Sokoliński (Drucki Sokoliński) Jerzy, kniaź (zm. 1606), rotmistrz jazdy lit., poseł na sejmy, podkomorzy i marszałek witebski. Był synem Pawła (zob.) i jego pierwszej żony.
Podobno służył S. pod dowództwem hetmana dwornego lit. Romana Sanguszki, gdy ten rozbił wojska moskiewskie pod Suszą w lipcu 1567. Zygmunt August w liście do hetmana Sanguszki, dziękując za zwycięstwo, wymienił rotę S-ego jako uczestniczącą w tej bitwie pod komendą kniazia Borysa Łukomskiego; była to pomyłka, chodziło raczej o rotę jego ojca Pawła. Wg świadectwa hetmana w. lit. Hrehorego Chodkiewicza, ojciec przekazał mu rotę dopiero latem 1568, a hetman dodawał przy tym, że młody S. był wówczas «novotnyj» w rzemiośle rotmistrzowskim. Zapewne uczestniczył on już jako rotmistrz w kampanii letniej 1568 r., w której hetman Sanguszko zdobył Ułę. Nie wiadomo jak długo rota S-ego pozostawała w wojsku lit., zapewne rychło została zwinięta w związku z zawarciem rozejmu z Moskwą. Możliwe, że jeszcze latem 1571, stacjonując na Woronoczu, swymi wypadami poza linię demarkacyjną ustanowioną na mocy rozejmu z r. 1570 przysparzała kłopotów po stronie moskiewskiej. Zapewne ok. poł. 1576 otrzymał S. po ojcu urząd podkomorzego witebskiego. W listopadzie t.r. już jako podkomorzy był jednym z czterech posłów szlachty witebskiej na sejm toruński. Poselstwo to przedłożyło Stefanowi Batoremu petycję w związku z dobrowolnie przeprowadzonym ufortyfikowaniem zamku witebskiego i uzyskało od króla przywilej zwalniający w przyszłości szlachtę witebską od tej powinności.
Wg informacji rozpowszechnionej przez Wojciecha Wijuka Kojałowicza i Kaspra Niesieckiego (powtórzonych przez J. Wolffa), latem 1577 S. dowodzić miał obroną zamku w Dyneburgu i dostać się tam do niewoli moskiewskiej. W rzeczywistości rotmistrzem dowodzącym wówczas tamtejszą załogą, który poddał zamek carowi Iwanowi Groźnemu, był jego krewny Wasyl Sokoliński (zwany także Wacławem vel Władysławem), późniejszy marszałek połocki. W maju 1577 był S. posłem królewskim na sejmik witebski zwołany przed zjazdem stanów lit. (sejmikiem generalnym), którego termin wyznaczono na poł. lipca t.r. w Wołkowysku. Ponownie listem datowanym 2 XI 1577 kancelaria lit. wysłała go w charakterze posła królewskiego na sejmik witebski (w tekście źródła mylnie – grodzieński) przed sejmem zwołanym na początek 1578 r. W r. 1577 podkanclerzy lit. Eustachy Wołłowicz, powinowaty S-ego (być może stryj jego żony), scedował mu starostwa: jezierzyskie (ozieryskie) i uświackie (woj. witebskie); były to jednak tylko puste tytuły, gdyż oba zamki do jesieni 1580 znajdowały się w posiadaniu moskiewskim. Dn. 4 V 1579 otrzymał S. przywilej konfirmacyjny na dobra lenne Łuhinowicze (woj. połockie), które niegdyś za zasługi wojenne nadał jego ojcu Zygmunt August.
S. uczestniczył z własnym pocztem w kampaniach wojennych Stefana Batorego w l. 1579–81, podczas których «męstwem się odznaczył». W styczniu 1580 jako rewizor królewski do ziemi połockiej wspólnie z podskarbim dwornym Teodorem Skuminem Tyszkiewiczem przeprowadził rewizję świeżo odzyskanych dóbr władyctwa połockiego i całego woj. połockiego. Nagrodą za te służby były przywileje, tym razem nadające mu dożywotnio 22 VI 1582 star. jezierzyskie i z 22 VII t.r. star. uświackie «po odebraniu tych krajów z rąk moskiewskich». Oba starostwa po rozejmie w Jamie Zapolskim znalazły się na granicy litewsko-moskiewskiej, co nałożyło na S-ego nowe obowiązki. Jako starosta zamków pogranicznych zobowiązany był do stałej rezydencji w ich pobliżu, utrzymywania w nich straży (załogi) oraz prowadzenia na swoim odcinku obserwacji wywiadowczych. Dn. 20 XII 1584 poinformował Stefana Batorego, rezydującego w Grodnie, o przybyciu do Uświata zbiega z Moskwy, woj. Michaiła Iwanowicza Gołowina, który przekazał relacje o zamęcie wewnętrznym w państwie moskiewskim. Bezzwłocznie też wyprawił Gołowina na dwór królewski, gdzie jego rewelacyjne wieści wykorzystano w akcji propagandowej przed sejmem 1585 r. na rzecz planów wznowienia wojny z Moskwą.
