Stecki Józef (1820–1880), ksiądz, uczestnik ruchu narodowego 1861–1863, sybirak.
Wg Tadeusza J. Steckiego pochodził z łuckiej linii Steckich, wywodzącej się od Jakuba, który w 2. poł. XVIII w. osiadł w Płockiem i był właścicielem dóbr Biernaty. Wg Edwarda Maliszewskiego pochodził z Wieluńskiego.
Ur. 8 III, był synem Walentego oraz nieznanej z imienia matki (ur. 1796); miał braci Wincentego i Lucjana Teofila (1822–1901), księdza w diec. kujawsko-kaliskiej.
Po ukończeniu szkół, w r. 1840, wstąpił S. do Seminarium Świętego Krzyża w Warszawie, następnie w r. 1842 podjął studia w tamtejszej Akad. Duchownej Rzymsko-Katolickiej i 11 VII 1846 (jako diakon diec. augustowskiej) uzyskał stopień kandydata św. teologii. T.r. został wyświęcony na kapłana i objął stanowisko prefekta w Inst. Głuchoniemych w Warszawie. W r. 1848 mianowano go archiwariuszem konsystorza warszawskiego, a następnie sekretarzem i defensorem spraw małżeńskich w sądzie metropolitalnym. Od r. 1854 był wikarym przy kościele św. Karola Boromeusza przy ul. Chłodnej. W l. pięćdziesiątych zajmował się publicystyką i językoznawstwem. W r. 1856 pod krypt. X.J.S.K.S.T.W.P.S.A. ogłosił Uwagi o władzy i instytucjach naukowych duchowieństwa przedstawione [...] ks. Fijałkowskiemu bisk. admin. archidiec. wstępującemu na stolicę arcybiskupią metropolii warszawskiej... (W.). Latem 1857 wyjechał do Francji dla poratowania zdrowia. Planując w swej warszawskiej parafii założenie Tow. Resursy Rzemieślniczej wraz z czytelnią oraz organizowanie prelekcji, opracował w sierpniu 1858 Projekt Resursy Rzemieślniczej w Warszawie (rkp. litografowany), co w r. 1861 przypomniała „Gazeta Codzienna” (nr 70, 72, 79); do realizacji pomysłu nie doszło. W r. 1858 wydał broszurę Uwagi nad pisownią polską (W.); przedstawił w niej oryginalny, aczkolwiek utopijny (nadmiar znaków diakrytycznych), projekt kompleksowej zmiany pisowni tradycyjnej na pisownię zbliżoną do fonetycznej.
W r. 1861, będąc asesorem konsystorza warszawskiego oraz honorowym kanonikiem kolegiaty łowickiej, stał się S. współorganizatorem kilku manifestacji patriotycznych w Warszawie. Blisko współpracował z wikarym tej samej parafii, ks. Józefem Wyszyńskim. Głosił poglądy umiarkowane i sprzeciwiał się planom wystąpienia zbrojnego. Po manifestacji 27 II t.r., w której zginęło pięciu demonstrantów, wszedł razem z ks. Wyszyńskim do Delegacji Miejskiej, powołanej do rozmów z władzami oraz znalazł się w komitecie organizującym uroczysty pogrzeb ofiar. W obawie, aby nie doszło do kolejnych zaburzeń podpisał odezwę Delegacji wzywającą do zachowania spokoju w dniu pogrzebu i zabraniającą uczestnikom uroczystości pogrzebowych posiadania broni; wraz z Karolem Ruprechtem odbierał ją rzemieślnikom i przekazywał carskiej policji. W kondukcie żałobnym 2 III szedł pod ramię z członkiem Delegacji rabinem Berem Meiselsem. W gronie Delegacji, powiększonej do 24 osób i zatwierdzonej 5 III przez namiestnika Król. Pol. M. Gorczakowa, zasiadał w Ratuszu i współrządził Warszawą. Składał wnioski dotyczące m.in. reformy szkolnictwa (w tym wskrzeszenia Uniw. Warsz.), rozwoju rzemiosła oraz poprawy porządku i stanu sanitarnego miasta. Władzom rządowym przedłożył projekt powołania korporacji rzemieślniczej, sprzyjającej rozwojowi rękodzielnictwa i przemysłu; został