Próchnicki (Pruchnicki) Mikołaj (Mikołaj z Pruchnika) h. Korczak (zm. 1479), kanonik przemyski, biskup kamieniecki. Był najstarszym z pięciu synów Piotra z Pruchnika, kaszt. przemyskiego (zob.).
W r. 1444 P. zapisał się na Akad. Krak. Dn. 5 IV 1456 już jako kanonik przemyski był rozjemcą w sporze o granice pomiędzy Skołoszowem a Zamościem; dn. 30 III 1459 przebywał w Ropczycach i został odnotowany wśród świadków w dokumencie wystawionym przez Jana z Melsztyna. Już wówczas zapewne starał się o pozycję na dworze królewskim i próbował zdobyć wpływy na sejmach. Gotowość do spełnienia poleceń króla i wykonywanie nie dających się ustalić źródłowo zadań w służbie publicznej zostały dostrzeżone i docenione. Kiedy w r. 1467 opróżniło się (po śmierci Mikołaja Łabuńskiego oraz mianowanego jego następcą Mikołaja Gołąbka) biskupstwo kamienieckie, król nadał je P-emu. Prowizję papieską otrzymał P. 5 VI 1469. Jako biskup kamieniecki znajdował się P. w r. 1471 w orszaku biskupów, książąt i panów polskich, towarzyszących Władysławowi Jagiellończykowi do Pragi w celu objęcia przezeń korony czeskiej. W dn. 22 VIII t. r. jako główny celebrans P., w asyście innych biskupów i duchownych, ukoronował królewicza w kościele metropolitalnym w Pradze na króla Czech.
Mimo jedenastu lat rządów P-ego w diecezji kamienieckiej trudno o nich coś powiedzieć; sądzić można, że biskupstwo kamienieckie traktował jako szczebel w karierze duchownej i politycznej. Celem do którego dążył, było arcybiskupstwo lwowskie, na które otrzymał od króla ekspektatywę, a które pozostawało nie obsadzone po śmierci (1477) Grzegorza z Sanoka.
Działalność P-ego we własnych sprawach majątkowych świadczy, iż był człowiekiem energicznym i zapobiegliwym. Zajął się gorliwie sprawami majątkowymi i rodzinnymi, starając się zahamować – zgodnie z działaniami ojca – podziały ojcowizny w rodowym Pruchniku i zadbać o odpowiednie uposażenie braci. Dobrami rodowymi zarządzał P. razem z bratem rodzonym Aleksandrem (Olechną); wraz z nim występował w imieniu pozostałego przyrodniego i o wiele młodszego rodzeństwa przy podziale majątku z macochą Warszką (1460), ze stryjem Aleksandrem, podstolim przemyskim (1461), oraz Janem Mzurowskim, wojskim przemyskim (1463). Po rychłej śmierci Piotra i Jana Andrzeja opiekował się bratem Aleksandrem (ożenionym korzystnie jeszcze przez ojca Piotra, kaszt. przemyskiego, z jedną z córek Hleba, dziedzica Nikłowic, Tyszkowic i Orchowic, położonych we wschodniej części ziemi lwowskiej), a po jego śmierci (1468/9) pozostałymi po nim synami, a swoimi bratankami – Janem i Piotrem, oraz bratem przyrodnim Rafałem, który znalazł się w r. 1459 na studiach uniwersyteckich w Krakowie. Dla bratanków zakupił od Bybelskich majątki w pobliżu wniesionych Aleksandrowi przez żonę Nikłowic, a to Kocierzyn i Uherce, co umożliwiło stworzenie nikłowickiego klucza dóbr. Przypadł on z czasem Janowi, który pisał się odtąd Niklowskim i został ożeniony przez P-ego z Anną, córką Henryka Kamienieckiego, kaszt. sanockiego. Natomiast młodszy Piotr zatrzymał nazwisko rodowe oraz ojcowiznę w Pruchniku i jego okolicy. W r. 1469 P. (oraz dalsi jego krewni: Jan z Rozborza, podstoli przemyski, oraz Jan Myaszik «heredes de Prochnik») odnowił i rozszerzył uposażenie plebana w mieście Pruchniku.
P. utrzymywał kontakty ze szlachtą czerwonoruską, pożyczał od niej gotówkę (np. w r. 1475 od Benesza ze Zdutynia oraz Mikołaja Szerszenia z Pantalowic – po 50 grzywien), ale też wspomagał ją radą i protekcją u możnych królestwa. Często przebywał na dworze Spytka z Jarosławia i korzystał z jego pomocy finansowej. Starania o arcybiskupstwo lwowskie P. postanowił sfinalizować. Batalię o tę godność dla siebie planował rozegrać ostatecznie w r. 1479 na sejmie generalnym w Piotrkowie. P. wiózł do Piotrkowa wiele darów dla możnych królestwa, aby poparli u króla jego kandydaturę na arcybiskupstwo (o które starało się wielu duchownych) oraz przemyślany plan działania. Podczas drogi zatruł się jednak węgorzem i ledwo dojechał do Piotrkowa, gdzie stan jego zdrowia się pogorszył. Trawiony bólami żołądka i gwałtowną gorączką zmarł 21 VI 1479 w jednej z gospód podpiotrkowskich bez sporządzenia aktu ostatniej woli.
Z braku testamentu spadkobiercy majątku po P-m: przyrodni brat Rafał oraz bratankowie Jan i Piotr, podzielili się spadkiem po połowie. Ciało P-ego złożono 22 VI 1479 w klasztorze Premonstratensów w Witowie pod Piotrkowem.
Nieporozumieniu czy też nadmiarowi gorliwości ze strony siedemnastowiecznych pochlebców, piszących o Janie Andrzeju Pruchnickim, arcbpie lwowskim (zob.), należy zawdzięczać stworzenie jeszcze jednego Pruchnickiego imieniem Jan, bpa nominata kamienieckiego, jakoby brata P-ego. Mistyfikacja pochodzi z panegirycznej przedmowy, zamieszczonej w r. 1608 w dziełku P. Avili („Excitarz duszny”). Powtórzył ją potem (1628) J. Skrobiszewski, a za nim autorzy późniejsi.
Gams P. B., Series episcoporum Ecclesiae Catholicae, Regensburg 1873–86 (przedruk fotoft. Graz 1957); Hierarchia catholica medii aevi; Niesiecki, VII 499; Okolski, II 398; Paprocki; – Abraham W., Założenie biskupstwa łacińskiego w Kamieńcu Podolskim, w: Księga Pamiątkowa ku czci 250 rocznicy założenia Uniwersytetu Lwowskiego przez króla Jana Kazimierza, Kr. 1911 s. 21, 32, 33; Dworzaczek W., Leliwici Tarnowscy, W. 1971; Gębarowicz M., Jan Andrzej Próchnicki (1553–1633), Kr. 1981; – Akta grodz. i ziem., II, VII, VIII, XIII, XVII, XVIII, XIX; Album stud. Univ. Crac., I 109, 159; Cod. epist. Saec. XV, III 137; Długosz, Historia, V; Kod. maz. (Lubomirskiego), nr 243; Rachunki królewskie z l. 1471–2 i 1476–8, s. 5.
Feliks Kiryk