wyróżnienie w Konkursie dla Kobiet Kompozytorek w Mannheim. T.r. została też S.-L. laureatką nagrody artystycznej m. Wrocławia za całokształt twórczości. Sporadycznie zajmowała się publicystyką muzyczną, m.in. relację z Festiwalu Muzycznego w Szeged ogłosiła w „Ruchu Muzycznym” (1964 nr 21). W r. 1966 skomponowała muzykę do kolejnego baletu dziecięcego Porwanie w Tiutiurlistanie (libretto Klara Kmitto wg powieści Wojciecha Żukrowskiego); wystawiony 18 II 1967 w Operze Wrocławskiej, nie schodził ze sceny przez trzy lata (w r. 1985 został wznowiony przez Operetkę Wrocławską). Również z myślą o dzieciach powstały w r. 1968 utwory: Wierszyki Pana Leara (do słów E. Leara) na recytatora i orkiestrę kameralną (wykonane w r. 1968 na I Ogólnopolskim Festiwalu Współczesnej Twórczości dla Dzieci i Młodzieży «DO-RE-MI» w Łodzi) oraz dwa balety: Ein Spaziergang in der Stadt (wyróżniony w r. 1968 w Konkursie dla Kobiet Kompozytorek w Mannheim) i Gry dziecięce. W r. 1968 została S.-L. prezesem Koła Terenowego Związku Kompozytorów Polskich we Wrocławiu.

W r. 1970 rozpoczęła S.-L. pracę dydaktyczną we wrocławskiej PWSM, gdzie najpierw uczyła czytania partytur, a w l. 1976–84 wykładała propedeutykę kompozycji. Z r. 1970 pochodzą Funerailles na dwa fortepiany (Kr. 1973), poświęcone pamięci matki, oraz muzyka do baletu Thais (libretto Kmitto wg opowiadania Zenona Kosidowskiego „Kariera hetery ateńskiej”), Suita z baletu Thais została wykonana w r. 1970 w Radiu Berlińskim. Na Ogólnopolskim Konkursie Kompozytorskim w r. 1971 na utwór muzyczny do tekstów Władysława Broniewskiego otrzymała S.-L. II nagrodę za cykl pieśni Gramy w zielone na głos i fortepian. W r. 1974 opublikowała 12 wierszy z jej muzyką do słów Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej (W.). Utwory wokalno-instrumentalne pisała również do poezji Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Kolejne znaczące kompozycje S-y-L-iej dla dzieci to: musical z r. 1972 Księżniczka w oślej skórce (libretto Hanna Januszewska-Moszyńska wg baśni „Peau d’âne” Ch. Perraulta; premiera 3 XI 1974 w Operze Śląskiej w Bytomiu) oraz baśń muzyczna z r. 1975 Błękitny kot (libretto Zasadny wg opowieści wschodnich; premiera 31 I 1982 w Państw. Operze we Wrocławiu). W r. 1977 napisała S.-L. muzykę do Wierszy Jarosława Iwaszkiewicza na głos recytujący i fortepian (Kr. 1979), a w r. 1978 muzykę do widowiska fantastyczno-historycznego Zaczarowany krawiec (wg Januszewskiej-Moszyńskiej). Z t.r. pochodzą także: utwór edukacyjny AllAntico na orkiestrę, Pięć utworów na kwintet fortepianowy i Sześć utworów na fortepian i kwartet smyczkowy, a z r. 1979 Cztery tańce w dawnym stylu na zespół kameralny instrumentów dętych i perkusję oraz Koncert na fortepian i orkiestrę dla uczniów szkoły muzycznej II st. W l. osiemdziesiątych powstały kolejne utwory wokalno-instrumentalne dla młodych solistów i kameralistów, m.in. Sześć trioletów na dwa flety i fortepian (1980), pieśń Żabi jazz (do słów Joanny Kulmowej) na głos i fortepian (1981, Kr. 1984), Sześć etiud na dwa fortepiany (1982), Cykl pieśni na sopran i orkiestrę do słów Hanny Ożogowskiej (1982) oraz Żabi koncert (do słów Tadeusza Kubiaka) na dwugłosowy chór dziecięcy (W. 1984). Mniej znane są kompozycje S-y-L-iej z tego czasu przeznaczone dla dorosłych: Interludium na flet solo i Trzy fragmenty na perkusję solo (oba z r. 1980), które weszły później w skład baletu Mit o Aleksandrze (będącego drugą wersją Thais), a także muzyka do baletu Pigmalion (1985). Do swych ostatnich baletów dla dzieci Czerwony kapturek (1984, wg baśni braci Grimm, premiera 1 VI 1988 w Teatrze Wielkim w Warszawie), Księżniczka na ziarnku grochu (wg baśni H.Ch. Andersena, premiera 31 V 1992 w Teatrze Rozrywki w Chorzowie) i Słowik cesarza chińskiego pisała zarówno muzykę, jak i libretta.

