Szpaderski Józef (1816–1877), ksiądz rzymsko-katolicki, profesor Akademii Duchownej w Warszawie, publicysta.
Ur. 14 I w Skaryszewie (pow. radomski), był synem Jacka, miejscowego kowala, i Wiktorii z Żaczyńskich.
Po ukończeniu w r. 1831 kolegium pijarów w Radomiu wstąpił S. w r. 1834 do seminarium duchownego w Sandomierzu, a po dwóch latach został wysłany na studia w Akad. Duchownej w Warszawie. W r. 1839 otrzymał święcenia kapłańskie. Po uzyskaniu w r. 1840 stopnia kandydata teologii z wyróżnieniem podjął pracę katechety w szkole powiatowej w Końskich. Publikował (m.in. przekłady z języka francuskiego krótkich rozpraw religijnych) w wydawanym w l. 1842–6 warszawskim miesięczniku „Pielgrzym”, redagowanym przez Eleonorę Ziemięcką.
W r. 1848 został S. proboszczem w Bedlnie (pow. opoczyński), a 20 VIII 1852 przeniósł się do Sandomierza, gdzie objął funkcję regensa konsystorza. W r. 1853 otrzymał probostwo w Osieku (pow. sandomierski), ale nadal przebywał w Sandomierzu i samodzielnie studiował patrologię; zaniedbywał przez to obowiązki plebańskie. W rezultacie skarg kolatora parafii w Osieku, senatora A. Pogodina, administrator diec. sandomierskiej ks. Antoni Zwoleński zwolnił S-ego 3 VI 1854 z obowiązków regensa. Wkrótce potem S. został cenzorem kościelnym, a 13 XI 1856 rewidentem układów dziesięcinnych w konsystorzu sandomierskim. Włączył się wtedy w organizację bibliotek dekanalnych w diec. sandomierskiej.
Pod koniec r. 1858, przedstawiając napisaną cztery lata wcześniej pracę Lud wiejski, jego religijność, moralność i byt materialny, wygrał S. konkurs na wakującą po zmarłym 20 IX t.r. Józefie Mętlewiczu Katedrę Patrologii i Homiletyki w Akad. Duchownej w Warszawie. Po jej objęciu 1 III 1859 zrzekł się funkcji rewidenta układów dziesięcinnych. Podjął współpracę z warszawskim tygodnikiem „Czytelnia Niedzielna”, redagowanym przez Agatona Gillera. Dn. 25 IV 1862 bp sandomierski Józef Juszyński mianował go honorowym kanonikiem kapit. sandomierskiej. Wraz z ks. Michałem Nowodworskim redagował S. wydawany przez Akad. Duchowną miesięcznik „Pamiętnik Religijno-Moralny”, a następnie od r. 1863 jego kontynuację „Przegląd Katolicki”. W obu czasopismach publikował artykuły z zakresu teologii, moralistyki i homiletyki, a także sprawozdania z kościelnego ruchu wydawniczego za granicą oraz ruchu misyjnego. Przetłumaczył z języka francuskiego książkę A. Gratry’ego „Filozofia składu apostolskiego” (W. 1863).
Po klęsce powstania styczniowego i zesłaniu w r. 1864 Nowodworskiego w głąb Rosji przejął S. wraz z ks. Antonim Sotkiewiczem redakcję „Przeglądu Katolickiego” i prowadził ją do śmierci (od r. 1871 ponownie razem z Nowodworskim). Równocześnie współpracował z wydawanym od r. 1866 przez Józefa Grajnerta warszawskim tygodnikiem dla ludu „Zorza”. Ogłosił w tym czasie książki: Nauka moralności młodzieży polskiej poświęcona (W. 1864), Mały katechizm dla młodzieży katolickiej szkół początkowych (W. 1865, wyd. 2, W. 1869) oraz Katechizm, czyli nauka religii katolickiej dla młodzieży polskiej (W. 1865, wyd. 2, W. 1870).
