Sokołowski Michał h. Pomian (ur. ok. 1758), starosta kowalski. Był najstarszym synem chorążego kruszwickiego Adama (zm. 1764) i Elżbiety z Żychlińskich (zm. 1779), bratem star. inowrocławskiego Kazimierza (zob.).
W r. 1779 został S. szambelanem królewskim. Podczas obrad kujawskiego sejmiku poselskiego w Radziejowie 21 VIII 1780 wraz z bratem Wojciechem podpisał manifest stronników Stanisława Augusta. Dn. 16 I 1783 objął S. star. kowalskie wraz z wójtostwem (w woj. brzeskim kujawskim), zapłaciwszy za jego cesję Stanisławowi Dąbskiemu 10 300 dukatów. W r. 1784 sejmik radziejowski obrał go posłem na sejm z woj. inowrocławskiego. W czasie obrad sejmu został wybrany na sędziego sejmowego. Dn. 15 VII 1785, podczas rozdwojonego sejmiku deputackiego w Radziejowie, wraz ze wszystkimi członkami rodziny popierał kandydaturę Józefa Sokołowskiego, podstarościego kowalskiego, mimo, iż dwór wyznaczył innego kandydata. Akcja ta nie powiodła się, ponadto osłabiła stronnictwo dworskie na Kujawach. Na tym sejmiku S. składał relację z obrad sejmowych; starał się w ten sposób legitymizować sejmik opanowany przez przedstawicieli swej rodziny, nadając mu charakter sejmiku relacyjnego; w dalszym ciągu działał jako stronnik królewski. Dn. 27 XII 1786 otrzymał Order św. Stanisława. Dn. 15 VII 1787 zagaił obrady radziejowskiego sejmiku deputackiego. Odegrał istotną rolę w propagowaniu Konstytucji 3 maja wśród na ogół niechętnie do niej nastawionej szlachty kujawskiej. Dn. 14 II 1792 został wybrany na marszałka sejmiku deputackiego w Radziejowie. Zjazd ten był długo i starannie przygotowywany przez zwolenników i wysłanników dworu na czele z woj. inowrocławskim Piotrem Sumińskim i sekretarzem królewskim Serafinem Rafałem Sokołowskim (zob.), krewnym S-ego. Interwencja królewska w spór między Żydami kowalskimi a S-m oraz nadanie mu królewszczyzny Kruszyn zapewne mobilizowały go do działania na sejmiku. Toteż obrady przebiegały po myśli dworu; Kujawianie zdecydowali się wysłać do króla delegację (w jej składzie znalazł się brat S-ego – Kazimierz) z podziękowaniem za uchwalenie Konstytucji. Nie doszło jednak do złożenia przez szlachtę przysięgi wierności wobec Ustawy Rządowej. Dn. 6 III 1792, zapewne jako wynagrodzenie za sprawne i skuteczne kierowanie obradami sejmiku, otrzymał Order Orła Białego. Dn. 21 III wraz z asesorami sejmikowymi podpisał S. skargę dotyczącą zaniedbania oblatowania uchwały sejmiku w sprawie organizacji sądu ziemiańskiego, wspólnego dla woj. brzeskiego kujawskiego i inowrocławskiego z alternatą posiedzeń w Brześciu i Radziejowie. Dn. 21 IV 1793 zjazd szlachty kujawskiej wybrał go na deputowanego pow. kowalskiego do złożenia hołdu królowi pruskiemu Fryderykowi Wilhelmowi II.
W sierpniu 1794 należał S. do wąskiego grona szlachty kujawskiej przygotowującego wybuch powstania wielkopolskiego. Dn. 20 VIII brał udział w zjeździe przywódców szlachty w Śmiłowicach w pow. brzeskim kujawskim, na którym przygotowano plan ataku na garnizony pruskie na Kujawach. Po rozpoczęciu walk i zdobyciu 22 VIII Włocławka wszedł S. w skład lokalnych władz powstańczych jako członek komisji porządkowej. Dn. 20 VII 1797 został za udział w powstaniu skazany na 1 200 talarów grzywny.
