INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Jan Michał Strutyński h. Sas  

 
 
2 poł. XVII w. - 1745
Biogram został opublikowany w latach 2006-2007 w XLIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Strutyński Jan Michał h. Sas (zm. 1745), starosta wiłkomierski, kasztelan inflancki.

Pochodził ze średniozamożnej szlachty osiadłej w pow. wiłkomierskim, był synem Mikołaja, cześnika wiłkomierskiego, i Marianny z Pankiewiczów.

Zapewne w młodości służył S. w wojsku. W l. 1697–1701 używał tytułu cześnika wiłkomierskiego, choć nie miał przywileju na ten urząd. Działalność publiczną rozpoczął prawdopodobnie w l. dziewięćdziesiątych XVII w. W r. 1699 jako sekretarz poselstwa polskiego, wyprawionego w lutym do Porty dla ratyfikacji traktatu karłowickiego, towarzyszył w podróży posłowi, star. chełmskiemu Stanisławowi Mateuszowi Rzewuskiemu. Pod koniec maja t.r. poselstwo przybyło do Adrianopola, skąd na początku lipca, na polecenie Rzewuskiego, udał się S. z pismem od wielkiego wezyra Amcazade Hussein Köprülü paszy przez Kamieniec Podolski do Warszawy po nowe egzemplarze ratyfikacji. Zaopatrzony w listy od kanclerza kor. Jerzego Denhoffa i prymasa Michała Radziejowskiego wrócił pod koniec sierpnia do Kamieńca; podróżował wraz z G. Schreyerem, sekretarzem W. Pageta, angielskiego dyplomaty, pośredniczącego w rokowaniach. Dn. 2 IX został przyjęty w Kamieńcu przez Kahramana paszę, a 22 IX (po ciężkiej chorobie) uczestniczył w odebraniu z rąk tureckich Kamieńca przez polskich komisarzy. Pojechał następnie do Stambułu, gdzie w tym czasie przebywał Rzewuski. Późną jesienią towarzyszył posłowi w drodze powrotnej do Rzpltej. Wysłany w 2. poł. grudnia z Jass, na początku r. 1700 czekał na Rzewuskiego w jego majątku Krupsko. Jeszcze w r.n. szlachta wiłkomierska upominała się o wypłacenie S-emu należnego za tę misję wynagrodzenia ze skarbu kor. Na początku wielkiej wojny północnej informował woj. bełskiego Adama Mikołaja Sieniawskiego i jego żonę Elżbietę o rozpoczęciu działań zbrojnych i o sytuacji na Litwie. W kwietniu 1700 pisał z Warszawy do Sieniawskiej o wysłaniu do dworu królewskiego kanonika wileńskiego Krzysztofa Białłozora przez Grzegorza Ogińskiego, przywódcę ruchu antysapieżyńskiego na Litwie. S. sprzyjał tzw. republikantom litewskim w ich konflikcie z Sapiehami, nie angażował się jednak czynnie w ich działania. Nie uczestniczył w bitwie pod Olkienikami (listopad t.r.), lecz już 7 I 1701 w Różanie, jako delegat z Inflant, złożył przysięgę wg roty ułożonej zaraz po bitwie. Na zjazd «republikantów» do Wilna (lipiec–sierpień 1701) jechał «z przestrogą jakąś» od podkanclerzego lit. Stanisława Szczuki. T.r. otrzymał urząd stolnika wiłkomierskiego. Na sejm t.r. posłował z Inflant, uczestniczył też w obradach limitowanych na l. 1701–2. Dn. 16 I 1702 podpisał „Akt pacyfikacji Wielkiego Księstwa Litewskiego” – ugodę zawartą między «republikantami» i Sapiehami. Na sejmie lubelskim 1703 r. ponownie reprezentował Inflanty; wyznaczono go wtedy do komisji ds. pogranicznych z Węgrami. Prawdopodobnie otrzymał t.r. wynagrodzenie (ok. 19 tys. zł) za misję do Porty.

