Szembek Józef Piotr Eustachy h. własnego (ok. 1696–1758), biskup chełmski, biskup płocki.
Ur. prawdopodobnie w Słupowie, był synem Antoniego Felicjana (zob.) i Ewy Apolonii z Nielepców, bratankiem Franciszka Aleksandra (zob.) i Krzysztofa Antoniego (zob.). Miał braci Franciszka Jakuba (zob.), Marka (zob.) i Michała Makarego (1716 – ok. 1760), star. boronieckiego, oraz siostry Antoninę Magdalenę, żonę stolnika bracławskiego Stefana Pisarzowskiego, a następnie stolnika sieradzkiego Marcina Walewskiego, i Salomeę (zm. po 1765), zamężną za Józefem Dembińskim, star. wolbromskim, która po unieważnieniu małżeństwa wyszła powtórnie za mąż za Antoniego Józefa Ponińskiego (zob.).
Odebrawszy w domu rodzinnym staranne wychowanie, pobierał S. nauki na Uniw. Krak., po czym w Rzymie zapewne studiował teologię. Wraz z bratem Franciszkiem odbył podróż po Europie. Dzięki protekcji krewnego Michała Szembeka (zob.) został nominowany na opactwo jędrzejowskie. W r. 1716 otrzymał kanonię warmińską. W r. 1725 został przyjęty do kapit. krakowskiej; 2 VIII t.r. instytuowany był na prebendę zwaną szczytnicką, a 4 VIII instalowany na kanonię, z której zrezygnował 7 II 1741 na rzecz krewnego, Krzysztofa Hilarego Szembeka (zob.). Wg Ludwika Łętowskiego był kanclerzem kapituły. Miał też cysterskie opactwo komendatoryjne wągrowieckie. Dn. 17 XII 1727 dostał prebendę Kościelec (koło Proszowic); zrezygnował z niej w r. 1728, bowiem po śmierci krewnego, Franciszka Antoniego Szembeka (zob.) otrzymał prebendę w Kazimierzy Małej. Król August III nominował go w r. 1736 na biskupstwo chełmskie; S. jako biskup nominat uczestniczył w czerwcu i lipcu t.r. w sejmie pacyfikacyjnym. Prekonizowany 19 XI 1736 przez papieża Klemensa XII, przyjął sakrę z rąk swego dalszego krewnego, bp. warmińskiego Krzysztofa Andrzeja Szembeka (zob.). Na sejmie 1738 r. poparł królewską propozycję aukcji wojska; ponownie opowiedział się za dworskim projektem aukcji na sejmie 1746 r. U schyłku r. 1749, po zerwanym Tryb. Kor., podpisał wraz z kilkoma innymi senatorami przygotowany przez Potockich list do Augusta III z prośbą o równe traktowanie wszystkich stronnictw.
Rezydując głównie w należącym do dóbr stołowych biskupstwa Skierbieszowie, S. sporadycznie uczestniczył w życiu publicznym. Przeprowadził wizytacje generalne diec. chełmskiej w l. 1738, 1741, 1749, z których składał sprawozdania Stolicy Apostolskiej; wizytację z r. 1749 anonsował listem pasterskim Edictum publicum pro visitatione generali Dioecesis Chełmensis... z 16 IX. W r. 1743 konsekrował kościół p. wezw. Wniebowzięcia Matki Boskiej w Skierbieszowie. Z inspiracji S-a, prawdopodobnie w r. 1745 w Krasnymstawie, odbył się synod diec. chełmskiej. W Liście pasterskim [...] do diecezji swojej z okoliczności następującego postu i spowiedzi wielkanocnej pisanym (Frombork, 1749) tłumaczył za św. Bernardem jak należy pościć, a w r. 1751 w Jubilaei Universalis sub Pontificatu [...] Benedicti XIV […] promulgatio (Zamość 1751) ogłosił jubileusz dla diec. chełmskiej. Po liście pasterskim do dziekanów z r. 1752 wystosował t.r. List pasterski […] napomnienia […] zawierający, dla zapobieżenia i […] wyniszczenia niegodziwych występków, przez niewierne żydostwo zagęszczonych […] dla uśmierzenia dotąd szerzącej się w wyuzdanym żydostwie zuchwałości przełożony (Zamość 1752). S. zalecał w nim m.in., aby chrześcijańscy służący porzucili pracę u Żydów, a możni nie udzielali im protekcji.
