Sołtyk Maciej Aleksander h. własnego (1679–1749), biskup sufragan chełmiński. Ochrzczony 26 II 1679, był najstarszym synem Aleksandra Nikodema, cześnika bracławskiego, potem stolnika kamienieckiego, i jego pierwszej żony Zuzanny z Gołyńskich, bratem kaszt. lubelskiego Józefa Franciszka (zob.), kaszt. przemyskiego Mikołaja Aleksandra (zob.), przyrodnim bratem kaszt. sandomierskiego Michała Aleksandra (zob.).

Spowinowacony z wpływowym prałatem Teodorem Potockim, S. zapewne jego m.in. protekcji zawdzięczał wykształcenie i dalszą karierę. Studia filozoficzne i teologiczne odbył najpierw na Uniw. Krak., a następnie w Rzymie. W r. 1699, po przyjęciu 6 X niższych święceń, został kapelanem T. Potockiego, od 11 IV t.r. bpa chełmińskiego. Dn. 22 XII 1700 wszedł jako kanonik do katedralnej kapituły chełmińskiej, 3 III 1702 dostał w niej prałaturę kustosza. Dn. 1 V 1706 otrzymał święcenia kapłańskie. Od wiosny 1707 do jesieni r.n. pośredniczył w rokowaniach popierającego Stanisława Leszczyńskiego T. Potockiego z przebywającym w Opawie nuncjuszem papieskim N. Spinolą w sprawie mediacji Stolicy Apostolskiej wobec konfederatów sandomierskich. Bp Potocki, przenosząc się w r. 1712 na bpstwo warmińskie, wziął ze sobą S-a, który objął funkcję biskupiego kanclerza, a 17 II 1714 instalował się na kanonii w kapitule warmińskiej. Przez dłuższy czas S. towarzyszył Potockiemu w jego działalności kościelnej i publicznej. W październiku i listopadzie 1718 przebywał wraz z nim na sejmie grodzieńskim. Następnie, gdy Potocki nie zdecydował się na udział w sejmie z limity na przełomie l. 1719 i 1720, reprezentował w Warszawie zarówno interesy biskupa, jak i kapituły warmińskiej, m.in. wszedł wówczas w skład komisji mającej rozpatrzyć pretensje kapituły wobec spadkobierców poprzedniego bpa warmińskiego Andrzeja Chryzostoma Załuskiego. Ponownie, wraz z bpem Potockim, był na sejmie z września-listopada 1720 r. W t.r. był też deputatem kapituły chełmińskiej do Tryb. Kor., a w styczniu 1721 został jej dziekanem. Z początkiem t.r. wspólnie z kanonikiem Maciejem Antonim Kunickim przedstawił bpowi Potockiemu do akceptacji nowe statuty kapituły warmińskiej. W maju t.r. przeprowadził lustrację wsi Potkajmy w komornictwie lidzbarskim. W r. 1722 dwukrotnie był z Potockim w Warszawie. Jesienią t.r. jako delegat tejże kapituły (wraz z kanonikiem Dominikiem Sienieńskim) towarzyszył bpowi Potockiemu na sejmie. W związku z przewidywanym przejściem Potockiego na arcybiskupstwo gnieźnieńskie zabiegał, by przy obsadzaniu diec. warmińskiej nie doszło do naruszenia praw kapituły. W sprawie tej interweniował w nuncjaturze, u króla Augusta II i u samego kandydata na nowego ordynariusza Krzysztofa Antoniego Szembeka, którego później, 18 V 1725, witał przy wjeździe do Fromborka.

Prymas Potocki nadal otaczał S-a swoją protekcją. Dn. 12 XII 1725 został S. archidiakonem łowickim (był nim do sierpnia 1728), a 25 II 1726 otrzymał prezentę na kantorię w kapitule gnieźnieńskiej (instalacja 17 IV t.r.); kapitułę tę reprezentował na sejmie grodzieńskim w t.r. Dn. 7 IV 1729 uzyskał prepozyturę gnieźnieńską; w kapitule był dość czynny, brał udział w obradach kapituł generalnych w Gnieźnie. Dn. 6 VIII 1728 został także archidiakonem chełmińskim, zapewne w tym czasie uzyskał również probostwo kościoła św. Jana w Toruniu. Był też wówczas prepozytem kolegiackiej kapituły łęczyckiej. Co najmniej do początku lipca 1731 zachował swoją rezydencję kanonicza we Fromborku. W l. 1728 i 1732 jako deputat do Tryb. Kor. z kapituły gnieźnieńskiej pełnił funkcję prezydenta trybunału. Z końcem r. 1728 bp chełmiński Feliks Kretkowski zaproponował mu objęcie sufraganii. Zachęcony przez prymasa Potockiego wyraził zgodę i 7 II 1729 uzyskał potwierdzenie papieża Benedykta XIII wraz z prekonizacją na bpa tytularnego margarytańskiego. Dn. 27 III r.n. Potocki konsekrował go w Łowiczu. Zapewne od początku r. 1733 był S. nadto opatem komendatoryjnym norbertanów w Witowie w pow. piotrkowskim.

