INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jerzy (Yurek) Szabelewski (Shabelevsky, Shabelewski)     

Jerzy (Yurek) Szabelewski (Shabelevsky, Shabelewski)  

 
 
1910-10-30 - 1993-12-20
Biogram został opublikowany w XLVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego w latach 2009-2010.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Szabelewski (Shabelevsky, Shabelewski) Jerzy (Yurek) (1910–1993), tancerz, choreograf, baletmistrz, nauczyciel tańca.

Ur. 30 X w Warszawie.

S. uczył się od ok. r. 1919 tańców klasycznego, ludowego i charakterystycznego, m.in. u Edmunda Sochy i Bonifacego Śliwińskiego, w szkole baletowej przy Operze Warszawskiej (od r. 1920 Szkoła Artystyczno-Baletowa przy Teatrze Wielkim). Na dorocznych popisach szkolnych w Teatrze Wielkim w l. 1925–6 został dostrzeżony przez krytykę, choć wskazywano też na niedostatki w zakresie jego «poczucia rytmu, sprężystości i gibkości» („Rzeczpospolita” 1926 nr z 2 VII). Przerwał naukę i w r. 1927 został zaangażowany przez Wacława Wierzbickiego do baletu Teatru Polskiego w Katowicach.

Ok. r. 1928 wyjechał S. z Polski i w l. 1928–32 doskonalił umiejętności pod kierunkiem Bronisławy Niżyńskiej, tańcząc w corps de ballet zespołów, z którymi współpracowała: Les Ballets Ida Rubinstein (1928–9 w Paryżu i Mediolanie) oraz Ballets d’Olga Spessivtzeva (1930 w Londynie), a także Ballets Russes de Bronislava Nijinska (1932 w Paryżu). Rozkwit kariery scenicznej S-ego rozpoczął się w r. 1932. Jako solista Ballets Russes de Monte Carlo (R. Bluma i W. de Basil) tańczył m.in. w USA (1933–6) i Europie. Uznano, że był «tancerzem pięknie uformowanym we wszystkich dziedzinach, szczególnie zaś celującym w tańcu charakterystycznym» (Irving Deakin, „Ballet Profile”, New York 1936). W l. 1936–8 występował jako pierwszy tancerz Ballets Russes du Colonel de Basil; odbył wtedy tournées po Australii (1936/7, 1938) i Ameryce Południowej. Gościnnie, jako pierwszy tancerz, występował w r. 1939 w Ballets Russes de Monte Carlo Bluma. Tańczył główne role w choreografiach, m.in.: M. Fokina („Tańce połowieckie” z opery „Kniaź Igor” A. Borodina, „Szeherezada” M. Rimskiego-Korsakowa), G. Balanchine’a („La Concurrence” G. Aurica, „Suites de dances” M. Glinki, „Cotillon” E. Chabriera), Niżyńskiej („Les Noces” I. Strawińskiego) i L. Massine’a („Scuolla di Ballo” L. Boccheriniego w oprac. J. Français, „La Boutique Fantasque” G. Rossiniego w aranżacji O. Respighiego, „Les Présages” do V Symfonii P. Czajkowskiego, „Symfonia fantastyczna” H. Berlioza). Budził uznanie zwłaszcza wyrazistymi kreacjami postaci charakterystycznych: Mistrza ceremonii („Cotillon”), Wodza Połowców („Tańce połowieckie”) oraz Niewolnika („Szeherezada”), którą to rolę «zatańczył bez żadnej próby, w nagłym zastępstwie, nauczywszy się jej z długiej i bacznej obserwacji» (B. Mamontowicz-Łojek). Od r. 1939 występował S. wyłącznie gościnnie; z Sonią Wójcikowską odbył pod koniec t.r. krótkie tournée po USA. Na początku r. 1940 w Nowym Jorku, w inauguracyjnym sezonie Ballet Theatre, zatańczył z Wójcikowską główną rolę w Ode to Glory z muzyką Fryderyka Chopina („Polonez” A-dur op. 40, zwany „Polonaise militaire”) we własnym układzie choreograficznym. Występy te spotkały się z chłodnym przyjęciem, natomiast jego interpretacja Colina („La Fille Mal Gardée” P. L. Hertela, choreografia Niżyńskiej) przyniosła mu miano jednego z najlepszych tancerzy sezonu.