Nominowany w r. 1752 przez króla Augusta III na biskupstwo płockie, S. został prekonizowany 29 I 1753 przez papieża Benedykta XIV. W r. 1753 wydał trzy listy pasterskie, w tym przedruk listu o Żydach z diec. chełmskiej. Na początku swych rządów w Płocku odbył wizytację generalną diecezji, podczas której poparł sprawę fundacji nowego klasztoru reformackiego w Płocku (4 XII 1753) oraz napomniał prowizorów miejskich zajmujących się szpitalem Świętej Trójcy, by sprawozdanie ze swego urzędu składali corocznie kapit. katedralnej, mimo że zarząd nad majątkiem szpitalnym sprawowali mieszczanie płoccy. W katedrze płockiej zarządził budowę stalli dębowej ze złoconymi karnesami (listwami) i h. Szembeków (w r. 1901 przeniesiona do Seminarium Duchownego, gdzie służyła jako katedra profesorska). We wrześniu 1756 wydał decyzję o założeniu klasztoru kapucynów w Zakroczymiu.
W l. pięćdziesiątych włączył się S. w spór hierarchów kościelnych z marsz. w. kor. Franciszkiem Bielińskim o dziesięciny; listowna polemika S-a z marszałkiem w sprawie ekskomuniki nałożonej na stolnika nurskiego Jana Wolińskiego za niepłacenie dziesięcin, była rozpowszechniana drukiem, w tym Kopia listu JW. JMX. Szembeka biskupa płockiego, do JW. Jm. Pana marszałka wiel. koron. z Pułtuska die 22. Aprilis pisanego Anno 1754 [b.m.r.w.]. W r. 1753 został S. odznaczony Orderem Orła Białego. Jako bp. płocki S. rezydował w Pułtusku i tam zmarł 1 IV 1758.
Bratankiem S-a (synem Franciszka Jakuba) był Aleksander Józef Szembek (zob.), a bratanicą (córką Marka) Paulina, powtórnie zamężna za Andrzejem Ogińskim (zob.).
Portrety w zakrystii kościoła p. wezw. Ducha Świętego w L. oraz budynku opactwa Muz. Diecezjalnego w Płocku; – Enc. Kośc., XXVII; Estreicher, XXX; Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008, W. 2008 s. 183; Łętowski, Katalog bpów krak., IV; Niesiecki, VIII; Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, W. 1992 s. 200; Przybyszewski B., Katalog kanoników krakowskiej kapituły katedralnej w XVIII wieku, Kr. 2009; Słown. Geogr. (Skierbieszów); Słown. Pol. Teologów Katol., IV; – Bondyra W., Chronologia sejmików ziemi chełmskiej 1697–1762, „Roczn. Chełmski” T. 2: 1996 s. 360–70; Buliński M., Historia Kościoła polskiego, Kr. 1874 III 274; Kozyrski R., Sejmik szlachecki ziemi chełmskiej 1648–1717, L. 2006; Kriegseisen W., Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, W. 1991; Kus J., Szlachta chełmska wobec kościoła unickiego w XVII–XVIII wieku (w świetle laudów sejmikowych i instrukcji poselskich), „Roczn. Chełmski” T. 3: 1997 s. 139; Nowowiejski A. J., Płock. Monografia historyczna, Płock 1917 s. 58–9, 222, 463, 535–6; Palkij H., Sejmy 1736 i 1738 roku, Kr. 2000; Pawelec W. F., Biskupstwo chełmskie (szkic historyczny), „Wiad. Diec. Lub.” 1934 nr 1 s. 13, 15; Zielińska Z., Walka „Familii” o reformę Rzeczypospolitej 1743–1752, W. 1983; Żebrowski T., Zarys dziejów diecezji płockiej, Płock 1976 s. 58; – Diariusze sejmowe z w. XVIII, II; – AP w L.: Zespół 105 (Kolegiata Zamojska), sygn. 109; Arch. Archidiec. w L.: Zespół 60A, Acta consistorii et episcopi Chelmensis 1734–7, sygn. 125, toż za r. 1737, sygn. 126, toż za l. 1738–43, sygn. 127, toż za l. 1739, 1740–9, sygn. 128, toż za l. 1748–53, sygn. 129, Decreta Reformationum 1749–50, sygn. 157, Status ecclesiarum in dioecesi Chelmensi sitarum et decreta visitationum generalium 1738, sygn. 156; Archivio Segreto Vaticano w Rzymie: Congregazione Consilio (ACC. Relationes Chelmenses, Józef Szembek 1740, 1743, 1749), nr 217, Processus Consistoriales, nr 122.
Grzegorz Figiel