Po przeniesieniu w r. 1867 Akad. Duchownej do Petersburga S. objął 22 VII t.r. probostwo w Przedborzu (pow. konecki). Uznany za znawcę kaznodziejstwa, moralistyki i patrologii, kontynuował publicystykę z tego zakresu. Ogłosił m.in. Książkę do nabożeństwa dla uczącej się młodzieży katolickiej (W. 1867), a także Wykład nauki moralności dla młodzieży katolickiej zastosowany dla szkół publicznych męskich i żeńskich oraz wszelkich zakładów naukowych na klasę I. (Kr. 1869). Owocem jego pracy w Akad. Duchownej było dwutomowe dzieło O zasadach wymowy, mianowicie kaznodziejskiej (Kr. 1870–1). Przeprowadził w Przedborzu renowację kościoła parafialnego; zamówił obraz św. Mikołaja i witraże, a w r. 1872 zakupił w niemieckim Bochum dwa dzwony. Za udzielanie sakramentów osobom wyznania prawosławnego wszczęto przeciw niemu w czerwcu 1871 postępowanie karne. W r. 1874 poróżnił się z wikariuszem Janem Szylińskim, w związku z czym część parafian zażądała usunięcia go z probostwa; konflikt uległ wyciszeniu po przeniesieniu Szylińskiego do innej parafii. S. wydał jeszcze Nauki o Męce Pańskiej i mowy przygodne (Kr. 1875), Kazania (Kr. 1875 I–III) oraz Homilie i nauki niedzielne do użytku plebanów i kaznodziejów (Kr. 1875–6 I–IV). Zmarł 14 V 1877 w szpitalu Świętego Ducha w Warszawie, został pochowany w katakumbach cmentarza Powązkowskiego.
Pośmiertnie wydano książkę S-ego Patrologia (ojcoznawstwo) albo nauka o Ojcach Kościoła katolickiego i znakomitych pisarzach katolickich (Kr. 1879 I–II).
Cmentarz Powązkowski, I; Enc. Kośc., XXVII; Kubicki, Bojownicy kapłani, III; Podr. Enc. Kośc., XXXVII–XXXVIII; Słown. Pol. Teologów Katol., IV (bibliogr.); Wi ś niewski, Katalog prałatów sandomierskich, (fot.); – Binkowska K., Moralizatorski charakter twórczości księdza Józefa Szpaderskiego (1816–1877), w: Nauka i oświata a społeczności lokalne na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Red. W. Caban i in., Kielce 2003; Brzezowski J., Końskie wczoraj i dziś, W. 1975; Brzozowski M., Teologia kaznodziejstwa. Dzieje teologii katolickiej w Polsce, L. 1977 III cz. 2; Giermakowski M., Z przeszłości dalekiej i bliskiej parafii Skaryszew, Radom 2007; Kaczmarek I., „Pamiętnik Religijno-Moralny” (1841–1962), „Przegl. Tomistyczny” T. 1: 1984 s. 283; tenże, „Przegląd Katolicki” w latach 1863–1915, tamże T. 3: 1987 s. 320–1, 323, 331; Pelczar J., Zarys dziejów kaznodziejstwa w Polsce, Kr. 1917 s. 323, 436; Pleszczyński A., Dzieje Akademii Duchownej Rzymsko-Katolickiej Warszawskiej, W. 1907 s. 139–41, 247; Poręba P., Dzieje katechetyki, w: Dzieje teologii katol., III cz. 2; Szymusiak J. M., Zarys dziejów patrystyki, w: tamże, III cz. 1; Wiśniewski J., Dekanat konecki, Radom 1913; Wyczawski H. E., Archidiecezja warszawska w świetle schematyzmu z 1863 roku, „Studia Theologica Varsoviensia” R. 6: 1968 nr 1 s. 304–5, 307; tenże, Arcybiskup Zygmunt Szczęsny Feliński 1822–1895, W. 1975; Żmuda R., Działalność dydaktyczna i pisarska profesorów i wychowanków warszawskiej Akademii Duchownej 1837–1867, W. 1979 s. 239–44 (bibliogr. prac S-ego); – Polskie czasopisma religijno-społeczne w XIX wieku. Materiały do katalogu, Red. B. Lesisz i in., W.–L. 1988; Schematyzmy diecezji sandomierskiej za l. 1839–78; – „Gaz. Kośc.” R. 10: 1902 nr 16 s. 170–1; „Kron. Diec. Sandomierskiej” R. 69: 1976 nr 2/3 s. 48–53; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1877: „Bibl. Warsz.” t. 2 s. 531, „Kron. Rodzinna” nr 12 s. 191, „Przegl. Katol.” R. 15 nr 39 s. 616–17 (W. Fudalewski), „Wędrowiec” R. 15 nr 21 s. 336; – AP w Radomiu: USC paraf. rzymskokatol. Skaryszew, sygn. 5 s. 284 akt nr 12; Arch. Diec. Sandomierskiej w Sandomierzu: Akta S-ego; Paraf. rzymskokatol. w Osieku: Księgi USC z l. 1855–66.
Eugeniusz Niebelski