Kluczycki Stanisław Edmund (1829–1900), popularyzator wiedzy, pionier rybactwa. Ur. 11 XI w Żółkwi, syn Karola, mandatariusza, i Marianny Olejowskiej. Był trzynastym z szesnaściorga dzieci. Jego braćmi byli m. in. Franciszek Ksawery (1821–1904), historyk, Jan Feliks (1814–1895), dziennikarz i historyk, oraz Witold, lekarz domowy Tarnowskich. Po ukończeniu gimnazjum we Lwowie zapisał się K. na filozofię, ale studia przerwały mu wydarzenia 1848 r. i nieudała próba przedostania się w r. 1849 na Węgry. K. został zmobilizowany, odbył służbę wojskową na Węgrzech i został zwolniony w randze podporucznika, po czym ukończył prawo i przeszedł do administracji jako urzędnik prokuratorii skarbu w Koszycach. W l. 1862–99 był sekretarzem kancelarii dóbr Potockich w Krzeszowicach. Tu zapoznał się ze sztuczną hodowlą pstrągów, zainicjowaną w Polsce przez lekarza Potockich J. Radziwońskiego. K. objął po nim w r. 1874 wylęgarnię w Dubiu i kierował nią do r. 1899, wielokrotnie odznaczany za hodowlę pstrągów i złotych jazi. Sztuczna hodowla ryb i wylęgarnictwo zbliżyły go do pioniera nowoczesnego rybactwa polskiego M. Siły-Nowickiego. K. wziął udział w organizowaniu Krajowego Tow. Rybackiego (KTR) w r. 1879, pełnił w nim w l. 1884–99 funkcję wiceprezesa, a w l. 1889–91 redaktora periodyku towarzystwa „Okólnik Rybacki”. W r. 1887 organizował wraz z A. Gostkowskim pierwszą galicyjską wystawę rybacką w Krakowie, potem ofiarował do muzeum rybackiego wiele cennych eksponatów, m. in. 125 słojów z preparatami obrazującymi rozwój pstrąga od chwili zapłodnienia ikry. W l. 1880–9 reprezentował też kilkakrotnie rybactwo galicyjskie na ogólnopaństwowych naradach w Wiedniu, wygłaszając w l. 1881, 1882 i 1887 referaty w sprawach organizacyjnych i wylęgarnictwa. Wybrany został honorowym członkiem KTR.

Obok rybactwa interesowała K-ego astronomia, geologia, zoologia, astrofizyka i z tego zakresu opublikował, przy pomocy braci: Franciszka, Witolda, a zwłaszcza kuzyna Jana (ur. 2 VIII 1852 – zm. 8 V 1903), absolwenta Uniw. Lwow., potem administratora drukarni „Czasu”, sześć oryginalnie ujętych i na wysokim poziomie, choć popularnonaukowych prac. Niebo i ziemia (Kr. 1894), przeszło 500-stronnicowe dzieło poświęcone astronomii i jej historii, geologii, paleontologii, dedykowane Róży i Zofii Potockim (których po śmierci ich ojca Artura był współopiekunem), zostało wysoko ocenione przez L. Birkenmajera. W r. 1896 opublikował K. w Krakowie dwie mniejsze prace: Świat napowietrzny oraz Argon i helium, poświęcone eksploracji atmosfery przy pomocy balonów, składowi atmosfery i elementom meteorologii. Potem opisał ciekawie życie, anatomię i zwyczaje mrówek krajowych i zagranicznych (Mrówki, Kr. 1897). Ostatnie dzieło, pt. Powstanie świata planetarnego, Kr. 1900 (także osobno po niemiecku), dotyczyło odkrycia księżyców Jowisza i też recenzowane było przez L. Birkenmajera. Poza tym opublikował w r. 1870 przebieg swego procesu (w związku z niezatrudnieniem w zarządzie dóbr krzeszowickich petenta) o obrazę honoru i szkalowanie na łamach „Kraju” i „Diabła”, jednego z pierwszych procesów przed sądem przysięgłych w Galicji (przegranego zresztą przez K-ego) oraz Genealogię Kluczyckich (Kr. 1886). Zmarł K. 2 XI 1900 r. w Krakowie.

Fot. w Arch. Inst. Zoologicznego PAN, Dział. hist.; – Brzozowski S., Tobiasz M., Z dziejów rybactwa małopolskiego, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol. 1964 Ser. B/9 s. 72, 75, 77; – „Czas” 1900 nr 270; Kalendarz Krak. J. Czecha, 1901 s. 98–9; „Okólnik Rybacki” 1889/4, 1901/51; „Roczn. AU” 1887 s. 100, 1897/8 s. 75; – Arch. Inst. Zoologicznego PAN: Dział hist. p. 1124.

Stanisław Brzozowski