Skulski Seweryn, pseud. w prasie polonijnej USA w l. 1912–37: Dziadek Safanduła, Naturalny, Pijawka, Seweryn, Franek Skiba, Jantek Socha, Maciej Wyrwa, Maik Zalewajko (1894 lub 1895–1972), działacz komunistyczny w USA, pisarz ludowy. Ur. 13 X 1894 (wg publikowanych danych biograficznych) lub 1 X 1895 (data podana przez S-ego w pamiętniku) we wsi Wolica Śniatycka (pow. Tomaszów Lubelski), był synem Jana, chłopa-rzemieślnika, i Katarzyny z Pajdzików. Miał pięcioro rodzeństwa.
We wczesnym dzieciństwie S. przeprowadził się z rodzicami do pobliskiej kolonii Polanówka, gdzie ojciec nabył 5-morgowe gospodarstwo. Od najmłodszych lat pomagał w pracach rolnych, zimą uczęszczając do rosyjskiej szkoły początkowej we wsi Krynice. Ze względu na wykazane uzdolnienia władze oświatowe zaproponowały mu pomoc w dalszej nauce, czemu sprzeciwili się rodzice, obawiający się całkowitej rusyfikacji dziecka. Czytania i pisania po polsku nauczył go w domu ojciec (matka była analfabetką). Po przeprowadzce do miasteczka Łaszczów (ojciec nabył tam jednoizbowy domek) S. gorliwie korzystał z biblioteki na plebanii, zyskując z tego powodu przezwisko Czytelnik. W późniejszych wspomnieniach podkreślał rolę, jaką w ukształtowaniu jego światopoglądu odegrały przeczytane wówczas popularnonaukowe książki przyrodoznawcze Mieczysława Brzezińskiego. Jednocześnie pracował dorywczo przy budowach, kopaniu stawów rybnych, był też przyuczany do zawodu stelmacha. Jak twierdził w pamiętniku, w wieku kilkunastu lat podjął pierwszą udaną próbę pisarską, zamieszczając w dzienniku „Ziemia Lubelska” opis pożaru Łaszczowa, którego był świadkiem (chodzi zapewne o anonimową notatkę w nr 136 z r. 1909).
Dn. 20 VI 1912 S. wyemigrował do USA, gdzie spędził 25 najaktywniejszych lat życia (do USA ściągnęli go przebywający tam od kilku lat bracia). Zawodowo pracował głównie w przemyśle, m. in. jako giser w Mansfield (Ohio), operator młota parowego w Toledo (Ohio), robotnik w zakładach samochodowych Forda w Detroit i tkacz w Nowym Jorku. Ponadto zatrudniał się sezonowo do prac rolnych. Chcąc opanować język angielski, przez cztery lata uczęszczał do amerykańskiej wieczorowej szkoły powszechnej, prowadził zarazem intensywne samokształcenie. Od przybycia do USA gromadził własny księgozbiór, a także w czasie wolnym od pracy zajmował się kolportażem książek i prasy w środowiskach polonijnych. Początkowo był związany ze Związkiem Narodowym Polskim i uczęszczał na zajęcia Uniw. Ludowego w Detroit. Dopiero od r. 1917 nawiązał kontakty z Sekcją Polską Socjalistycznej Partii Ameryki, a następnie z ruchem komunistycznym. W r. 1919 w Utica w stanie Nowy Jork wstąpił do organizującej się Amerykańskiej Partii Komunistycznej (niemal natychmiast zdelegalizowanej, po przeobrażeniach strukturalnych i kilku zmianach nazw przekształconej w Komunistyczną Partię USA). Po masowych aresztowaniach komunistów w nocy z 1 na 2 I 1920 był więziony przez cztery tygodnie (wg teczki osobowej w AAN, na krótsze okresy zamykano go i później, ostatni raz w r. 1937 tylko przesłuchiwany), ale działalności w ruchu nie zaprzestał, udzielając się głównie w Sekcji Polskiej partii (występował pod pseud. Pijawka). Agitował wśród polskich emigrantów, kolportował komunistyczne broszury i gazety, zbierał datki na «Czerwoną Pomoc» w Polsce.