Jako star. kowalski S. rozpoczął rozbiórkę starego zamku w Kowalu, dokończoną potem w czasach pruskich. Konflikty poprzednika z mieszczanami kowalskimi, dotyczące własności nieruchomości na terenie miasta, danin i podatków, propinacji oraz świadczonych przez mieszczan robocizn, na skutek postawy S-ego jeszcze bardziej się zaostrzyły. W marcu 1788 na jego prośbę Rada Nieustająca wezwała Dep. Wojskowy do skierowania do Kowala czterech żołnierzy dla egzekucji zobowiązań podatkowych mieszczan oraz zapewnienia staroście wglądu w rachunki miejskie. Dn. 30 IV t.r. mieszczanie pozwali starostę przed sąd asesorski; wyrok wydany przez sąd komisarski asesorii 14 IX 1790 nie doprowadził jednak do zakończenia sprawy. S. był równocześnie członkiem komisji ds. podatku dziesiątego grosza, która miała oszacować podatkowe obciążenia miasta. Dn. 17 VII 1789, podczas prac komisji mającej dokonać lustracji miasta, doszło w Kowalu do starć między mieszczanami a starostą i członkami komisji. Zajścia te spowodowały interwencję szlachty kujawskiej u swych posłów sejmowych. Dn. 17 V 1790 sprawę rozruchów w Kowalu poruszył na forum sejmu poseł brzeski kujawski Ignacy Zakrzewski; domagał się surowych kar dla mieszczan – prowodyrów i uczestników zamieszek. Mieszczanie kowalscy 30 V t.r. złożyli w sejmie „Suplikę błagalną…”, która dotyczyła spraw gospodarczych, ale poruszała także ogólniejsze kwestie odwołując się do ówczesnej publicystyki. S. w Odpowiedzi na pismo tytuł mające „Suplika błagalna…” doszukał się w postępowaniu mieszczan wpływu rewolucji francuskiej. Stanowisko S-ego poparł król listem z 1 II 1792 wzywając do posłuszeństwa mieszczan i Żydów kowalskich. Zarzuty zawarte w liście królewskim wskazują na solidarny opór mieszczan i Żydów w Kowalu wobec władzy starościńskiej.
S. był właścicielem obszernych dóbr ziemskich na Kujawach. Po śmierci matki wraz z młodszymi braćmi przez kilka lat wspólnie użytkował dobra po rodzicach. W wyniku przeprowadzonego w r. 1783 działu otrzymał miasteczko Ślesin w pow. konińskim (sprzedał je w r. 1788) i dobra Sadlno w radziejowskim. Spisy podatkowe z r. 1789 wymieniają jako jego posiadłości: Sadlno, Kazubek, Zdankowo, Połajewo i Połajewek. W r. 1793, po kolejnych działach spadkowych z bratem Wojciechem, zamienił wieś Sadlno na składające się z pięciu wsi dobra Smulsk w pow. brzeskim. Od r. 1792 był tenutariuszem królewszczyzny Kruszyn, otrzymał wtedy konsens królewski na dożywocie dla siebie i żony – Ludwiki z Radoszewskich. Żona wniosła mu Dębice w pow. kowalskim. Po przejściu Kujaw pod władzę pruską Kruszyn został nadany hr. Chrystianowi von Lüttichau, od którego S. odkupił go wraz z dobrami Łagiewniki i młynem Diabełek w r. 1797 za 75 tys. talarów. Daty śmierci S-ego nie udało się ustalić.
Z małżeństwa z Ludwiką z Radoszewskich, córką chorążego kowalskiego Stefana i Zofii z Rudkowskich (ślub w Kruszynie 20 XI 1780; wzajemny zapis dożywocia 30 VIII 1781) miał S. pięciu synów: Piotra (ur. 1781), Jana Kantego (ur. 1782), dziedzica Smulska i radcę dep. bydgoskiego, Józefa Sylwestra (ur. 1784), dziedzica Kruszynka, Aleksandra Wincentego (ur. 1788) i Lamberta (ur. 1791) oraz córkę Teklę Zofię (ur. 1789). Wg przekazu rodzinnego córką S-ego była też Katarzyna, zamężna za Romanem Sokołowskim z Sadlna.