on poparty przez rzemieślników, fabrykantów i magistrat stolicy. Po rozwiązaniu Delegacji przez margrabiego Aleksandra Wielopolskiego wszedł do Wydz. Tymczasowego Obywatelskiego przy Magistracie, a po jego rozwiązaniu, do Tymczasowej Rady Municypalnej Warszawy (5 IV), powołanej decyzją namiestnika z grona Wydziału. Nadal urzędował w Ratuszu. Wg Walerego Przyborowskiego, S. wraz z księżmi Wyszyńskim i Józefem Męcińskim, był współautorem „Protestacji duchowieństwa katolickiego na mowę A. Wielopolskiego z dnia 2 kwietnia 1861 r.”, ogłoszonej 4 IV. We wrześniu należał w Warszawie do komitetu przedwyborczego w wyborach do rad miejskich. Prawdopodobnie współredagował memoriał biskupów Król. Pol. do cara Aleksandra II z 25 IX, w którym domagano się wolności i tolerancji dla Kościoła; memoriał nie został jednak przyjęty przez p.o. namiestnika gen. K. Lamberta. Jesienią t.r. uczestniczył w spotkaniach na Zamku, podczas których namiestnik bezskutecznie próbował odciągnąć od ruchu narodowego jego umiarkowanych przedstawicieli. Należał do Komitetu organizującego pogrzeb arcybp. warszawskiego Antoniego Melchiora Fijałkowskiego 11 X; przyczynił się do udziału w tych uroczystościach duchowieństwa luterańskiego i żydowskiego, a także delegacji chłopów. Po pogrzebie, który przekształcił się w wielką manifestację narodową, na przyjęciu w hotelu Europejskim, wydanym na cześć delegacji włościańskiej, S. przemawiał obok ks. Wyszyńskiego i Stanisława Hiszpańskiego i nawoływał do narodowej solidarności. S. był członkiem Tow. Rolniczego w Warszawie.
Po ogłoszeniu stanu wojennego i wtargnięciu 15 X 1861 wojska rosyjskiego do dwóch kościołów w Warszawie, S. z ks. Wyszyńskim i innymi duchownymi wpłynął na decyzję administratora archidiec. warszawskiej ks. Antoniego Białobrzeskiego o zamknięciu 17 X t.r. wszystkich kościołów w mieście. Dn. 19 X został osadzony w Cytadeli warszawskiej (wg P. Kubickiego był aresztowany dwukrotnie: 13 i 26 X). Oskarżony o przynależność do Komitetu organizującego pogrzeb arcybp. Fijałkowskiego oraz udział w «nieporządkach politycznych», został decyzją namiestnika Król. Pol. A. Lüdersa z 3 II 1862 zesłany do gub. tobolskiej (w tym samym czasie zesłano tam również ks. Wyszyńskiego). Ułaskawiony na mocy amnestii z 29 IV t.r., wrócił do kraju w sierpniu i ponownie objął stanowisko wikarego w swej parafii. Po wybuchu powstania styczniowego wygłaszał tam patriotyczne kazania. Dn. 12 X 1863 został ponownie aresztowany; poddano go śledztwu w Komisji Wojenno-Śledczej. Dn. 22 X Komisja stwierdziła, że należał do rządu narodowego i że z prałatem Białobrzeskim i ks. Wyszyńskim współredagował gazety «rewolucyjne» (dalsze śledztwo tego nie potwierdziło). Oddany pod sąd wojenny, został oskarżony o udział w powstaniu, a w szczególności o wygłaszanie «podburzających» kazań oraz przechowywanie zabronionych druków i tajnej korespondencji, w tym rozkazów powstańczego naczelnika m. Warszawy, gazet i wierszy rewolucyjnych, a także portretów rosyjskich rewolucjonistów: P. Pestla, K. Rylejewa, A. Hercena i M. Bakunina. Wyrokiem Audytoriatu Polowego z 25 I 1864 został skazany na 10 lat katorgi na Syberii oraz pozbawienie praw stanu. Dn. 8 II t.r. namiestnik Król. Pol. F. Berg konfirmował wyrok. Z Warszawy został S. wywieziony 10 II.