S.-L. nie należała do twórców awangardowych; z czasem wykształciła swój indywidualny język muzyczny, który określiła jako umiarkowany modernizm. Najbliższa była jej tradycja neoklasyczna, widoczna szczególnie w stosowanych przez nią gatunkach i formach muzycznych, w harmonice i rytmice utworów, zamiłowaniu do symetrii i porządku oraz w pełnym humoru i groteski klimacie jej muzyki. Szczególny wkład wniosła do polskiej literatury muzycznej dla dzieci i młodzieży. Była za to wielokrotnie wyróżniana i nagradzana, m.in. dwukrotnie Nagrodą Prezesa Rady Ministrów (1974, 1983) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1977). Zmarła 14 III 1994 we Wrocławiu, została pochowana 16 III na cmentarzu Grabiszyńskim.

W małżeństwie zawartym z Janem Pająkiem w r. 1934 miała S.-L. córkę Teresę (ur. 1936) i syna Jacka (ur. 1940), prawnika. Po rozwodzie wyszła w styczniu 1947 za mąż za Mariana Lewandowskiego (ur. 1920), dyrygenta i kompozytora.

Imię S-y-L-iej otrzymała w r. 1996 Szkoła Muzyczna I st. w Oławie.

 

Enc. Muzycz. (bibliogr.); Encyklopedia muzyki, W. 1995; Encyklopedia Wrocławia, Wr. 2001; Hanuszewska M., Schaeffer B., Almanach polskich kompozytorów współczesnych, Kr. 1982; International Encyclopedia of Women Composers, New York 1987; Kompozytorzy polscy 1918–2000. Biogramy, Red. M. Podhajski, Gd.–W. 2005 II; Słown. Muzyków Pol., I (dot. męża, Mariana), II; Turska I., Almanach baletu polskiego 1945–1974, Kr. 1983; – Baculewski K., Polska twórczość kompozytorska 1945–1984, Kr. 1987; Dachtera K., Opera Wrocławska 1945–1995, Wr. 1995; Frąckiewicz Z., Wrocławscy twórcy kultury. Jadwiga Szajna-Lewandowska, „Słowo Pol.” 1970 nr z 4–5 X; Granat-Janki A., Główne tendencje twórcze we wrocławskim środowisku kompozytorskim, w: Tradycje śląskiej kultury muzycznej, Red. D. Kanafa, M. Zduniak, Wr. 2005 X 279–93; taż, Twórczość kompozytorów wrocławskich w latach 1945–2000, Wr. 2003; taż, Wrocławskie intermundia. Twórczość kompozytorów wrocławskich w latach 1945–2000, w: Ku interdyscyplinarności... Różne oblicza rzeczywistości, Red. E. Dobierzewska-Mozrzymas i in., Wr. 2008 s. 283–97; Hanek L., Wrocławscy kompozytorzy, muzykolodzy i publicyści, Wr. 1985; Kaletowa L., Nutki płaczą, nutki skaczą, „Gaz. Robotn.” 1983 nr z 10 VI; Kański J., Dziecięcy musical w Operze Śląskiej, „Ruch Muzycz.” 1975 nr 2; Karnecki Z., Między słowem a gestem. Muzyka w teatrach wrocławskich „Zesz. Nauk. Akad. Muzycz. we Wr.” 1999 nr 75 s. 115–33; [Rec. z Pinokia]: „Gaz. Robotn.” 1964 nr z 11 VI (R. Bukowski); [Rec. z Porwania w Tiutiurlistanie]: „Ruch Muzycz.” 1967 nr 16 (Z. Sierpiński); Spodenkiewicz W., Sylwetki kompozytorów wrocławskich, w: Studia i rozprawy, Red. D. Żebrowski, W. 1971 s. 64–72; Twórczość kompozytorów wrocławskich 1945–1985, Red. W. Węgrzyn-Klisowska, M. Passella, „Zesz. Nauk. Akad. Muzycz. we Wr.” 1990 nr 46; Zduniak M., Das symphonische Schaffen der Komponisten in Wrocław/Breslau (1945–1994), w: Deutsche Musik im Osten, Hrsg. H. Loos, Chemnitz [b.r.w.] X 227–37; – Dąbrowska A., Ja widzę muzykę..., „Gaz. Robotn.” 1974 nr z 20 VI (wywiad z S-ą-L-ą); – „Ruch. Muzycz.” 1994 nr 8; – Arch. Pol. Radia we Wr.: Witka J., Jadwiga Szajna-Lewandowska – wizerunek własny, audycja radiowa, 6 VII 1971; B. Główna Akad. Muzycz. we Wr.: Słota M., Jadwiga Szajna-Lewandowska. Katalog tematyczno-bibliograficzny (praca magisterska z r. 1992, niewyd.), rękopisy dzieł, notatki i utwory S-y-L-iej.

Anna Granat-Janki

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.