Podczas bezkrólewia w r. 1733 po śmierci Augusta II, udzielił S. poparcia kandydaturze Stanisława Leszczyńskiego. Obawiając się represji ze strony interweniujących w Polsce po stronie Augusta III Rosjan i Sasów, przeniósł się w r. 1734 do pobliskiego Turowa w Prusach Książęcych. Dopiero z początkiem r.n. powrócił do diec. chełmińskiej. Zarządzał nią od 5 I 1735 do 10 XI 1736 podczas wakansu na stolicy biskupiej. Wiosną 1735 ciężko chorował w Lubawie. Od 2 XI 1739 do 5 I 1740 znowu przejściowo zarządzał, jako administrator, diec. chełmińską. Nowy bp Andrzej Stanisław Załuski powierzył mu w kwietniu 1742 nadzór nad sądem konsystorskim. Dn. 18 VIII 1742 objął S. także obowiązki wikariusza generalnego i oficjała sądowego diec. chełmińskiej. Drugim wikariuszem mianował Załuski kanonika Pawła Dromlera, który faktycznie zarządzał diecezją podczas długich nieobecności ordynariusza zajętego, jako kanclerz, sprawami państwowymi. Wg Antoniego Liedtkego przeprowadził S. w r. 1742 częściową wizytację diec. chełmińskiej, ale w świetle nowszych badań stwierdzenie to nie znajduje potwierdzenia źródłowego. Dn. 22 IV 1743 pozwał S. przed sąd biskupi radę miejską Torunia w związku z budową w tym mieście nowego kościoła ewangelickiego. Po interwencjach torunian na dworze królewskim bp Załuski nakazał S-emu skasować ten pozew. W tym czasie S. prowadził też spory z radą Brodnicy (do r. 1744). Dn. 31 VIII 1743 uroczyście witał w toruńskim kościele św. Jana bpa Załuskiego, przeprowadzającego wizytację głównych parafii swej diecezji. Dn. 12 X t.r. przybrał sobie na koadiutora prepozytury w kapitule gnieźnieńskiej bratanka Kajetana Sołtyka (zob.); uczestniczył też w jego konsekracji na biskupa sufragana kijowskiego w Toruniu 9 XI 1749. Od 23 VIII 1746 do 3 VII r.n. po raz trzeci pełnił funkcję administratora diec. chełmińskiej po przejściu bpa Załuskiego do Krakowa. Dn. 1 X 1747 uczestniczył w Elblągu w konsekracji Wojciecha S. Leskiego na bpa chełmińskiego. S. zajmował się głównie działalnością wewnątrzkościelną, przejawiając dużą aktywność i gorliwość. Bp Załuski w relacji do Rzymu o stanie diec. chełmińskiej z 5 IX 1743 wyrażał się o nim z wielkim uznaniem. S. zmarł w Chełmnie 8 XII 1749.

Portret S-a (rys. tuszem) znajdował się w zbiorze rycin zgromadzonych w Heilsbergu (Lidzbarku) przez Ignacego Krasickiego (do pocz. XX w. [1945?] w B. Królewskiej w Berlinie); – Estreicher; Hierarchia catholica medii aevi, V; Oracki, Słown. Warmii, Prus Ks., II; Słownik biograficzny kapituły warmińskiej, Olsztyn 1996; Niesiecki; Wieteska, Katalog prałatów kapit. łowickiej od 1433 do 1970, W. 1971; Woelky C. P., Der Katalog der Bischöfe von Culm, „Zeitschr. für die Gesch. und Alterthumskunde Ermlands” Bd. 6: 1878 s. 433, 435; Korytkowski, Prałaci gnieźn., III; Mańkowski A., Prałaci i kanonicy katedralni chełmińscy, Tor. 1928 s. 198–9; – Brachvogel E., Die Bildnisse der ermländischen Bischöfe, „Zeitschr. für die Gesch. und Alterthumskunde Ermlands” Bd. 20: 1917 s. 598; Dittrich F., Der Dom zu Frauenburg, tamże Bd. 18: 1911–13 s. 688; Dygdała J., Adam Stanisław Grabowski (1698–1766), biskup, polityk, mecenas, Olsztyn 1994; Eichhorn A., Geschichte der ermländischen Bischofswahlen, „Zeitschr. für die Gesch. und Alterthumskunde Ermlands” Bd. 2: 1863 s. 83, 85, 87–8, 93–4, 97, 104, 106, 108–9, 127, 434; Feldman J., Polska w dobie wojny północnej, Kr. 1925; Frydrychowicz R., Die Culmer Weihbischöfe, Danzig 1905 s. 19–22; Kolberg A., Analecta Warmiensia, „Zeitschr. für die Gesch. und Alterthumskunde Ermlands” Bd. 7: 1881 s. 69; Liedtke A., Zarys dziejów diecezji chełmińskiej do 1945 roku, Pelplin 1994 s. 67; Szorc A., Dom dla konwertytów w Braniewie 1722–1945, Studia Warmińskie VI, Olsztyn 1969 s. 215–16; tenże, Dominium Warmińskie 1243–1772, Olsztyn 1990; Wałęga S., Dzieje polityczne Torunia u schyłku Rzeczypospolitej, Tor. 1933 s. 239–41; Żochowski H., Die Seelsorge im Ermland unter der Bischof Christoph Andreas Johann Szembek 1724–1740, Osnabrück 1993; – Urk.-buch d. Bisthums Culm, II 1127, 1132; – „Kur. Pol.” 1732 nr 237, 1749 nr 687–688; – Arch. Diec. w Pelplinie: A 9 k. 15, A 12 s. 35, 104, B I 13 k. 19v., C 49 s. 1, 913–914; B. Korn.: rkp. 37 k. 237; Uniw. im. S. Wyszyńskiego (dawniej Akad. Teologii Katol.) w W.: Dygdała B., Andrzej Stanisław Załuski jako biskup chełmiński (1739–1746), W. 1997 (mszp. pracy magisterskiej).

Jerzy Dygdała