S. należał do zwolenników króla Augusta II. W maju 1704 szlachta wiłkomierska wybrała go do grona deputatów na walny zjazd, zwołany dla poparcia króla pod Sandomierz. T.r. wojska szwedzkie znacznie zniszczyły jego dobra. W styczniu (lutym?) 1705 był w Krakowie na radzie konfederacji sandomierskiej, a w październiku t.r. na obradach walnej rady konfederacji w Tykocinie. W lutym 1707 jako reprezentant szlachty wiłkomierskiej przybył do Lwowa na obrady walnej rady konfederacji. Został obrany komisarzem z Litwy do rozmów z carem Piotrem I, wziął też udział w rozmowach z dyplomatą rosyjskim Wasylem Dołgorukim. Wybrano go do mieszanych sądów polsko-rosyjskich, powołanych ze względu na stacjonujące w Rzpltej rosyjskie wojska, a wraz ze star. starodubowskim Janem Biegańskim został komisarzem dla prowiantowania tych wojsk, z zadaniem zorganizowania magazynów w W. Ks. Lit. Jednak rosyjski komisarz prowiantowy oddalił polskich partnerów, zarzucając im nadużycia oraz uwalnianie niektórych dóbr od obciążeń w zamian za korzyści materialne. S. uczestniczył w lipcu również w sesjach rady konfederackiej w Lublinie. Zaciągnął t.r. chorągiew petyhorską, jak twierdził później, na własny koszt. Po powrocie Augusta II do Rzpltej, rekomendowany królowi przez hetmana w. kor. Sieniawskiego i cara Piotra I, otrzymał 20 X 1709 w nagrodę za zasługi wojenne star. sejwejskie i wiżańskie. Dostał także porucznikostwo w królewskiej chorągwi petyhorskiej w kompucie wojska lit. Dn. 22 X t.r. z dwoma innymi posłami od wojska lit. miał audiencję u Augusta II, a już 30 X otrzymał list przypowiedni na 120-konną chorągiew petyhorską. Na Walnej Radzie Warszawskiej w r. 1710, na której reprezentował sejmik wiłkomierski, został wyznaczony do komisji gdańskiej. Utracił w tym czasie star. sejwejskie i wiżańskie, bowiem król uznał udokumentowane prawo Adama i Józefa Sokołowskich do tych królewszczyzn (S. odzyskał je na pewien czas w r. 1713). Dn. 8 VII 1710 otrzymał S. star. szakinowskie. W r. 1713 zrezygnował ze stolnikostwa wiłkomierskiego i dzięki poparciu podkanclerzego lit. Kazimierza Czartoryskiego dostał w październiku t.r. star. wiłkomierskie po zmarłym Michale Siesickim. Jednak nominację otrzymał również krajczy lit. Michał Antoni Radziwiłł i choć S. używał w l.n. tytułu star. wiłkomierskiego, faktycznie Radziwiłł dzierżył starostwo do śmierci.

W okresie wzrostu nastrojów antysaskich wśród szlachty i w wojsku, został S. obrany w listopadzie 1714 posłem do króla z koła generalnego wojska lit. Gdy 26 XII t.r. na audiencji w Warszawie jeden z posłów obraził króla, następnego dnia S. podczas posłuchania przeprosił za to Augusta II. W r. 1715 informował kanclerza kor. Jana Szembeka o antysaskich nastrojach i wydarzeniach na Litwie. W sierpniu t.r. wziął udział w pracach komisji hibernowej w Wilnie. Dn. 23 III 1716 uczestniczył w zawiązaniu w Wilnie konfederacji lit. pod laską Krzysztofa Sulistrowskiego, choć jak się zdaje, nie angażował się w ten ruch. Poparł natomiast związek wojska lit., utworzony w lipcu t.r., przeciw władzy hetmana w. lit. Ludwika Pocieja. Na sejmie «niemym» 1717 r. wyznaczono go do komisji ds. Kurlandii. Dn. 2 II t.r. dostał patent na pułkownikostwo petyhorskie, zapewne jednak odstąpił je podstolemu lit. Janowi Tarle; chorągiew petyhorska S-ego w pułku króla w kompucie lit. uległa wówczas redukcji do 40 koni. T.r. starał się S. o kaszt. połocką, otrzymał ją jednak Krzysztof Konstanty Pac, a S. musiał zadowolić się królewską obietnicą awansu po postąpieniu konkurenta na wyższy urząd. W marcu 1719 został S. wysłany przez króla (jako internuncjusz) w poselstwie do chana Seadet Gereja i do Porty, prawdopodobnie w związku z zawartym właśnie traktatem wiedeńskim między Augustem II, cesarzem Karolem VI i królem angielskim Jerzym I. W grudniu 1720, na polecenie króla, wyjechał w rejon Smoleńska i Rygi dla poszukiwania polskich jeńców i artylerii, wywiezionych przez wojsko rosyjskie w czasie wielkiej wojny północnej. Po śmierci Radziwiłła w r. 1721 dostał 23 XI t.r. przywilej potwierdzający jego prawo do star. wiłkomierskiego, po czym objął je 21 IV 1722; jednak z inspiracji pretendującego również do tego starostwa Benedykta Tyzenhauza, część szlachty wniosła przeciw temu protest w grodzie wileńskim. Ostatecznie S. utrzymał się na urzędzie.