Podróż na miejsce zesłania odbywał S. na własny koszt. Dn. 9 VIII 1864 dotarł do Irkucka, skąd 20 VIII t.r. wysłano go do huty żelaza w Pietrowsku. Następnie przeniesiony został do Siwakowej, a w październiku 1866, wraz z innymi duchownymi zesłańcami – do Aleksandrowskiego Zawodu. T.r. mocą carskiej łaski skrócono mu dwukrotnie okres katorgi, najpierw o połowę, a w październiku do jednej czwartej. Z końcem wiosny 1867 został skierowany do Akatuja, głównego miejsca katorżniczego na Syberii dla księży zesłańców, dokąd przybył 27 VI. Po uwolnieniu z katorgi został 26 VII 1869 wyznaczony na osiedlanie we wsi Tunka, na południe od Irkucka, gdzie w l. 1866–75 przebywało 156 duchownych, byłych uczestników powstania styczniowego. Przybył tam pod strażą dwóch żandarmów nocą 9 VIII 1869. W Tunce zarabiał na życie trudniąc się złotnictwem, a w wolnych chwilach grywał w duecie na skrzypcach z innym księdzem zesłańcem Teodorem Rogozińskim. Na podstawie manifestu carskiego ze stycznia 1874 został przesiedlony do gub. kostromskiej (z Irkucka wyjechał 11 VI t.r.), zamieszkał w Kostromie pod nadzorem policyjnym. Nadal zajmował się złotnictwem, był tam powszechnie znany i lubiany. W bliżej nieznanym czasie odwiedził arcybp. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego, przebywającego na zesłaniu w Jarosławiu nad Wołgą. W l. 1876 i 1879 bezskutecznie prosił o zwolnienie z zesłania i powrót do kraju lub wyjazd do Austrii, gdzie mieszkał jego brat Wincenty; prośby motywował słabym zdrowiem, trudnościami utrzymania się ze złotnictwa oraz zaawansowanym wiekiem matki mieszkającej w Król. Pol. W kolejnych odmowach władze podnosiły fakt dwukrotnego zesłania S-ego oraz jego wrogi stosunek do Rosji. S. zmarł nagle w Kostromie 10 VIII 1880 na udar mózgu. Na uroczystości pogrzebowe, które odbyły się 12 VIII, przybyło oprócz polskich zesłańców kilka tysięcy mieszkańców Kostromy. Wbrew pogłoskom nie otrzymał przed śmiercią pozwolenia na powrót do Król. Pol., przeciwnie, władze, do których zwrócił się w tej sprawie, nadesłały, już po śmierci S-ego, odpowiedź odmowną.
Fot. w B. Jag., sygn. IF 3569 t. 43 III; Trzy fot. z czasów powstania i pobytu na Syberii w Muz. WP w W., zbiory specjalne (album gen.-policmajstra, zbiór Kręckiego i Zarewicza); – Catalogus cleri saecularis ac regularis Archidioecesis Varsaviensis, W. 1841–63; Estreicher w. XIX, IV; Pietrzak J. S., Księża powstańcy 1863, Kr. 1916 s. 92; Słown. pseudonimów; Żychliński, X 11 (T. J. Stecki); – Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, Kr. 1928; Jemielity W., Diecezja augustowska czyli sejneńska w latach 1818–1872, L. 1972; Jędrychowska B., Polscy zesłańcy na Syberii (1830–1883). Działalność pedagogiczna, oświatowa i kulturalna, Wr. 2000; Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, W. 1983; Koberdowa I., Warszawska Rada Miejska 1861–1863, „Roczn. Warsz.” T. 2: 1961; Komar J., Warszawskie manifestacje patriotyczne 1860–1861, W. 1970; Kubicki, Bojownicy kapłani, Cz. 1 t. 3 s. 526–7, Cz. 3 t. 3 s. 430–7; Mieczyński A., Resursa Rzemieślnicza w Warszawie zaprojektowana przez księdza Józefa Steckiego, „Gaz. Roln.” R. 1: 1861 nr 12 s. 89–93; Niebelski E., Duchowieństwo lubelskie i podlaskie w powstaniu 1863 roku i na zesłaniu w Rosji, L. 2002 s. 361, 372; tenże, Rozproszone zbiory ks. Fryderyka Jozafata Zyskara o duchownych zesłanych do Tunki na Syberii za udział w powstaniu 1863 roku, „Nasza Przeszłość” T. 100: 2003 s. 414; tenże, Tunka. Duchowni na zesłaniu syberyjskim po powstaniu 1863 r., „Przegl. Powsz.” 