W czasie bezkrólewia 1587 r. uczestniczył S. przynajmniej w jednym ze zjazdów stanów W. Ks. Lit., a mianowicie w odbywającym się w Wilnie w dn. 8–17 XI t.r., podczas którego doszło do nieformalnej elekcji lit. S. opowiedział się wówczas za obiorem na tron królewski arcyks. Maksymiliana i wszedł w skład licznego poselstwa lit. wysłanego do obu elektów. Ostatecznie poselstwo to, na czele z woj. trockim Janem Hlebowiczem, dotarło na początku stycznia 1588 do Krakowa, gdzie odbywał się sejm koronacyjny Zygmunta III Wazy. S. uczestniczył więc w pertraktacjach prowadzonych pod koniec sejmu ze stanami kor. i Zygmuntem III w sprawie warunków uznania jego elekcji przez W. Ks. Lit. i był świadkiem zaprzysiężenia przez niego 28 I t.r. praw i przywilejów lit. Dn. 5 II 1588 król ponowił mu nadanie obu trzymanych przezeń starostw (jezierzyskiego i uświackiego), a przywilejem z 25 III 1590 otrzymał S. nominację na marszałka woj. witebskiego; nie używał jednak tego tytułu, podpisywał się nadal jako podkomorzy witebski. W r. 1590 był deputatem na Tryb. Lit. z woj. witebskiego.
U schyłku życia na przełomie XVI i XVII w. związał się S. z woj. wileńskim i hetmanem lit. Krzysztofem Radziwiłłem «Piorunem», do którego zbliżała go także kalwińska konfesja. W r. 1594 lub 1595 reprezentował jego interesy przed sądem ziemskim orszańskim w sporze z Chodkiewiczami, zapewne o Kopyś. W marcu 1596 w związku z prowadzonymi wówczas zaciągami przeciwko Kozakom Semena Nalewajki Radziwiłł przysłał mu królewski list przypowiedni. S. chyba jednak nie podjął się tego zadania, ponieważ brak informacji, aby uczestniczył w walkach toczonych przez wojsko lit. wczesnym latem t.r. na Ukrainie. Mimo to, po rezygnacji przez podkomorzego trockiego Bohdana Ogińskiego z dowództwa, brano pod uwagę także jego kandydaturę do objęcia komendy nad zredukowanym po kampanii do kilku rot i rozłożonym w okolicach Mozyrza wojskiem lit. W styczniu 1597 obrano S-ego na sejmiku witebskim posłem na sejm warszawski. W końcu stycznia uczestniczył w sejmiku generalnym w Słonimiu, przedstawiając tu instrukcję swego województwa. W trakcie sejmu uzyskał zgodę królewską na przekazanie w dożywotnie posiadanie lennych dóbr Łuhinowicze i Rubież w Połockiem synowi Janowi (3 III) i konsens (7 III) na cesję dzierżawy jezierzyskiej swemu krewnemu (bratu w trzecim stopniu) Michałowi Sokolińskiemu, (zob.) oraz dzierżawy uświackiej na rzecz swego drugiego syna Jarosława. Mimo to nadal kontrolował Uświat i utrzymywał w związku z tym kontakt listowny z najwyższym dostojnikiem po moskiewskiej stronie – wojewodą w Wielkich Łukach. Jesienią 1598 jego uwagę zaprzątał lokalny konflikt pograniczny wywołany najazdami poddanych moskiewskich i sług podległych wojewodzie w Wielkich Łukach na włość uświacką oraz poczynione przy tej okazji spustoszenia, o czym nie omieszkał poinformować hetmana Radziwiłła.