S. cieszył się zaufaniem dworu; w r. 1722 otrzymał 1 tys. zł na kampanię przedsejmową na Litwie. Nie udało mu się zdobyć mandatu poselskiego, dlatego na początku obrad sejmu (5 X t.r.) próbował za pośrednictwem posłów lidzkich protestować przeciw decyzji sejmiku wiłkomierskiego. Z pow. wiłkomierskiego posłował na sejm 1724 r.; został na nim wybrany do deputacji do konferencji z przedstawicielami dyplomatycznymi obcych państw. Zabierając głos na sesji 31 X t.r., zachęcał izbę poselską do łączenia się z senatem. W r. 1725, rozgoryczony, skarżył się Szembekowi, że ponosi wiele wydatków, np. na utrzymanie chorągwi w pełnym stanie, a nie dostaje należytej nagrody za swoje usługi dla dworu. Na sejmie z limity w r. 1726 wszedł do komisji do rozmów z przedstawicielami cesarza. W r. 1730 woj. wileński Kazimierz Ogiński, powołując się na cesję Sokołowskich, zgłosił pretensje do trzymanych przez S-ego star. sejwejskiego i wiżańskiego. T.r. przekazał S. star. wiłkomierskie Tyzenhauzowi. Dn. 21 V 1732 za zgodą króla scedował synowi star. szakinowskie. Na sejm elekcyjny 1733 r. posłował od wojska. Był zwolennikiem Stanisława Leszczyńskiego; w kwietniu 1734 w Wilnie, reprezentując na zjeździe szlachty lit. pow. grodzieński, podpisał zawiązaną 4 IV t.r. konfederację generalną w obronie króla Stanisława. Nie wiadomo kiedy uznał króla Augusta III. Zapewne od bezkrólewia 1733 r. związany był z Massalskimi i Sapiehami. Dn. 12 VII 1737 otrzymał kaszt. inflancką. W tym czasie znów miał problemy ze star. sejwejskim i wiżańskim, które J. Sokołowski chciał przekazać oboźnemu wiłkomierskiemu Antoniemu Bronicowi; ostatecznie S. zapłacił Bronicowi 30 tys. zł, a starostwa scedował synowi. W sierpniu 1744 zrezygnował z kasztelanii na korzyść star. brasławskiego Jana Augusta Hylzena. W pow. brasławskim posiadał S. m.in. miasteczko Sołoki, a w pow. wiłkomierskim m.in. miasteczko Antolepty, gdzie w l. 1734–8 wraz z synem i synową ufundował kościół i klasztor Karmelitów Bosych. W r. 1705 otrzymał królewszczyzny (wójtostwo) Gryciuny i Delbidiany; ostateczne potwierdzenie praw do tych dóbr dostał dopiero w r. 1720. W r. 1713 wszedł w posiadanie dóbr Luszniew i Sniegi w pow. brasławskim. Żona wniosła mu dobra Szemberk? (Szemberg) w Inflantach. S. toczył wieloletni proces o dobra w Kurlandii i Inflantach, które bp Teodor Wolff von Ludinghausen, wuj jego żony, zapisał jej ciotce wojewodzinie chełmińskiej Mariannie Kosowej. Dn. 20 III t.r. uzyskał przywilej na targi i jarmarki dla dóbr Sołoki, miasteczka Antolepty i miasteczka Szemberk. Zmarł na początku r. 1745, pogrzeb odbył się 3 III 1746.

W małżeństwie z Brygidą z Bergów, kasztelanówną inflancką, miał S. syna Józefa (zob.) i córkę Joannę.