Nieomal od początku pobytu w USA S. uprawiał intensywnie wierszopisarstwo, które z czasem stało się dlań dodatkowym źródłem zarobku. Pracowitość i łatwość składania rymów, a także pisania artykułów i felietonów satyrycznych, sprawiły, że w l. dwudziestych S., współpracujący już wtedy z kilkunastoma pismami polonijnymi, stał się jednym z najchętniej czytanych autorów polsko-amerykańskich tego czasu. Początkowo związał się z prasą pozostającą w orbicie wpływów niezależnego wydawcy Antoniego A. Paryskiego. W tygodniku „Ameryka-Echo” (Toledo) przez osiem lat prowadził własny dział «Rymy dziadka Safanduły», a pod pseud. Seweryn dostarczał cotygodniową kolumnę wierszy do „Gwiazdy Polarnej” (Stevens Point). Dyskontując popularność młodego autora, satyryczna „Mucha” (Detroit) przez pewien okres bez wiedzy i zgody S-ego podawała jego nazwisko jako rzekomego redaktora naczelnego. Z czasem S. przeniósł swe publikacje na łamy najbardziej radykalnych, socjalistycznych i komunistycznych pism polonijnych, jak m. in. „Głos Robotniczy” (Detroit), „Trybuna Robotnicza” (Chicago-Detroit) czy „Głos Ludowy” (Detroit). Pisywał też w czasopismach satyrycznych i antyklerykalnych. Jedynie drobną część wierszy utrwalił w postaci zbiorów. Pierwszy tomik Śladami myśli. Poezje. Seria pierwsza (Utica 1927) zawierał przeważnie utwory wyrażające emigrancką tęsknotę za ojczyzną, utrzymane w poetyce Teofila Lenartowicza i Marii Konopnickiej. W drugim, noszącym ten sam tytuł, przy zupełnie odmiennej zawartości (Śladami myśli, Utica 1927), pojawiły się motywy młodopolskie i oddziaływanie Jana Lechonia. W tomie trzecim Piosenki moje dla tych co pracują, myślą i kochają (Toledo 1932) szeroko wprowadzał S. akcenty rewolucyjno-społeczne, opierając się z kolei na wzorcach liryki Władysława Broniewskiego, czemu pozostał wierny w całej dalszej twórczości.
We wczesnych l. dwudziestych S. otrzymał obywatelstwo amerykańskie, ale w związku z zaangażowaniem w ruchu komunistycznym został go pozbawiony w r. 1937. W tej sytuacji, uprzedzając nieuchronnie grożącą mu deportację, powrócił do Polski razem z poznaną i poślubioną w USA żoną, również chłopską emigrantką zarobkową. Osiadł początkowo we wsi Zajeziorze w pow. lipnowskim, gdzie żona nabyła 3-hektarową gospodarkę. Natychmiast dostał się pod nadzór policyjny; pod groźbą wysiedlenia zakazano mu prowadzenia jakiejkolwiek działalności i agitacji politycznej. Wkrótce przeniósł się z żoną do pobliskiego Karnkowa. Tam zastał go wybuch wojny 1939 r.
W czasie okupacji niemieckiej S. został skierowany na roboty przymusowe najpierw na folwark w Zajeziorzu, a następnie do cukrowni w Pelplinie koło Tczewa. Tam nawiązał kontakty z grupą jeńców angielskich oraz – po zdobyciu zaufania miejscowych robotników – prowadził działalność agitacyjną oraz współorganizował akcje sabotażu gospodarczego. Przed samym końcem okupacji został wraz z załogą cukrowni ewakuowany przez Niemców do Dobrzynia nad Drwęcą, skąd zbiegł, wykorzystując zamieszanie wywołane trwającym natarciem radzieckim. Całe dalsze życie spędził w Karnkowie, gospodarując na roli oraz bardzo aktywnie udzielając się w życiu społeczności pow. lipnowskiego. Od r. 1945 był członkiem Polskiej Partii Robotniczej, następnie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), w której pełnił liczne funkcje (m. in. sekretarza Podstawowej Organizacji Partyjnej w Zajeziorzu). Był długoletnim radnym Gromadzkiej Rady Narodowej i Powiatowej Rady Narodowej, ławnikiem sądu powiatowego i gromadzkim opiekunem społecznym. Działał także w spółdzielczości pracy i spółdzielczości mleczarskiej. Zgromadził liczący 2 tys. pozycji księgozbiór, chętnie udostępniany sąsiadom. W r. 1955 został zaproszony w skład grupy założycielskiej Tow. Łączności z Polonią Zagraniczną «Polonia».
Do twórczości literackiej S. powrócił w r. 1947 (nawiązując m. in. współpracę z „Wsią”), ale nie była już tak intensywna jak w USA. Wypowiadał się w druku nieregularnie zarówno jako poeta, jak gawędziarz i korespondent ludowy, chętnie wprowadzając wątki autobiograficzne. Wziął udział w konkursie «Opis mojej wsi», ogłoszonym w r. 1948 przez Instytut Prasy «Czytelnik», uzyskując jedną z piętnastu IV nagród (druk. po latach anonimowo jako pamiętnik nr 104/267 w: „Wieś polska 1939–1948. Materiały konkursowe”, W. 1967 I 174–91). Publikował głównie w „Chłopskiej Drodze” i „Zielonym Sztandarze”, a także w pismach lewicowego odłamu Polonii amerykańskiej („Głos Ludowy”, Detroit) i kanadyjskiej („Kronika Tygodniowa”, Toronto).
