Sokołowski Kazimierz Albin h. Pomian (1762–1837), starosta inowrocławski, generał ziemiański powstania 1806/7 r. Ur. prawdopodobnie w Borucinie na Kujawach, był synem chorążego kruszwickiego Adama i Elżbiety z Żychlińskich, bratem star. kowalskiego Michała (zob.).
S. był posłem inowrocławskim na sejm 1782 r. Dn. 6 II 1788 w wyniku cesji Michała Brzezińskiego otrzymał nominację na star. inowrocławskiego (sąd i urząd grodzki funkcjonowały po I rozbiorze w Podgórzu koło Torunia). Dn. 30 V 1789 został wyznaczony przez sejm na członka komisji mającej oszacować dochody z dóbr ziemskich w woj. inowrocławskim. W czerwcu 1791 otrzymał Order św. Stanisława. Na sejmiku deputackim w Brześciu Kujawskim 14 II 1792 obrany został jednym z delegatów wysłanych do króla w imieniu województw kujawskich z podziękowaniem za uchwalenie Konstytucji 3 maja. W tym charakterze w pierwszą rocznicę uchwalenia Ustawy Rządowej wygłosił mowę w obecności Stanisława Augusta. W kwietniu t.r. brał udział w opracowaniu ordynacji sądów ziemiańskich podczas ich pierwszej sesji w Brześciu Kujawskim.
W r. 1794 wziął S. udział w powstaniu wielkopolskim przeciw wojskom pruskim na Kujawach. We wrześniu t.r. zorganizował pułk milicji inowrocławskiej, który w październiku składał się już z dwóch szwadronów i liczył 150 żołnierzy. Dn. 30 IX oddział ten wysłany został przez gen. Jana Henryka Dąbrowskiego spod Łabiszyna w kierunku Solca Kujawskiego. Następnie, po przeprawie przez Wisłę, otrzymał zadanie gromadzenia zaopatrzenia i przygotowywania przeprawy przez rzekę dla głównych sił korpusu Dąbrowskiego. W wypadku natarcia sił pruskich S. miał się wycofać i, po połączeniu z innymi oddziałami polskimi, maszerować na Chełmno. Dn. 8 X, gdy jego oddział operował jako podjazd na prawym brzegu Wisły, zaskoczony został pod Czarnowem przez porucznika Vossa z garnizonu pruskiego w Toruniu i poniósł straty w tej potyczce. Po wycofaniu się spod Czarnowa stacjonował w Chełmży, a po 12 X działał już na kujawskim (zachodnim) brzegu Wisły, osłaniając odwrót głównych sił polskich z Bydgoszczy. Z Gniewkowa, gdzie stacjonował 16 X, miał, wg rozkazu Dąbrowskiego z następnego dnia, wycofać się w kierunku Włocławka. S. należał do najdłużej walczących dowódców powstania wielkopolskiego, a jego oddział działał pod Brześciem Kujawskim jeszcze w listopadzie; wg przesadzonych zapewne relacji urzędników pruskich, liczył wówczas ok. 1 200 ludzi.
