Orzęcki Roman (1863–1923), ekonomista i statystyk. Ur. w Chersoniu lub Żytomierzu w rodzinie szlacheckiej. Pierwsze trzy lata studiów uniwersyteckich w Kijowie poświęcił medycynie. Porzuciwszy ten kierunek, wstąpił w r. 1884 na wydział prawa uniwersytetu w Odessie. W r. 1896, po obronie pracy na temat teorii wartości autorów starożytnych i kanonistów (Učenie o cennosti u klassikov i kanonistov, Odessa 1896), uzyskał tytuł magistra ekonomii politycznej i statystyki. Jednocześnie objął stanowisko docenta prywatnego statystyki na uniwersytecie w Petersburgu. Zainteresowania naukowe O-ego koncentrowały się jednak nadal głównie wokół problemów wartości. W wydanej w r. 1903 książce Učenie ob ekonomičeskom javlenii (Odessa) oparł teorię wartości na podstawach psychologicznych i subiektywistycznych. W rok później opublikował w „Južnych Zapiskach” pracę o zasadniczych prawach wartości i ich znaczeniu praktycznym.
Po r. 1905 O. przeniósł się do Jarosławia, gdzie w Demidowskim Liceum Prawniczym otrzymał stanowisko profesora nadzwycz. ekonomii politycznej i statystyki. Tu przygotowywał pracę o cechach zbiorczych, w których zawarł teorię cech zbiorowych, metodykę badań i przekształcania szeregów statystycznych wg K. Pearsona oraz wyjaśnienie prawidłowości statystycznych w życiu społecznym i przyrodzie. We wnioskach stwierdzał, iż wola człowieka podlega prawom przyczynowości i biologii, stąd też może być przedmiotem analizy statystycznej. Filozoficzną konsekwencją tych wywodów było odrzucenie kategorii czystego rozumu i woli oraz metafizyki i teleologii. Za książkę tę, pt. Svodnye priznaki (Pet. 1910), otrzymał O. w r. 1912 tytuł doktora statystyki uniwersytetu w Petersburgu. W r. 1914 mianowano go profesorem zwycz. liceum jarosławskiego. W l. 1917–18 O. powrócił jako profesor zwycz. statystyki na uniwersytet w Piotrogrodzie, a następnie, w okresie 1918–22, zajmował analogiczne stanowisko na uniwersytetach w Moskwie, Kijowie i Charkowie. Został też wówczas członkiem rzeczywistym Ukraińskiej Akademii Nauk. W r. 1919 ukazał się jego podręcznik statystyki matematycznej, a w r. 1921 praca o elementarnej teorii liczb i rachunków statystycznych (obie książki w języku rosyjskim). Napisał także, wydrukowany po jego śmierci, artykuł o logicznych podstawach metody statystycznej („Ekonomista” 1923 t. 3) i studium Wartości ekonomiczne, etyczne i estetyczne („Ekonomista” 1929 i odbitka W. 1929) oraz nie wydane prace: Teoria wartości w nauce średniowiecznej i Predel’nosti i cena (polemizował w niej z teorią K. Marksa). Pod koniec 1922 r. Uniw. Warsz. zaoferował mu katedrę statystyki na Wydziale Prawa. Dn. 12 XII t. r. O. przyjechał do Warszawy, gdzie 24 III 1923 otrzymał tytuł profesora zwycz. Uniw. Warsz. Dn. 25 V t. r. zginął w wyniku zamachu bombowego na terenie tej uczelni (sprawców i przyczyn nie ustalono); pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.
O. był żonaty dwukrotnie: z Faustyną z domu Samojło i z Anną (nieznanego nazwiska). Z pierwszego małżeństwa miał syna Michała (zob.), z drugiego córkę Alinę Beatę.
Fryde M., Prof. Roman Orzęcki, „Ekonomista” 1923 t. 3 s. 1–7 (fot.); Krzywicki L., Śp. Roman Orzęcki, „Mies. Statyst.” T. 6: 1923 z. 6; Manteuffel, Uniw. Warsz. 1915/16–1934/35; Śp. prof. Roman Orzęcki, „Kur. Warsz.” 1923 nr 143; – Pragier A., Czas przeszły dokonany, Londyn 1966 (w indeksie błędnie 2 razy Michał O. zamiast Michał i Roman); – „Kur. Poranny” 1923 nr 140 s. 3, nr 141 s. 4, nr 142 s. 6, nr 143 s. 3, nr 144 s. 5; „Robotnik” 1923 nr 139 s. 1–2, nr 140 s. 1–2; „Świat” 1923 nr 22 s. 17 (fot.); „Tyg. Ilustr.” 1923 (fot.).
Wojciech Roszkowski