Wiersze S-ego były zamieszczane w antologiach twórczości ludowej opracowanych przez Romana Rosiaka („Od Bugu i Tatr do Bałtyku”, L. 1965, „Wiersze proste jak życie”, L. 1966, „Wieś tworząca” L. 1968–70 III–IV), a także w kolejnych zmienianych i rozszerzanych edycjach „Antologii współczesnej poezji ludowej” Jana Szczawieja (Wyd. 1 W. 1966, Wyd. 2 W. 1972, Wyd. 3 pt. „Antologia poezji ludowej 1830–1980”, W. 1985). Opublikował S. dwie nowe pozycje: Od Cleveland do Lipna (W. 1954, z przedmową Anny Kamieńskiej, tom zawiera Pamiętnik doprowadzony do schyłku l. czterdziestych, a także wybór liryków i satyr) oraz Astry (wybór wierszy z l. 1912–67, L. 1970, wstęp i wybór R. Rosiaka). W r. 1965 otrzymał III nagrodę im. Tomasza Nocznickiego za najlepsze publikacje ogłoszone w r. 1964 w prasie Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego.
S. uczestniczył w Międzywojewódzkim Zjeździe Pisarzy Ludowych (Lublin, 17–18 V 1965), na którym powołano Międzywojewódzki Klub Pisarzy Ludowych i wszedł w skład jego Rady Społecznej. Następnie był członkiem powstałego w wyniku reorganizacji Klubu w dn. 27–28 V 1968 Stowarzyszenia Twórców Ludowych i udzielał się w jego Sekcji Literatury Ludowej. Zmarł 23 III 1972 w Karnkowie. Był odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Z małżeństwa z Emilią z Bytnerów S. nie pozostawił potomstwa.
Wdowa przekazała pozostałe po S-m nie publikowane wiersze do archiwum Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie, a prozę wspomnieniową do Centrum Pamiętnikarstwa Polskiego w Warszawie.
Portret rys. przez R. Leskiego, reprod. w: „Nowa Kultura” 1954 nr 18; Fot. m. in. w: Skulski S., Astry, L. 1970, Szczawiej J., Antologia poezji ludowej 1830–1980, W. 1985 s. 164; – Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1944/5 i n. (twórczość S-ego po r. 1945 i jego fot.); Literatura pol. Enc. II; Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. – 1970 r., Wr. 1996 III, IV; – Billip W., Od Cleveland do Lipna, „Nowa Kultura” 1954 nr 18; Borycki A., Seweryn Skulski, „Pomorze” 1972 nr 16 (fot.); Kajtoch J., Tradycja walki i poezji, „Głos Młodzieży” 1970 nr 11; Kamieńska A., [Przedmowa do:] Skulski S., Od Cleveland do Lipna, W. 1953; Kozicka H., Poeta chlebowego łanu, „Chłopska Droga” 1972 nr 30 (fot.); taż, Pracowite 75 lat Seweryna Skulskiego, tamże 1969 nr 82 (fot.); Łesiów M., „Dziś jestem dumny z mych kroków”, tamże 1970 nr 59; Przedstawiamy Seweryna Skulskiego, „Zielony Sztandar” 1965 nr 85 (fot.); Rosiak E., Od Cleveland do Lipna, „Głos Młodzieży Wiejskiej” 1968 nr 3 (fot.); Rosiak R., „Twórczością budziłem siłę”, [wstęp do:] Skulski S., Astry, L. 1970; [s], Pamięci Seweryna Skulskiego, „Zielony Sztandar” 1972 nr 29; [Stranc K.] K.S., Non omnis moriar…, „Pamiętnikarstwo Pol.” 1972 nr 3; Szczawiej J., Od Cleveland do Lipna, „Dzien. Lud.” 1967 nr 181; Waldo A. L., Zarys historii literatury polskiej w Ameryce, Chicago 1938 s. 29; Włoszczewski S., Z wizytą u poety ludowego w Karnkowie, „Zielony Sztandar” 1966 nr 90 (fot.); Żochowski T., Wierność sobie, tamże 1969 nr 85 (fot.); – Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 6; Seweryn Skulski, [w:] Wieś tworząca. Antologia współczesnej poezji chłopskiej. Wybór, wstęp i oprac. E. i R. Rosiakowie, L. 1968 III (fot.); Skulski S., Moja droga do piśmiennictwa, „Zielony Sztandar” 1965 nr 83; Szczawiej J., Antologia poezji ludowej 1830–1980, W. 1985 s. 264–5; – Nekrologi z r. 1972: Człowiek oddany sercem, „Sztandar Ludu” nr 89, Rosiak E., „Zielony Sztandar” nr 26; – AAN: Teczka osobowa S-ego nr 11564 (tu autobiografia); – Mater. Red. PSB: Życiorys S-ego napisany przez Józefa Podgórecznego, Odpis aktu zgonu z USC w Lipnie; Mater. Red. Słownika Biograficznego Działaczy Pol. Ruchu Robotn.: Życiorys S-ego napisany przez Józefa Podgórecznego; – Informacje Alicji Pacholczykowej z W.
Krzysztof Woźniakowski