INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Marek Sobieski h. Janina     

Marek Sobieski h. Janina  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1999-2000 w XXXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sobieski Marek h. Janina (1628–1652), starosta krasnostawski, rotmistrz wojsk kor. Ur. 24 V w Złoczowie, był najstarszym synem Jakuba (zob.) i jego drugiej żony Teofili z Daniłowiczów (zob. Sobieska Teofila), bratem króla Jana III (zob.).

Początkowe nauki S. pobierał zapewne w domu rodzinnym. Dn. 29 X 1639 ojciec uzyskał zgodę królewską na scedowanie mu star. jaworowskiego. W r. 1640 opatrzony ojcowską instrukcją, pod opieką Pawła Orchowskiego, udał się S. wraz z bratem Janem do Krakowa, gdzie do marca 1643 uczył się w Szkołach Nowodworskich, a od półr. letn. t.r. studiował na Uniw. Krak. Dn. 29 IV 1642 wygłosił w imieniu ojca mowę na pogrzebie bpa krakowskiego Jakuba Zadzika. Już jako student w czerwcu 1643 brał udział w uroczystości przeniesienia Szkół Nowodworskich do nowej siedziby naprzeciw kościoła św. Anny i wygłosił mowę na cześć obecnego przy tym akcie Władysława IV (Oratio gratiarum actoria…, Kr.). W r. 1644 objął z cesji ojca star. krasnostawskie, przekazując jaworowskie bratu Janowi. W lutym 1646, wraz z bratem Janem, wyjechał za granicę, by kontynuować tam naukę stosownie do przygotowanej przez ojca instrukcji. Ochmistrzem dworu młodych Sobieskich i zarazem autorem diariusza ich podróży był Sebastian Gawarecki. Przez Niemcy i Niderlandy dotarł S. do Paryża, gdzie odbywał prywatne studia (czerwiec 1646 – maj 1647). Oprócz pogłębiania znajomości języków i przedmiotów humanistycznych odbywał ćwiczenia rycerskie (szermierka, jazda konna). Bracia odbyli następnie objazd Francji (maj – październik 1647) i odwiedzili Anglię (październik – listopad 1647), a następnie udali się do Niderlandów (Zjednoczonych Prowincji), gdzie poznawali sztukę fortyfikacyjną; na dłużej zatrzymali się w Hadze, zwiedzili nadto Niderlandy Hiszpańskie. W poł. czerwca 1648 otrzymali listy z Polski wzywające ich do powrotu do domu; w końcu września 1648 dotarli do Zamościa.

S. wziął udział w elekcji Jana Kazimierza, sufragia podpisał z woj. ruskim. Natychmiast też przystąpił, wraz z bratem Janem, do zaciągania własnych chorągwi, stawiając się pod komendę woj. ruskiego, ks. Jeremiego Wiśniowieckiego (100-konna rota husarska S-ego była w kompucie kor. od I kwartału 1649). Uczestniczył w uroczystościach z okazji koronacji Jana Kazimierza, był posłem na sejmie koronacyjnym. W r. 1649 na czele swojej chorągwi, która wchodziła wówczas w skład dywizji podczaszego kor. Mikołaja Ostroroga, brał udział w obronie Zbaraża (lipiec – sierpień 1649), uczestniczył w wielu wycieczkach na pozycje kozackie. Dn. 13 VII odznaczył się przy powstrzymywaniu szturmu kozackiego na wały zbaraskie. Swą postawą zdobył znaczną popularność w wojsku i poparcie J. Wiśniowieckiego. Dn. 22 XI 1649 zebrane w kole rycerskim pod Lwowem wojsko poleciło swym posłom na sejm, aby upomnieli się o nagrodę dla niego.

S. był posłem woj. ruskiego na sejm 1649/50 r. W r. 1650 służył pod rozkazami J. Wiśniowieckiego, pod Kamieńcem Podolskim we wrześniu t.r. przejściowo zastępował go w dowodzeniu pułkiem. Po zakończeniu walk pod Kamieńcem odesłał chorągiew na leża zimowe. Po raz kolejny reprezentował woj. ruskie na sejmie w końcu r. 1650. W ramach przygotowań do zimowo–wiosennej kampanii hetmana pol. Marcina Kalinowskiego zaciągnął dodatkowo chorągiew kozacką (w kompucie kor. od I kwartału 1650). Na kampanię przeciw Kozakom stawił się pod Winnicą dopiero 19 III 1651. W walkach z pułkiem Iwana Bohuna stracił tabory swej chorągwi. Był już w tym czasie dowódcą pułku jazdy. Gdy wojsko dotarło do Baru (24 III) Kalinowski skierował chorągwie na kwatery; pułk S-ego wraz z pułkiem Wiśniowieckiego został rozłożony w Stanisławowie i sąsiednich wioskach. W kwietniu ruszył S. ze swym pułkiem pod Kamieniec Podolski, który miał dać oparcie siłom M. Kalinowskiego. Pod Kamieńcem stanął 22 IV, lecz wkrótce, obawiając się utraty łączności z głównymi siłami kaszt. krakowskiego Mikołaja Potockiego, ruszył na Husiatyń (7 V). Uczestniczył w bitwie z Kozakami pod Kupczyńcami (12 V), do obozu wojsk kor. pod Sokalem stawił się 22 V. Wg nowego podziału na pułki, dwie z jego chorągwi weszły w skład pułku M. Potockiego. S. wyróżnił się podczas bitwy beresteckiej (28–30 VI); w nagrodę otrzymał jako łup wojenny szablę po Tuhaj beju. Brał następnie udział w kampanii białocerkiewskiej, w bitwie pod Białą Cerkwią (23 IX) walczył pod komendą Stefana Czarnieckiego, dowodzącego pułkiem M. Potockiego. Dn. 28 IX po bitwie – zgodnie z umową z Kozakami – został oddany Kozakom jako jeden z dwóch zakładników na okres pobytu w polskim obozie Bohdana Chmielnickiego, który przybył w celu zaprzysiężenia wynegocjowanego traktatu.