2004 nr 1/989 s. 54; Pawliszczew M., Tygodnie polskiego buntu, W. 2003 I 124–5 (fot.), II 593; Pleszczyński A., Dzieje Akademii Duchownej Rzymsko-Katolickiej Warszawskiej, W. 1907 s. 248; Ramotowska F., Rząd carski wobec manifestacji patriotycznych w Królestwie Polskim w latach 1860–1862, Wr. 1971; Wyczawski H. E., Arcybiskup Zygmunt Szczęsny Feliński (1822–1895), W. 1975; Wysocki J., Arcybiskup Zygmunt Szczęsny Feliński i księża zesłańcy, „Wiad. Archidiec. Warsz.” T. 65: 1975 nr 9–11 s. 471, 475–6; – Berg, Zapiski o powstaniu, I 151, 176; Cederbaum, Wyroki Audytoriatu, s. 59–60; Chądzyński Z., Wspomnienia powstańca z lat 1861–1863, Oprac. E. Halicz, W. 1963; Czapski E., Pamiętniki Sybiraka, Oprac. M. Czapska, Londyn 1964 s. 266, 278, 346 (E. Maliszewski); tenże, Ze wspomnień sybirskiego zesłańca, Kr. 1893 s. 64; Dok. Wydz. Wojny; Filipkowski A., Pamiętnik, w: Nadziei promienie. Trzy pamiętniki z XIX w., Oprac. J. Pociecha, Kr. 1978; Janowski J. K., Pamiętniki o powstaniu styczniowym, W. 1931 III 242, 288; Józef Ignacy Kraszewski. Leopold Kronenberg. Korespondencja 1859–1876, Wyd. M. Dynowska, Kr. 1929; Koresp. namiestników Król. Pol.; [Matraś S.] Ks. S.M., Podróż do Syberii po moskiewskich etapach w 1863 i 64 r., Chicago 1895 s. 37; [Nowakowski E.], Wspomnienie o duchowieństwie polskim znajdującym się na wygnaniu w Syberii i Tunce, P. 1875 s. 16, 29, 43; Podvysockij A., Zapiski očevidca o sobytijach v Varšavie v 1861 i 1862 godach. Sostavil po dokumentam, Pet. 1869 s. 36, 129, 145; Prasa tajna, cz. 1; Spiskowcy i partyzanci 1863 roku, Oprac. S. Kieniewicz, W. 1967; Przyborowski W., Historia dwóch lat 1861–1862, Kr. 1893–4 II 60, 135, 321, 495, 498, 513, III 321–2, 376, 395; Zarys powstania styczniowego; Zbiór materiałów do historii Powstania Styczniowego. 1863–1864 r., Zebrał A. Kręcki, W. 1916 s. 5, 7; Zielonka L., Wspomnienia z Syberii od roku 1863–1869, Kr. 1906 s. 40, 57; Żydzi a powstanie styczniowe. Materiały i dokumenty, Oprac. A. Eisenbach, D. Fajnhauz, A. Wein, W. 1963; [Żyskar F. J.,] X. Ahafser, Tunka. Opowiadanie o wsi Tunka, gdzie było na wygnaniu przeszło 150 księży, oparte na wspomnieniach naocznych świadków i odnośnych dokumentach, W. 1929 s. 92, 97, 163; – „Kur. Warsz.” 1862 nr 98 s. 563; „Pam. religijno-moralny” T. 11: 1846 s. 191; „Przegl. Rzeczy Pol.” 1861 nr z 6 IV s. 29, nr z 22 V; „Roczniki Gospodarstwa Krajowego” R. 19: 1861 t. 43 s. 6; „Warta” (P.) R. 8: 1881 s. 3450–2 (Urzędowe kłamstwa Moskwy. Korespondencja z daleka 14 I 1881 ); – Nekrologi: „Czas” 1880 nr z 17 XI, „Gwiazda. Kalendarz petersburski premiowy na rok 1882” s. 123, „Syn otečestva” (Pet.) 1880 nr 259, „Tyg. Ilustr.” 1881 nr 300; – AGAD: CWW, vol. 0119 k. 772, ZGP, vol. 3 k. 217, Zbiór z Muz. Narod. w W., zespół 391 vol. 1016 b, s. 633 (mf.); Arch. Archidiec. Warsz. w W.: vol. 2100 (J. Stecki, Okres przed powstaniem styczniowym, koresp.); Arch. OO. Dominikanów w Kr.: rkp. R. 731, Klimowicz I., Pamiętnik, I–II; B. Narod.: rkp. I 10101/2–3 (alfabetyczna kartoteka nazwisk w książeczce do nabożeństwa W. Szuwalskiego) k. 1013; IH PAN: Kartoteka zesłańców postyczniowych W. Śliwowskiej; – Informacje Marii Brzeziny z Kr.
Eugeniusz Niebelski