Spitznagel (Szpicnagel, Szpicnagiel) Ludwik Ferdynand (swoje utwory podpisywał imionami Ludwik Władysław) (1807–1827), orientalista, młodzieńczy przyjaciel Juliusza Słowackiego. Ur. 9 I w Wilnie, był synem Ferdynanda (zob.) i Marii z Fersterów.
S. uczył się pod okiem ojca i wybranych przez niego guwernerów. Systematyczną naukę rozpoczął dopiero w r. 1818, oddany do czwartej klasy Gimnazjum przy Uniw. Wil. Był obdarzony wybitnymi zdolnościami językowymi, które odziedziczył ponoć po ojcu; z domu znał niemiecki, w trakcie nauki gimnazjalnej opanował grekę, łacinę, francuski, angielski, włoski i czytał poezje w tych językach. Uczył się również węgierskiego, litewskiego i hiszpańskiego, duże zamiłowanie miał do botaniki i innych nauk przyrodniczych. Od r. 1820 znane są jego próby poetyckie, które publikował głównie w „Tygodniku Wileńskim” (Dumania nocne Ateńczyka w czasie, gdy Filip zagarnął Ateny, T. 10: 1820). Wtedy to zapewne powstał poemat oktawą w 12 pieśniach pt. Oswobodzenie Wiednia, pochlebnie oceniony przez Leona Borowskiego (A. E. Odyniec); ocalał tylko wyjątek z pieśni pierwszej pt. Wiedeń wybawiony („Tyg. Wil.” T. 10: 1820). W swych próbach poetyckich S. ulegał wpływom osjanizmu, E. Younga i G. G. Byrona, już wówczas przyjaźnił się z Juliuszem Słowackim. Rodziny obu mieszkały w sąsiedztwie i były w stałym kontakcie. Połączyła ich również wczesnomłodzieńcza miłość S-a do przyrodniej siostry Słowackiego – Aleksandry Bécu, podobne usposobienie poetyczne, fascynacja Orientem, którą S. w Słowackim ożywił. Wpisywali sobie wiersze do sztambuchów.
Po ukończeniu w czerwcu 1821 gimnazjum ze stopniem celującym S. wstąpił 13 IX na Wydz. Literatury i Nauk Wyzwolonych Uniw. Wil. Na pierwszym roku otrzymał «najpierwsze accessit» za rozprawę konkursową po łacinie. Opublikował utwory: Wiersz o poezji dydaktycznej („Tyg. Wil.” T. 3: 1822), Mieczysław III. Legenda („Dzieje Dobroczynności Krajowej i Zagranicznej” T. 2: 1823) oraz Zemsta. Powieść („Dzien. Wil.” T. 1: 1824), dwa ostatnie utwory były inspirowane „Poezjami” Adama Mickiewicza z l. 1822 i 1823. Ostatni z opublikowanych utworów pt. Do Konstantego Rdułtowskiego, zamierzając z nim podróż na Wschód („Dzien. Wil.” S. 2. T. 2: 1824) powstał zapewne podczas pobytu S-a w Snowiu u Rdułtowskich w lipcu 1824, kiedy to zakochał się w siostrze Rdułtowskiego, Anieli. W czasie studiów S. zbliżył się do ruchu filareckiego, uczestniczył aktywnie w pracach koła literackiego «Kastala» w r. 1822/3, wprowadzony tam zapewne przez Antoniego E. Odyńca i Aleksandra Chodźkę. Studiów na Uniw. Wil. nie ukończył. Stało się to być może w wyniku decyzji ojca, który, by odsunąć S-a od ruchu filareckiego, wysłał go do Rosji. Dn. 26 VI 1823 miał już S. paszport do Petersburga, gdzie znalazł się w lipcu t.r. Tu jako wolny słuchacz podjął studia w Inst. Języków Wschodnich (na prawach studenta od października 1824); był uczniem m.in. F. B. Charmoy (ucznia S. de Sacy’ego). Opanował języki: perski, turecki, arabski, uczył się także hebrajskiego i aramejskiego. W Petersburgu, zapewne w r. 1825 dawał lekcje języków wschodnich Mickiewiczowi, bez «większego pożytku» (list Mickiewicza do Lelewela z 7 I 1827), bowiem poeta rychło udał się do Odessy. Cieszył się powszechnym uznaniem filomatów, m.in. Cyprian Daszkiewicz przesyłał «naszemu orientaliście» wschodnie drobiazgi do opisu.
Podczas studiów S. przełożył z oryginału arabskiego część kasydy „Lamijat al-Arab” Szanfary oraz fragment poematu „Iskander name” Nizamiego, z perskiego na francuski (wyd. pt. „Expédition d’Alexandre le Grand contre les Russes; extrait de l’Alexandréide”, Pet. 1828, uzupełniony przez F. B. Charmoy). Zaniechał natomiast twórczości poetyckiej. Studia ukończył w początku maja 1826 z wyróżnieniem. Niebawem został aktuariuszem przy rosyjskim min. spraw zagranicznych; na stanowisku tym pracował ok. roku. Na początku 1827 ustanowiono go tłumaczem przy konsulacie w Aleksandrii. Przed wyjazdem w styczniu t.r. wrócił do Wilna, by pożegnać rodzinę, spotkał tu przyjaciół, m.in. Słowackiego, który dedykował przyjacielowi wiersz w nastroju elegijnym („Do Ludwika Spitznagla” 1827). Do Odyńca wysłał S. list zapowiadający o przyjeździe do Warszawy. W lutym t.r., niespodziewanie wstąpił do Rdułtowskich do Snowia; tu 26 II 1827 popełnił samobójstwo strzałem z pistoletu. Miejsce jego pochówku nie jest znane.