Niesiecki, VIII 451; Urzędnicy, VI/2; Katalog zabytków sztuki w Pol., IX z. 18; Bär M., Die ältesten Vasallenlisten über den Natzebezirk, „Zeitschr. der historischen Gesellschaft für die Provinz Posen”, (Posen) 1912; Łoza, Kawalerowie; tenże, Order Orła Białego, W. 1939 s. 60; – Borucki M., Ziemia kujawska pod względem historycznym, jeograficznym, archeologicznym, ekonomicznym i statystycznym, Włocławek 1882 s. 81, 86, 130–1, 152–3, 186; Czaja A., Między tronem, buławą a dworem petersburskim. Z dziejów Rady Nieustającej 1786–1789, W. 1988; Dumanowski J., Generał Dionizy Mniewski – powstaniec kujawski 1794 roku, w: Powstanie Kościuszkowskie na Kujawach i Pomorzu Gdańskim, Red. M. Pawlak, Bydgoszcz 1994 s. 109; Guldon R. Z., Materiały do osadnictwa powiatu brzesko-kujawskiego w XVII–XVIII wieku, „Zap. Kujawsko-Dobrzyńskie”, S. E, 1985 s. 149–50; Jędrzejewski A., Historia miasta Kowala, Włocławek 1921 s. 42, 48–51; Kalinka W., Sejm Czteroletni, W. 1991 II 253–4; Muszyńska J., Uczestnicy insurekcji 1794 r. w zaborze pruskim, „Roczniki Hist.” T. 13: 1937 s. 345; Szczygielski W., Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku, Ł. 1994; Wąsicki J., Powstanie kościuszkowskie w Wielkopolsce, P. 1957 s. 77–8; – Dzieje ziemi kujawskiej, Ogłosił A. Pawiński, W. 1888 V; Horn M., Regesty dokumentów i ekscerpty z Metryki Koronnej do historii Żydów w Polsce (1697–1795), T. 2, Rządy Stanisława Augusta (1764–1795), cz. 2: 1780–1794, Wr. 1988; Konitzer P., Kazanie na uroczystym pogrzebie Wielmożnej Ś.P. Elżbiety z Żychlińskiej Sokołowski…, Kalisz 1779; Księgi Referendarii Koronnej z drugiej połowy XVIII wieku, T. 2 (1781–1794), Wyd. A. Keckowa, W. Pałucki, W. 1957; Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1789, cz. 3: województwa łęczyckie i brzesko-kujawskie, Wyd. A. Tomczak przy współpracy Z. Kędzierskiej, W.–P.–Tor. 1977 s. 244; Magier, Estetyka Warszawy; Mater. do dziej. Sejmu Czteroletniego, III 282–93; Teki Dworzaczka, CD-ROM, Kórnik P. 1997; – AGAD: Ks. grodzkie brzesko-kujawskie inskrypcje, t. 89 k. 318–320v., t. 92/93 k. 352, t. 94 k. 181v.–182, 325v.–326, 332v., t. 96 k. 181v.–182v., 192v.–194, ks. grodzkie kowalskie inskrypcje, t. 43 k. 244, ks. kowalskie grodzkie relacje, t. 21 k. 33–34v.; Arch. Diec. Włocławskiej: Metryki paraf. Kruszyn, t. 3 k. 136–136v., 137, 144v., 152, 155, 187, 199, 212, t. 6 k. 16, 34, t. 22 k. 31; – Dumanowski J., Kujawy w dobie Sejmu Wielkiego, Tor. 1991 (praca magisterska w Arch. Uniw. Tor.). – Mater. Red. PSB: Mater. nadesłane przez Zofię Stoltz z W.
Jarosław Dumanowski