Po wkroczeniu wojsk francuskich do Wielkopolski w r. 1806, S. zorganizował na Kujawach oddział kawalerii powstańczej. Dn. 3 XII t.r. gen. Dąbrowski, mianował go generałem ziemiańskim woj. inowrocławskiego. Podczas organizowania oddziałów S. popadł w konflikt z gen. Amilkarem Kosińskim, dążąc do objęcia swym zwierzchnictwem woj. inowrocławskiego w granicach sprzed I rozbioru (wraz z dawnym pow. bydgoskim), podczas gdy gen. Kosiński, organizator dep. bydgoskiego, opowiadał się za przestrzeganiem podziałów administracyjnych wprowadzonych w czasach pruskich. Podobny spór kompetencyjny wiódł S. także z Jakubem Komierowskim, generałem ziemiańskim woj. pomorskiego. Komierowski, który wcześniej przystąpił do organizowania pospolitego ruszenia, objął swym działaniem także pow. inowrocławski. W ostrym konflikcie znalazł się S. również z landraturą inowrocławską, która w sprawach wojskowych podporządkowała się Komierowskiemu. Mimo trudności w rekrutacji 19 XII wyruszył do obozu pospolitego ruszenia pod Łowiczem. Podczas uroczystości zaprzysiężenia pospolitego ruszenia w Łowiczu (1 I 1807) S. wystąpił z mową w imieniu powstańców, w której wyraził nadzieję, iż państwo polskie zostanie wskrzeszone pod panowaniem jednego z krewnych Napoleona. W Łowiczu uzyskał wsparcie gen. Dąbrowskiego jako organizator pospolitego ruszenia w pow. inowrocławskim: na mocy rozkazu szefa sztabu Dąbrowskiego płk. Maurycego Hauke miał przeprowadzić tam dodatkową rekrutację. Ze swym pułkiem jazdy inowrocławskiej wziął udział w lutym 1807 w wyprawie na Słupsk pod dowództwem gen. Michała Sokolnickiego. W czasie marszu korpusu polskiego znajdował się na jego lewym skrzydle, które jako jedyne napotkało na opór oddziałów pruskich. W dn. 18–19 II uczestniczył w zdobyciu Słupska, dowodząc w czasie szturmu na miasto wyodrębnionym oddziałem, składającym się z jazdy powstańczej i dwóch kompanii 11. pp. W tymże miesiącu, w wyniku postanowienia Komisji Rządzącej o rozwiązaniu oddziałów pospolitego ruszenia, opuścił szeregi wojska. Oficerowie zawodowi, którzy się z nim stykali, podkreślali często jego umiejętności organizacyjne i panującą w jego oddziale dyscyplinę. W lipcu 1812 jako star. grodowy inowrocławski S. złożył akces do Konfederacji Król. Pol. Był komisarzem obwodu kujawskiego; w tym charakterze w r. 1817 w imieniu tamtejszej szlachty wystarał się o zgodę bpa kujawskiego Franciszka Malczewskiego na oddanie zamku włocławskiego na szkoły publiczne.
W końcu XVIII w. (ok. r. 1797) S. (nie zaś Serafin Sokołowski, jak podaje „Słown. Geogr.”) został właścicielem Orłowa w woj. łęczyckim. Do S-ego należały także dobra Borucin i Borucinek na Kujawach, które otrzymał w wyniku działu dóbr po rodzicach z r. 1783. Z pow. orłowskiego posłował na sejm 1818 r.; w imieniu obywateli tego powiatu złożył prośbę o rozpoczęcie prac nad oczyszczaniem rzeki Bzury. Przez losowanie został zaliczony do grupy posłów o kadencji 4-letniej, dzięki czemu wziął także udział w obradach sejmu 1820 r. S. miał zapewne zainteresowania naukowe lub kolekcjonerskie; w jego księgozbiorze znajdował się inkunabuł z Norymbergi z r. 1481 „Scriptum super Librum sententiarum Petri Lombardi” J. Dunsa Szkota. Zmarł 13 III 1837 w Orłowie; został pochowany zapewne na miejscowym cmentarzu.
S. był dwukrotnie żonaty; pierwszą żoną była Katarzyna z Gurowskich, zmarła przed 29 VIII 1791, bowiem wtedy S. spisał inwentarz pozostałych po niej ruchomości (były wśród nich m.in. instrumenty muzyczne i nuty). Drugą żoną była Magdalena z Mierosławskich (1769 – 26 III 1829), córka podkomorzego inowrocławskiego Antoniego Mierosławskiego i Marianny z Radońskich. Ślub, którego udzielił sufragan kujawski Feliks Lewiński, odbył się 4 X 1795 w Lubrańcu. Z drugiego małżeństwa pozostawił córkę Józefę Soterę Wandę (1798–1865), która poślubiła w Orłowie gen. Ambrożego Skarżyńskiego (zob.).