 

Boniecki; Estreicher, XXIX; Niesiecki; Słown. Geogr. (Wiłkomierz); Urzędnicy, XI; Urzędnicy W. Ks. Lit. Spisy. Województwo wileńskie XIV–XVIII wiek., Oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, P. Romaniuk, W. 2004 I; – Gierowski A., Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością, Wr. 1953; Gliwa A., Poselstwo Stanisława Mateusza Rzewuskiego do Turcji w 1699 roku, „Balcanica Posnaniensia” T. 13: 2003 s. 121, 124–5, 130–1; Kamiński A., Konfederacja sandomierska wobec Rosji w okresie poaltransztadzkim 1706–1709, Wr. 1969; Kołodziejczyk D., Ejalet kamieniecki, W. 1994 s. 130; Palkij H., Finansowanie kampanii przedsejmowej – przyczynek do problemu, w: Między Zachodem a Wschodem. Studia ku czci profesora Jacka Staszewskiego, Red. J. Dumanowski, Tor. 2003 II 493; Poraziński J., Sejm lubelski w 1703 r. i jego miejsce w konfliktach wewnętrznych na początku XVIII wieku, Tor. 1988; Slesoriūnas F., Lietuvos Didžiosios Kunikaikštystės Generalinė Konfederacija 1734–1736 m., „Lietuvos Istorijos Metraštis 2001/1 metai” (Vilnius) 2002 s. 31–58; Staszewski J., O miejsce w Europie, W. 1973; Wanat B. J., Zakon karmelitów bosych w Polsce, Kr. 1979; – Akta zjazdów stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego. Okresy bezkrólewi, Oprac. H. Lulewicz, W. 2006 I; Cyryl od Poślubienia NMP, Koniektura…, Wil. 1746; Diariusz Sejmu Walnego Warszawskiego 1701–1702, W. 1962; Diariusz Walnej Rady Warszawskiej z r. 1710, Wyd. R. Mienicki, Wil. 1928; Metryka Lit., I, II; My Rady Koronne i Wielkiego X.L. na teraźniejszy Zjazd […] do Lublina zgromadzone, L. 1707; Vol. leg., VI 103, 181, 189, 198, 301, 401, 413; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. II ks. 38 k. 111, 113–17, Dz. IV teka 27 koperta 376 k. 13–14, 21–4, 25–31, 57–60, 61–4, 72–4, teka 27 koperta 377 k. 14–17, 22, Dz. V sygn. 15231 (listy S-ego), Arch. Publ. Potockich, 163a t. 28 k. 723–5, 726–7, 163a t. 29 s. 296–9, 163a t. 30 s. 6, 13–20; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Arch. Sanguszków, rkp. 409 s. 197–9; B. Czart.: rkp. 451 s. 187, 265, rkp. 452 nr 2, rkp. 470 s. 121–4, 163–6, rkp. 471 s. 191–4, 259–62, rkp. 481 s. 181–8, rkp. 541 s. 141–2, rkp. 548 s. 344, rkp. 552 s. 357, 441, rkp. 565 k. 249, rkp. 589 s. 140, rkp. 2738 k. 321–1v, 323–3v, rkp. 5961 nr 41756, 41758; B. Jag.: rkp. 48 k. 55v; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 6122 k. 156–7; Latvijas valsts vestures archivs w Rydze: F. 712 nr 57 k. 201–1v, F. 712 nr 60 k. 52–5; Lietuvos mokslų akademijos biblioteka w Wil.: F. 17–177, F. 273–2266, F. 273–2267; Lietuvos nacionalinė Martyno Mažvydo biblioteka w Wil.: F. 130–728 s. 1–9; Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.: S.A. 76 k. 37–42, S.A. 87 k. 327–8, 419–21v, 438–9v, 636–7v, S.A. 88 k. 640–1, 642–3, 866–7, 994–5, 1342–3v, S.A. 96 k. 1167–8, S.A. 105 k. 403–4v, S.A. 99 k. 365–8v, S.A. 106 k. 63–4, 65–8, 129–32, 773–4v, S.A. 107 k. 270–1v, S.A. 4725 k. 675, 4737 k. 347–8v, F. 1276 op. 1 sygn. 646, 647; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: Metryka Lit., F. 389, op. 1, delo 155, ark. 25–6, 75–6, 102–3, 185–6, 283–4, 599–600, delo 159, ark. 149–51, 180–80v, 182–3, 187–8, delo 160, ark. 350–2, delo 161, ark. 39–9v, delo 162, ark. 270v–1v, 320–20v, 392v–3, 472v–3v, delo 170, ark. 78–79, delo 171, ark. 129–131 (mf.); Staatsarchiv w Dreźnie: loc. 3675, Protocollon de la Signature du Roy […] 1716–19, k. 19, toż za r. 1720, k. 66; Vilniaus universiteto biblioteka w Wil.: F. 7, Księga grodzka wiłkomierska 1697–1701, k. 205, 441–4; – Informacje Andrzeja Rachuby i Przemysława P. Romaniuka z W.

Andrei Matsuk

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.