Ostatnim znanym przejawem zaangażowania S-ego w sprawy publiczne był jego udział w wojnie inflanckiej z Karolem Sudermańskim. W 2. poł. 1600 za zgodą króla hetman Radziwiłł wyznaczył go na starszego nad rotami Tatarów lit., które miały ruszyć z pomocą wojsku zaciężnemu. Tatarzy jednak jesienią t.r., nie czekając na swojego «starszego», samowolnie wyprawiali się do Inflant, gdzie dopuszczali się nadużyć i łupili miejscową ludność. Dopiero w grudniu t.r. S. przybył do obozu hetmana pod Zelborkiem (Selspils), dokąd jako jedyny z całego W. Ks. Lit. przyprowadził własny poczet liczący trzydziestu «pachołków dobrych i na dobrych koniach» i formalnie objął dowództwo nad oddziałami tatarskimi. Następnie wraz z synem hetmańskim Januszem Radziwiłłem uczestniczył w niekorzystnej dla wojsk lit. kampanii zimowej 1600/1 r., m.in. brał udział w starciu pod Lemzal (Limbażi). Ponownie, tym razem wspólnie z synem Jarosławem, wystawił na własny koszt 30-konny poczet «po petyhorsku», który przyprowadził do hetmana lit. na kampanię letnią 1601 r. Bił się w stoczonej 23 VI t.r. zwycięskiej bitwie pod Kokenhausen (Koknese), w której poległ jego syn Jarosław, a pod nim samym postrzelono konia. Zaraz po bitwie Radziwiłł wyprawił go na czele Tatarów lit., dodając «nieco kozaków z różnych rot i kilkadziesiąt piechoty» pod zajęty przez Szwedów zameczek Berżony. S. zdobył go po krótkim oblężeniu, po czym wyprawił podjazd pod Sesswegen (Cesvaine), gdzie znajdował się kolejny zameczek osadzony przez załogę szwedzką, która uciekła stamtąd wysadzając umocnienia. W liście do króla z 3 VII 1601 hetman Radziwiłł prosił o nadanie S-emu za te służby majętności berżońskiej w Inflantach po zdrajcy «Tyzenhauzie ślepym». W sierpniu t.r. S. uzyskał ponowne nadanie dzierżawy uświackiej po zmarłym synu. Prawdopodobnie posłował jeszcze na sejm krakowski w r. 1603, przed którym 11 I t.r. uczestniczył w zjeździe głównym w Słonimiu.
Oprócz wymienionych dóbr królewskich S. posiadał znaczną część Sokolina (Sokolni, pow. orszański). Do części tych dóbr, odziedziczonych po ojcu, przyłączył bowiem dalsze ich cząstki należące do in. właścicieli, m.in. w l. 1591–3 dokonał zamiany swojej części Dreczyłuk z siołem Wierchowiem (woj. witebskie) na część majętności Sokolińskiej (7 siół), która należała do kanclerza lit. Lwa Sapiehy. Zamieniał nadto, bądź nabywał na drodze rezygnacji cząstki innych Sokolińskich, swoich bliższych lub dalszych krewnych, we wspomnianej majętności Dreczyłuki. Dziedziczył, zapewne po ojcu, także dobra zniszczone w trakcie wojen z Moskwą, mianowicie Babco (Babcza), Urodę, Swieczę, Jezienicę, Milkowicze i Bieszenkowicze (woj. połockie). W r. 1582 wspólnie z in. kniaziami Sokolińskimi procesował się o kamienicę w Wilnie i sioło Ulianowicze z woj. brzeskim lit. Gabrielem (Hawryłem) Hornostajem, które mu uprzednio zastawił. T.r. toczył też spór o Ulianowicze i Kadino w dzierżawie mohylowskiej (które Sokolińscy otrzymali jako rekompensatę za zajęte lub zniszczone przez Moskwę dobra w Połockiem). Sokolińscy zostali pozwani przez kaszt. lubelskiego Andrzeja Firleja i po procesie uzyskali zgodę królewską na ich posiadanie przez następne pięć lat. Dn. 16 VII 1582 wspólnie z żoną nabył S. za 120 kop gr. lit. od kniazia Oziereckiego jego dział w Drucku.
S. był kalwinistą. Dn. 28 VI 1593 potwierdził zapis ojca dla zboru kalwińskiego leżącego na terenie niższego zamku w Witebsku, przekształcając go w nadanie wieczyste i jednocześnie rozszerzając donację o dworzyszcze z ogrodem, sąsiadujące z owym zborem. W r. 1601 zapisał dodatkowo temu zborowi plac w Witebsku, na którym stała szkoła zborowa. Andrzej Chrząstowski, ówczesny kaznodzieja zboru birżańskiego, dedykował S-emu swój utwór polemiczny pt.: „Obrona prawdziwego szafunku Wieczerzy Pańskiej” (Wil. 1594). S. był aktywny w życiu kalwinów lit. (Jednoty). W czerwcu 1595 uczestniczył w synodzie prow. odbywającym się w Wilnie. Brał także udział w zjeździe protestantów i prawosławnych w Wilnie w końcu maja 1599, na którym wyznaczono go na jednego z prowizorów generalnych strony ewangelickiej. Zmarł w początku 1606 r., gdyż dzierżawę uświacką po jego zejściu otrzymał 10 IV t.r. rotmistrz królewski Jan Piotr Sapieha.