Wiosną 1652, przebywając wraz z chorągwią na leżach, na rozkaz Kalinowskiego brał S. udział w pacyfikowaniu buntów chłopskich i kozackich w Bracławskiem. Do obozu pod Batohem przybył pradopodobnie 1 VI t.r.; jego obie chorągwie znajdowały się już w obozie. Dn. 2 VI wraz z kaszt. czernihowskim Janem Odrzywolskim na czele kilku chorągwi odpierał ataki ordy. W chwili zatargu części chorągwi z hetmanem Kalinowskim był przy jego osobie i dostał się do niewoli tatarskiej. Dn. 3 VI został ścięty z większością polskich jeńców na rozkaz Chmielnickiego. W wyniku intensywnych zabiegów jego zwłoki, wykupione przez matkę, zostały pochowane tymczasowo w kolegiacie w Żółkwi. We wrześniu 1655 trumnę przeniesiono do ufundowanego przez Teofilę Sobieską kościoła Dominikanów i umieszczono w krypcie pod ołtarzem kaplicy św. Dominika, a na ścianie wmurowano epitafium z portretem S-ego. Na polecenie Jana III został S. upamiętniony nagrobkiem z czarnego marmuru z rzeźbami i elementami ornamentacyjnymi z białego stiuku, dłuta Andrzeja Schlütera, z portretem zmarłego w medalionie. W r. 1946 dominikanie, wyjeżdżając z Żółkwi do Lublina, wywieźli szczątki S-ego i jego matki, które następnie przwieziono do krakowskiego kościoła Dominikanów. Dn. 11 IX 1983, podczas uroczystych obchodów bitwy wiedeńskiej, odbył się w kaplicy Matki Bożej powtórny pogrzeb S-ego i jego matki.

S. nie założył rodziny.

Postać S-ego wprowadził Henryk Sienkiewicz do powieści „Ogniem i mieczem” (1884), występuje on także w widowisku Antoniego Euzebiusza Balickiego „Z żaka król” (1936).

 

Portret w klasztorze Dominikanów w Kr.; – Estreicher; Kossakowski, Monografie, III 196; Urzędnicy, III/2; – Barycz H., Lata szkolne Marka i Jana Sobieskich, Kr. 1939; Barącz S., Pamiątki miasta Żółkwi, Wyd. 2, Lw. 1877 s. 86, 90, 218–19; Chłapowski K., Starostowie w Małopolsce 1565–1668, w; Społeczeństwo staropolskie, W. 1986 IV; Częścik Ł., Sejm warszawski w 1649/1650 r., Wr. 1978; Długołęcki W. J., Batoh 1652, W. 1995 s. 83, 87, 89, 100, 103–6, 121, 125, 146, 167, 182; Długosz J., Jakub Sobieski 1590–1646, Wr. 1989; Frąś L., Obrona Zbaraża w r. 1649, Kr. 1932 s. 20; Kersten A., Hieronim Radziejowski, W. 1988; tenże, Stefan Czarniecki, W. 1963; Kubala L., Szkice historyczne, S. I–II, W. 1923; Nagielski M., Armia koronna wobec sojuszu kozacko-tatarskiego w latach 1648–1654, w: Rzeczpospolita w dobie Trylogii, W. 1999 s. 19, 21; tenże, Kampania zimowo-wiosenna 1651 hetmana polnego koronnego Marcina Kalinowskiego przeciwko Kozakom, „Przegl. Wschodni” T. 5: 1998 z. 3 s. 422, 430–1; Ochmann S., Sejm koronacyjny Jana Kazimierzą w 1649 r., Wr. 1985; Petrus J. T., Kościoły i klasztory Żółkwi, Kr. 1994 (fot. portretu z klasztoru Dominikanów); Romański R., Beresteczko 1651, W. 1994 s. 81; Święch Z., Matka Jana III i brat spoczywają w Krakowie, „Życie Warszawy” 1983, Dod. z 23 X; Targosz K., Jana Sobieskiego nauki i peregrynacje, Wr. 1985; Wimmer J., Wojsko polskie w II połowie XVII wieku, W. 1965 s. 74; Wójcik Z., Jan Sobieski, W. 1983; – Akta grodz. i ziem., X, XXI; Diariusze wojenne z epoki „Ogniem i Mieczem”. Od Żółtych Wód do Białej Cerkwi 1648–1651, Wyd. M. Nagielski, W. 1999; Listy staropolskie z epoki Wazów, Oprac. H. Malewska, W. 1959; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1864; Ojczyste spominki, [Wyd. A. Grabowski], Kr. 1845 II 83; Oświęcim, Diariusz 1643–51; Radziwiłł, Memoriale, IV; Temberski, Roczniki; Vol. leg., IV 225, 263; – B. Ossol.: rkp. 400/II; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 1059 s. 112–113 (Mowa S-ego na pogrzebie bpa Zadzika); – Mater. Red. PSB: Uzupełnienia do życiorysu S-ego z wykazem źródeł rękopiśmiennych nadesłane przez Mirosława Nagielskiego z W.

Józef Długosz

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.