Jakie były powody samobójstwa S-a, trudno jednoznacznie orzec. Odyniec upatrywał je w «rozgorączkowanej wyobraźni» i lekkomyślnej odwadze; S. mając upodobanie do heroicznych czynów, poddawał się niezliczonym próbom wytrzymałości fizycznej (np. podczas powodzi w Petersburgu w r. 1824, której «wrażeń chciał doznać na sobie» i omal nie przypłacił tego życiem); przy tym nieprzystawalność rzeczywistości do marzeń, wywoływała u S-a «niesmak i odrazę do życia». Chodźko, a za nim filomaci w listach z zesłania, przyczynę samobójstwa widzieli w nieszczęśliwej miłości do Anieli Rdułtowskiej, której rzekomo się oświadczył przed podróżą na Wschód i nie został przyjęty. Potwierdzać tę hipotezę miały dwa utwory S-a pozostałe w rękopisie: Garść snowskiej ziemi i List pożegnalny. Zapewne jednak pierwszy z nich powstał jeszcze podczas pobytu S-a w Snowiu w lipcu 1824, drugi zaś prawdopodobnie nie wyszedł spod pióra S-a; oba nie wydają się utworami pisanymi w obliczu śmierci; są konwencjonalnym pożegnaniem romantycznym z ukochaną, nie z życiem. Salomea Bécu, w liście do Odyńca z 19 III 1827, przypisywała ów «szus momentalny» S-a dwu przyczynom, które się połączyły: nieszczęśliwej miłości i chorobie, później nazywanej okresową psychozą w stadium melancholii (S. Trzebiński). S. ponoć kilkakrotnie miał zamiary samobójcze, którym zapobiegli przyjaciele. Jeszcze inne wyjaśnienie zaproponował Stanisław Burkot – S. miał być tajnym agentem rządu carskiego skierowanym najpierw do Grecji, potem do Egiptu, i w tym celu upozorowano jego śmierć. Prawdopodobieństwo tej hipotezy jest nikłe.
W „Pamiętniku”, pod datą 20 VII 1832 Słowacki, opisując śmierć przyjaciela, zapowiadał: «Kiedyś może napiszę życie tego młodego człowieka. Był to kwiat piękny, który nie dał owocu…». Wkrótce upamiętnił go w powieści poetyckiej „Godzina myśli” (Paryż 1833), jako starszego z przyjaciół, który «ginie marzeń zdrada». S. jest też bohaterem dramatu Wacława Kubackiego „Krzyk jarzębiny” (W. 1949).
Nowy Korbut, IX; – Janowski, Słown. bio-bibliogr. Uniw. Wil.; Literatura Pol. Enc., II; – Bazylow L., Polacy w Petersburgu, Wr. 1984; Bobolewski C., Ze spuścizny rękopiśmiennej L. W. Spitznagla, w: Księga pamiątkowa Koła Polonistów Słuchaczy USB w Wilnie 1922–1932, Wil. 1932; Burkot S., Tajemnice Ludwika Spitznagla, w: Prace ofiarowane Henrykowi Markiewiczowi…, Kr. 1984; Černobaev V., Ludvik Špicnagel, „Slavia” R. 14: 1935/36 z. 1–2 s. 97–148; Derejczyk W., Ludwik Spitznagel, przyjaciel Juliusza Słowackiego, Uzup. R. Leszczyński, W. 1994 (bibliogr., wykaz źródeł); Kamiński A., Polskie związki młodzieży, W. 1963; Reychman J., Orientalistyka polska w dobie Mickiewiczowskiej, „Przegl. Orientalistyczny” R. 3: 1954 nr 3; tenże, Podróżnicy polscy na Bliskim Wschodzie w XIX w., W. 1972; tenże, Z dziejów literatury perskiej w Polsce. Ludwik Spitznagel jako tłumacz Nizamiego, w: Wschód w literaturze polskiej, Wr. 1970; Rymkiewicz J. M., Do Snowia i dalej…, Kr. 1994; – Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 2; Korespondencja Juliusza Słowackiego, Oprac. E. Sawrymowicz, Wr. 1962–3 I–II; Listy z zesłania (Arch. Filomatów), Oprac. Z. Sudolski, W. 1997–9 I, III; Mickiewicz A., Listy, W. 1955 XIV cz. 1; Odyniec A. E., Listy z podróży, W. 1961 I–II 259; tenże, Wspomnienia z przeszłości opowiadane Deotymie, W. 1884 s. 72, 103, 168, 459; W kręgu bliskich poety. Listy rodziny Juliusza Słowackiego, Oprac. S. Makowski, Z. Sudolski, W. 1960; – B. Narod.: sygn. II 7861, Janowski L., Notatki biobibliogr. dot. ludzi z kresów, XI.
Małgorzata Kamela