Makowski (Macovius) Samuel (koniec XVI – poł. XVII w.), poeta, doktor medycyny, senior kalwiński gminy lubelskiej. Ur. w Łobżenicy w pow. nakielskim. Był synem Samuela i Małgorzaty z Seklewskich, bratem Jana (zob.). Od czerwca 1612 wraz z bratem Jakubem kształcił się w gimnazjum gdańskim. W r. 1617 zapisał się na uniwersytet w Bazylei, gdzie uzyskał stopień doktora medycyny na podstawie rozprawy Disputatio medica de ephialta (wyd. w Bazylei i dedykowanej Aleksandrowi Prońskiemu). M. próbował także swoich sił w poezji. Podczas pobytu w gimnazjum gdańskim napisał wraz z bratem Jakubem (1614) wierszowane epitalamium dla uczczenia ożenku mieszczanina gdańskiego Karola Hacka. W Bazylei ułożył kilka wierszy gratulacyjnych, zamieszczonych w zbiorowych wydaniach (m. in. w zbiorze „Prosphonemata triumphalia”, 1619). W r. 1620 przebywał zapewne jeszcze w Bazylei; t. r. Jan Jakub Genathius dedykował mu swoje dziełko pt. „Decas III. disputationum medicarum…”
Po powrocie do kraju M. cieszył się dobrą opinią jako lekarz. Zygmunt III aktem z 30 XI 1627 powołał go do grona lekarzy królewskich i uczynił swoim serwitorem. Do Lublina przybył M. najprawdopodobniej jako lekarz ks. Marianny Zasławskiej, wojewodziny wołyńskiej; miała ona tutaj swój zbór kalwiński, którego M. został jednym z seniorów świeckich. Odznaczył się w walce z powietrzem morowym w Lublinie (1629, 1630). W czasie antykalwińskiego tumultu lubelskiego 4 II 1633 widziano M-ego z wydobytą bronią przed klasztorem bernardynów i jemu to zarzucono zabicie ucznia kolegium jezuickiego. Przeciw niemu, jako seniorowi gminy kalwińskiej, jezuici wnieśli skargę. W nocy z 5/6 t. r. uczniowie jezuiccy i plebs miejski dokonali napadu na dom M-ego, który doszczętnie splądrowano i ograbiono. M. udał się do Krakowa. Tu wyjednał sobie u Władysława IV glejt na powrót do miasta i wysłanie komisarzy królewskich do Lublina. Także w Krakowie aktem z 22 III 1633 nowy król zaliczył M-ego ponownie do grona swych medyków. Powołany w tym samym dniu dekretem królewskim sąd uznał kalwinów za niewinnych. Mimo to Trybunał Lubelski, nie zważając na orzeczenie specjalnego sądu, wtrącił M-ego na podstawie skarg bernardynów do więzienia, a następnie wydał nań wyrok śmierci. W czasie pobytu w więzieniu torturowano go i pilnowano ze szczególną starannością. Dzięki zabiegom i staraniom współwyznawców (m. in. J. Radziwiłła, Z. Gorajskiego) 18 VI 1633 doszło do ugody. W wyniku jej M. został ułaskawiony za cenę wielkich upokorzeń (m. in. przeproszenia bernardynów lubelskich za naruszenie nietykalności ich miejsca) i wpłacenia 13 300 zł na różne cele. Jeden z ważniejszych punktów ugody postanawiał, aby M. był relegowany z miasta «sub poena capitis». Nie wolno mu też było w przyszłości zostać ministrem.
Na konwokacji generalnej we Włodawie (1634) wystosowano apel, aby ustanowić specjalną kolektę po wszystkich zborach na wykupienie M-ego «z rąk nieprzyjaciół prawdy bożej». Synod prowincjonalny wileński 1634 r. gorąco prosił, aby do okupu «przyłożyły się zbory litewskie». Sam zbór wileński przekazał na rzecz M-ego 300 zł. Główny ciężar okupu spadł jednak na prowincję małopolską, a zwłaszcza dystrykt lubelski i chełmski. Ona to przekazała przez Z. Gorajskiego aż 9 tys. zł. Również bracia polscy nie pozostali obojętni. Synod ich obradujący w Rakowie w r. 1634 zajął się wykupieniem M-ego z więzienia, uchwalając na ten cel 1 000 zł (m. in. zbór kisielińsko-bereski złożył 153 zł.). O dalszych losach M-ego brak wiadomości.
Estreicher; Giedroyć, Źródła do dziej. medycyny, s. 465–6; Kośmiński, Słownik lekarzów; Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III, cz. 1 s. 309; – Kossowski A., Protestantyzm w Lublinie i w Lubelskiem w XVI–XVII w., L. 1933; Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce, P. 1853 s. 367–71; Riabinin J., Lekarze w księgach miejskich lubelskich XVI–XVIII w., L. 1933 s. 25–6; Szczotka S., Synody arian polskich od założenia Rakowa do wygnania z kraju (1569–1662), „Reform. w Pol.” T. 7–8: s. 77; Tazbir J., Kisielińsko-bereski zbór braci polskich, „Przegl. Hist.” T. 57: 1966 z. 1 s. 131; tenże, Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce XVI i XVII w., W. 1967; Tworek S., Działalność oświatowo-kulturalna kalwinizmu małopolskiego, L. 1970 s. 175; tenże, Zbór lubelski i jego rola w ruchu ariańskim w Polsce w XVI–XVII wieku, L. 1966; Gąsiorowski, Zbiór wiad. do hist. sztuki lek., II 185; Lubieniecki S., Historia reformationis Polonicae, W. 1971; Die Matrikel der Universität Basel, Basel 1962 III; Węgierski A., Libri quatuor Slavoniae reformatae, W. 1973; – AGAD: BOZ IXb–42 (całość), Depozyt Wil. 38 s. 155; B. Lit. Akad. Nauk. w Wil.: Sygn. F. 40. ERS – 1157, s. 417; B. Łopacińskiego w L.: rkp. 1386 s. 23–6; B. Raczyńskiego: rkp. 378 s. 56; B. Ukrain. Akad. Nauk we Lw.: rkp. 1338/II s. 21–22; WAP w L.: Acta Advocatialia Lublinensia, 17, s. 394, 436–7, rkp. 952 (Boniewski K., Lublin w pamiątkach, s. 36, 171); Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Kartoteka Komitetu Źródeł do Dziejów Życia Umysłowego Polski.
Stanisław Tworek