Schmidt-Ciążyński Konstanty (1818–1889), kolekcjoner i znawca sztuki, ofiarodawca dużego zbioru dla Muzeum Narodowego w Krakowie. Ur. 18 II w Warszawie, był synem Ludwika, lekarza wywodzącego się z Lotaryngii, który w okresie wojen napoleońskich znalazł się w Polsce, gdzie ożenił się z pochodzącą z Wielkopolski panną Ciążyńską (stąd też używany przez Konstantego u schyłku życia drugi człon nazwiska). Rodzicami chrzestnymi S.-C-ego byli – Aleksandra z Lubomirskich Potocka oraz w. ks. Konstanty.

Ok. l. 1835–9 studiował S.-C. w Dorpacie, następnie do r. 1851 przebywał w Petersburgu, początkowo jako pracownik-wolontariusz w Ermitażu, gdzie zasłynął m.in. jako doskonały restaurator płócien dawnych mistrzów włoskich. Okresu petersburskiego sięgają też początki jego prywatnej kolekcji (obejmującej malarstwo, grafikę, głównie jednak gliptykę), a także pierwsze próby zakupu i sprzedaży dzieł sztuki. L. 1851–69 spędził we Francji, zajmując się handlem dziełami sztuki i dawnego rzemiosła artystycznego, wiele podróżował po Europie (głównie po Włoszech i Anglii). Był właścicielem znanego antykwariatu w Paryżu (Quai Voltaire 3), mającego filie w Vichy i Nicei, został też nadwornym dostawcą Napoleona III (patent z r. 1863). W r. 1869 przeniósł się do Londynu i stopniowo zaczął wycofywać się z interesów, zachował jednak swą kolekcję, głównie gemm i kamei. Jako kolekcjoner utrzymywał kontakty z najwybitniejszymi zbieraczami swego stulecia, dokonując licznych transakcji, uczestnicząc w aukcjach antykwarycznych i często oferując zabytki, m.in. do zbiorów takich muzeów jak londyńskie South Kensington Museum (obecnie Victoria and Albert Museum), British Museum czy petersburski Ermitaż.

U schyłku życia postanowił S.-C. ofiarować najcenniejsze obiekty swej kolekcji do polskich zbiorów publicznych. Początkowo w r. 1883 pertraktował z Władysławem Platerem w sprawie warunków, pod jakimi był gotów przekazać swe zbiory do Muzeum Narodowego w Raperswilu. Później, napotkawszy wiele trudności i pozyskany przez Karola Estreichera, przeznaczył swą kolekcję dla zbiorów Muz. Narodowego w Krakowie. Jego zbiór gemm i kamei wystawiono w r. 1884 na specjalnej wystawie w Sukiennicach. W czerwcu 1886 doszło do oficjalnego przekazania całej kolekcji, w zamian za dożywotnią rentę w wysokości 300 funtów szterlingów rocznie. W r. 1883 S.-C. ofiarował kilkadziesiąt dzieł sztuki (z malarstwa i grafiki) Tow. Przyjaciół Nauk w Poznaniu (obecnie w Muz. Narodowym). S.-C. zmarł 5 I 1889 w Gorycji (płn. Włochy). S.-C. żywo interesował się polityką, angażując się w sprawy polskiej emigracji w Paryżu i Londynie. Zdaniem J. A. Bałaszewicza (Alberta Potockiego), carskiego agenta i prowokatora, pod pozorem handlu antykami miał prowadzić rozległą działalność jako radykalny i zręczny konspirator i emisariusz «klubu demokratycznego», «mistrz loży masońskiej» oraz agent Giuseppe Mazziniego, Karola Marksa i Walerego Wróblewskiego.

Zbiory S.-C-ego z Muzeów w Poznaniu i Krakowie przetrwały w nienaruszonym stanie. Niezwykle cenna kolekcja gemm i kamei w zbiorach Muz. Narodowego w Krakowie (Dział Rzemiosła Artystycznego) obejmuje 2 517 obiektów – od mezopotamskich pieczęci cylindrycznych poprzez egipskie skarabeusze, pieczęcie nowobabilońskie, skarabeusze etruskie, gemmy greckie i rzymskie, po tzw. gemmy magiczne (gnostyczne) i pieczęcie sasanidzkie. Dużą wartość artystyczną mają też wyroby gliptyki z epoki Renesansu, a także z XVIII i XIX w.

PSB (Plater Władysław); Katalog przedmiotów ofiarowanych przez K. Schmidta-Ciążyńskiego do Muzeum Narodowego w Krakowie, Kr. 1884; – Bulanda E., Kilka gemm ze zbioru Schmidta-Ciążyńskiego „Wiad. Numizmatyczno-Archeol.” T. 5: 1913 s. 44–5, 51–2, 71–4, 84–6, 104–8 i tabl. 9–10; Estreicher K., Pan Konstanty Schmidt (Ciążyński) i jego zbiory, Kr. 1883 (odbitka z „Czasu”); Fredro-Boniecka M., Gemmy z podpisami artystów w Muzeum Narodowym w Krakowie, Cz. I, „Wiad. Numizmatyczno-Archeol.” T. 20: 1938/39 s. 278–92, Cz. II, T. 21: 1940–8 s. 53–84; Grzegorzewski J., Rzeźba w klejnotach i Konstanty Schmidt-Ciążyński, założyciel pierwszej publicznej daktylioteki w Polsce, „Ateneum” 1884 t. 2 s. 339–58; Sokołowski M., Zbiór gemmo-gliptyczny Muzeum Narodowego w Krakowie, w: Studia i szkice z dziejów sztuki i cywilizacji, Kr. 1889 I 179–201; Śliwa J., Badacze – kolekcjonerzy – podróżnicy. Studia z dziejów zainteresowań starożytniczych, Kr. 2012 s. 301–2; tenże, Egyptian Scarabs and Magical Gems from the Collection of C. Schmidt-Ciążyński, W.–Kr. 1989; tenże, Konstanty Schmidt-Ciążyński. Zapomniany kolekcjoner i znawca starożytnej gliptyki, „Meander” T. 43: 1988 s. 437–51; – [Potocki A.], J. A. Bałaszewicz, Raporty szpiega, Oprac. R. Gerber, W. 1973 I–II; Schmidt-Ciążyński K., W sprawie: hr. Plater i Schmidt-Ciążyński, Kr. 1887; – Muz. Narod. w Kr.: Nieliczne archiwalia osobiste S.-C-ego oraz spis zabytków sporządzony w r. 1886.

Joachim Śliwa