Urzędnicy, VI/2; Katalog zabytków sztuki w Pol., IX z. 18; – Bär M., Die ältesten Vasallenlisten über den Netzebezirk, „Zeitschr. der hist. Gesellschaft für die Provinz Posen” P. 1912 s. 316; Twardowski B., Spis osób, które uczestniczyły w działaniach wojennych Kościuszki…, P. 1894; – Albrecht J., Z dziejów jazdy Księstwa Warszawskiego, W. 1922 s. 19; Bauer K., Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego, W. 1981 s. 240, 390; Biegański Z., Wyprawa korpusu Jana Henryka Dąbrowskiego do Wielkopolski, na Kujawy i Pomorze w 1794 r., w: Powstanie kościuszkowskie na Kujawach i Pomorzu Gdańskim, Pod red. M. Pawlaka, Bydgoszcz 1994 s. 64; Dumanowski J., Stronnictwo królewskie na Kujawach w latach 1788–1793 w: Kujawy Wschodnie i ziemia dobrzyńska w okresie przejścia pod zabór pruski w 1793 roku, Włocławek 1995, s. 100–1; Gembarzewski, Wojsko Pol. 1807–14, s. 269; Kroczyński H., Wojsko polskie na Pomorzu Zachodnim i Krajnie w 1807, W. 1990; Morawski K., Monografia Włocławka, Włocławek 1933; Muszyńska-Zygmańska J., Wielkopolska w powstaniu kościuszkowskim, P. 1947; taż, Uczestnicy insurekcji 1794 r. w zaborze pruskim, „Roczniki Hist.”, T. 13: 1937 s. 345; Skałkowski A., Jan Henryk Dąbrowski, W. 1904 s. 207, 216–18; Staszewski J., Wojsko polskie na Pomorzu i pod Gdańskiem w 1807 r., „Roczn. Gdań.” T. VI: 1932 s. 174, 183, 188, 205–8; Szczygielski W., Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 r., Ł. 1994; Wąsicki J., Powstanie 1806 r. w Wielkopolsce, P. 1958 s. 79, 81–2; Zych G., Rok 1807, W. 1957 s. 194, 200; – [Dąbrowski J. H.], Wyprawa generała Jana Henryka Dąbrowskiego do Wielkiej Polski w roku 1794, Wyd. E. Raczyński, P. 1839 s. 137; Diariusz Sejmu Królestwa Polskiego 1818, W. [b. r. w.] I 125, 169, II 22, 38, III 23, 71; Dzieje ziemi kujawskiej, Ogł. A. Pawiński, W. 1888 V 322, 347; Dziennik posiedzeń Izby Poselskiej […] 1820…, W. [b. r. w.] s. 6; Gen. Franciszka Rymkiewicza „Rzetelne i dokładne opisanie” wyprawy korpusu gen. Dąbrowskiego do Wielkopolski w 1794 r., Studia i Mater. do Hist. Wojsk., T. 17: 1971 cz. 2 s. 186, T. 18: 1972 cz. 3 s. 258, 260; Konitzer P., Kazanie na uroczystym pogrzebie wielmożnej ś.p. Elżbiety z Żychlińskich Sokołowski..., Kalisz 1779; Mon. Hist. Dioec. Wladisl., XXIV 76; Schotmüller K., Der Polenaufstand 1806/7. Urkunden und Aktenstücke aus der Zeit zwischen Jena und Tilsit, Lissa 1907 s. 101; Staszewski J., Źródła wojskowe do dziejów Pomorza w czasach Księstwa Warszawskiego. Cz. 1. Zajęcie Pomorza 1806/7 r., Tor. 1933; Teki Dworzaczka, CD-ROM, Kórnik–P. 1995; Treskov A., Beitrag zur Geschichte des Polnischen Revolutions Krieges im J. 1794. Feldzug der Preussen, Danzig 1836 s. 324; Vol. leg., IX 83; – AGAD: Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu 1207, Ks. Grodzkie brzeskie-kujawskie inskrypcje, 89, 94, 96, k. 125–130, 309–309v., 318–320, 325v.–326, 344, 361v., Ks. Grodzkie brzeskie-kujawskie oblaty, I 7 k. 805–807v.; AP w Bydgoszczy: Podprefektury Dep. Bydgoskiego 2; Arch. Diec. Włocławskiej: Lubraniec metryki 24 k. 103; Arch. paraf. w Orłowie: Ks. metrykalne 1 k. 112, małżeństwa 1805 (16 VI), 1816, urodziny, małżeństwa, zgony 1817–19 k. 12.v (akt zgonu S-ego), 13v., 29v.–30, 32v.–33, 48, 49, małżeństwa 1818 k. 64v.–65; B. Czart.: rkp. 689, 736, 886; – Mater. Red. PSB: Mater. do rodziny Sokołowskich zebrane przez Czesława Januszkiewicza z Londynu i Zofię Stoltz z W.
Jarosław Dumanowski