Od r. 1942 mieszkał S. w Argentynie. Przyjmowany entuzjastycznie, tańczył okresowo w Teatro Colón w Buenos Aires we wznowieniach baletów z repertuaru Ballets Russes oraz w nowych baletach, m.in. „Concierto de Mozart” Balanchine’a (1942). W r. 1944 przeniósł się do Brazylii i zamieszkał w Rio de Janeiro; wystawił tam kilkakrotnie Ode to Glory, przeznaczając dochód na pomoc polskim uchodźcom. Pozował w tym czasie Augustowi Zamoyskiemu do pomnika Chopina, odsłoniętego w Rio de Janeiro w piątą rocznicę wybuchu wojny. Po podpisaniu bardzo korzystnego kontraktu, tańczył w Rio de Janeiro w l. 1944–6 w Copacabana Casino. W r. 1948 występował w Teatro Argentino w La Plata w Argentynie, a także na prestiżowym Jacob’s Pillow Dance Festiwal w Becket w USA. W l. 1949–51 występował we Włoszech; był choreografem, baletmistrzem i tancerzem kolejno w Teatro alla Scala (La Scala) w Mediolanie, Teatro La Fenice w Wenecji oraz Teatro della Pergola i Teatro Comunale we Florencji. W r. 1951 w Rzymie zagrał Fauna w filmie „Quo vadis” (wg Henryka Sienkiewicza, reż. M. LeRoy); jego rola nie została ostatecznie wykorzystana. Wrócił następnie do Brazylii i w r. 1955 był pierwszym tancerzem zespołu baletowego Teatro Municipal w Rio de Janeiro. Wkrótce potem przeniósł się do Australii. T.r. w Borovansky Ballet w Melbourne odbyła się prapremiera baletu Fifth Symphony. Les Présages (muz. Czajkowski) w choreografii S-ego i z jego główną rolą Młodego Muzyka. W r. 1956 balet został tamże wznowiony; prawdopodobnie miał wtedy miejsce jeden z ostatnich występów scenicznych S-ego. Recenzenci wysoko ocenili jego talent wykonawczy, choć stworzonej przez niego choreografii wytknęli zbytnie podobieństwo do układu oryginalnego baletu Massine’a. Następnie S. mieszkał ponownie w Ameryce Południowej; w Urugwaju w l. 1957–65 był dyrektorem Cuerpo de Ballet del Instituto Servicio Oficial de Difusión Radiotelevisión y Espectáculos w Montevideo. W r. 1967 pracował w Nowej Zelandii; był baletmistrzem New Zealand Ballet w Wellington.

W r. 1969 osiadł S. ostatecznie w Brazylii. Powierzono mu opiekę choreograficzną i baletmistrzowską nad studenckim zespołem Grupo de Dança Contemporânea da Universidade Federal da Bahia w Salvador. W r. 1970 łączył te obowiązki z pracą choreografa Corpo de Baile de Teatro Municipal w Rio de Janeiro. W l. 1971–5 odnosił sukcesy jako dyrektor, choreograf i baletmistrz nowo powstałego Corpo de Baile da Fundaçao Teatro Guaíra w Kurytybie. Wykształcił profesjonalny zespół, dla którego tworzył układy choreograficzne z baletów m.in. do muzyki J. S. Bacha: Luz (wyst. 1971, wznowiony – 1974) i Paixões Rebeldes (wyst. 1975) oraz do muzyki M. Nobre’a Mosaicos (wyst. 1975). Prowadził też w Kurytybie Curso de Danças Clássicas; od r. 1973 udzielał (codziennie) lekcji tańca. Działalność zawodową zakończył w r. 1975 i odtąd żył w Kurytybie w ubóstwie i zapomnieniu. Zmarł 20 XII 1993 w Kurytybie i tam został pochowany.

S. rodziny nie założył.

W r. 2002 zorganizowano w Kurytybie konkurs baletowy imienia S-ego. W r. 2004 powstał film dokumentalny „Shabelewski” (reż. N. Lopes), w którym m.in. została wykorzystana jego rola Fauna, niewłączona do filmu „Quo vadis” z r. 1951; premiera odbyła się w r. 2005 w Museu de Arte de Brasília w Brasilii. Tamże w r. 2005 miała miejsce wystawa fotograficzna ukazująca role S-ego, ze zbiorów A. Coelho.

 

Balet. Encyklopedija, Moskva 1981; Cohen-Stratyner B. N., Biographical Dictionary of Dance, New York–London 1982; Craine D., Mackrell J., The Oxford Dictionary of Dance, New York 2000; Enc. Muzycz., X; International Dictionary of Ballet, Red. M. Bremser, Detroit 1993 II; Koegler H., The Concise Oxford Dictionary of Ballet, New York 1987; Turska I., Przewodnik baletowy, Kr. 1989; 25 Years of American Dance, Red. D. Hering, New York 1951; – Dolin A., The Sleeping Ballerina. The Story of Olga Spessivtzeva, London 1966; Kossakowska-Szanajc a Z., Kossakowski E., August Zamoyski, W. 1974 (ilustr.); Leite Z. C., Gemael R., Escola de Dança Teatro Guaíra: Cinqüenta Anos de Arte e Cidadania, Curitiba 2008; Mamontowicz-Łojek B., Terpsychora i lekkie muzy. Taniec widowiskowy w Polsce w okresie międzywojennym 1918–1939, Kr. 1972 (ilustr.); taż, Polskie szkolnictwo baletowe w okresie międzywojennym, W. 1978; Walker K. S., De Basil’s Ballets Russes, London 1982; – Brillant Dancing. Ballet Season, „The Argus” 1938 nr z 7 X; Gordon A., Yourek Shabelewski, „Dancing Times” 1976 nr 4 s. 358–9 (ilustr.); Ostrowski-Naumhoff J., Popis miejskiej szkoły baletowej, „Kur. Warsz.” 1926 nr z 11 VII; tenże, Popis szkoły baletowej opery warszawskiej, tamże 1925 nr z 2 VII; – National Library of Australia w Canberze: Repertuary, listy i fot. S-ego; New York Public Library: Dance Collection of the Performing Arts Research Center (fot., listy); – Mater. (zdjęcia, plakaty, filmy) i wspomnienia Ary Coelho z Kurytyby.

Barbara Krzemień-Kołpanowicz

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.