S. był żonaty z Aleksandrą Wołłowiczówną, córką bądź Grzegorza (Hrehorego), woj. smoleńskiego (zm. 1577), bądź – co mniej prawdopodobne – Grzegorza (Hrehorego), kaszt. nowogródzkiego (zm. 1585). Miał z nią dwóch synów: Jana, marszałka orszańskiego (zob.) i Jarosława, star. uświackiego w l. 1597–1601, który zmarł na skutek postrzału odniesionego w bitwie pod Kokenhausen.
Estreicher; Niesiecki (informacje mylne); Merczyng, Zbory i senatorowie, s. 102; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., s. 467–8; – Herbst S., Wojna inflancka 1600–1602, W. 1938; Jarmiński L., Bez użycia siły. Działalność polityczna protestantów w Rzeczypospolitej u schyłku XVI wieku, W. 1992; Kotarski H., Wojsko polsko-litewskie podczas wojny inflanckiej 1576–1582, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., T. 16: 1970 cz. II s. 117; Lappo I. I., Polockaja revizija 1552 goda, Moskva 1905 s. IX; tenże, Velikoe Kniažestvo Litovskoe vo vtoroj polovine XVI stoletija. Litovsko-russkij povet i jego sejmik, Jurjev 1911; tenże, Velikoe Kniažestvo Litovskoe za vremja ot zaklučenija Lublinskoj unii do smerti Stefana Batorija (1569–1586), S.-Pet. 1901; Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w Litwie, P. 1842 I 100, 133; Rzońca J., Sejmy z lat 1597 i 1598. Cz. I: Bezowocny sejm z 1597 roku, W.–Wr. 1989 s. 118; – Akty Vil. Archeogr. Kom., VII 451–7, XI 44; Akty Zap. Ross., III 198–9, 275; Arch. Sanguszków, VII; Archiwum domu Sapiehów, Wyd. A. Prochaska, Lw. 1892; Dubiński P., Zbiór praw i przywilejów miastu stołecznemu Wilnowi nadanych, Wil. 1788 s. 153; Giltebrandt P., Rukopisnoje otdelenie Vil. Publ. Bibl., Vil. 1871, Vyp. I s. 100; Istoriko-Juridičeskie materiały, Vitebsk 1890–1903 XX 448–89, XXXI 17–22; Monumenta reformationis Polonicae et Lithuanicae, z. 1: Zabytki z wieku XVI, Wil. 1911; Opisanije Kievosofijskogo sobora i kievskoj erarchii, Kiev 1825, Prib. s. 77, 78; Originaltext der Urkunde der Generalkonföderation zwischen den Protestanten und Orthodoxen in Wilna 1599, Wyd. D. Oljančyn, w: Kyrios [1936], I 204–5; Pamjatniki istorii Vostočnoj Evropy, T. III: Dokumenty Livonskoj vojny 1571–1580, Moskva–W. 1998; Poselstwo KJM polskiego Zygmunta trzeciego od Rad i wszech stanów WKsLit., Kr. 1588; Script. Rer. Pol., XX (Diariusze sejmowe 1597); Warszewicki K., Caesarum, regum et principum […] vitarum parallelarum, Cracoviae 1603, s. 148; – AGAD: Arch. Radziwiłów, Dz. II nr 200, 201, 211, 406 s. 9, Dz. IV kop. 294 (list K. Radziwiłła do króla z 13 III 1600), Dz. V nr 14470, Arch. Roskie 627 bez pag.; B. Czart.: Dok. pergaminowe nr 1006, rkp. 1352 (Herbarz W. Kojałowicza z r. 1658) s. 296 (mylony ze swoim ojcem Pawłem); B. Narod.: rkp. 3085 k. 69; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 1885 k. 39–40 (list Wasyla Sokolińskiego do Jana Chodkiewicza z 30 VIII 1577); Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: F. 389 (Metryka Lit.) nr 60 k. 100v., nr 61 k. 158v., nr 72 k. 49v., nr 77 k. 76v.–77, nr 83 k. 199–202; Rossijskaja gosudarstvennaja biblioteka im. Saltykova-Ščedrina w S. Pet.: Avtografy Dubrovskogo 321/1 nr 112; Vilniaus universiteto Mokslinės bibliotekos rankraštynas w Wil.: F. 59–83 s. 227–228 – Eskin J. M., Grala H., „Moskovskie izviestija”. Dva dones’enija pograničnych starost Reči Pospolitoj epochi Borisa Godunwa, w: Sbornik trudov v čest’ B. N. Florii (w druku).
Henryk Lulewicz