Szopiński Stanisław, pseud.: Mały, Abrat, Abradt, Sędzia, Słomka, Stamski (1903–1976), inżynier mechanik, pułkownik Wojska Polskiego, członek Polskiej Organizacji Wojskowej, powstaniec śląski.
Ur. 27 III w Warszawie, był synem Józefa (zm. 1943), urzędnika PKP, i Anny z domu Weifurter. Miał m.in. braci Tadeusza i Wacława oraz siostrę, Antoninę.
W czasie pierwszej wojny światowej S. podjął w r. 1917 działalność w Pogotowiu Bojowym PPS oraz POW; służył pod komendą Czesława Łęgowskiego (pseud. Średnicki), a następnie Michała Olszaka. Pod pseud. Mały działał na terenie Warszawy, zajmując się głównie przenoszeniem dokumentów i fałszywych paszportów dla uciekinierów-legionistów z obozów internowania oraz broni, a także kolportażem ulotek i odezw POW i PPS.
Dn. 14 IV 1920, podczas wojny polsko-sowieckiej, wstąpił S. jako ochotnik do WP. W stopniu starszego szeregowego dowodził od 18 VII t.r. sekcją w 8. komp. 2. baonu 19. pp Odsieczy Lwowa i uczestniczył w bitwach m.in. pod Zasławiem, Krzemieńcem, Szepietówką i Żmerynką; został w tym czasie ranny w nogę. Następnie walczył w 6. pp Legionów Polskich; w r. 1921 brał udział w trzecim powstaniu śląskim w 1. baonie 1. komp. strzelców śląskich grupy «Wawelberga». Po zakończeniu walk wstąpił do Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Komorowie, którą ukończył w r. 1923 z przydziałem do 36. pp. W r. 1924 podjął studia na Wydz. Budowy Maszyn Państw. Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie. Równocześnie w l. 1924–5 pracował jako konstruktor w Biurze Konstruktorskim Starachowickich Zakładów Górniczych, a od r. 1926 pełnił funkcję oficera mechanika w Żegludze Polskiej. Prawdopodobnie od r. 1925 należał do PPS. W r. 1928 ukończył studia i otrzymał stopień inżyniera mechanika. W l. 1932–9 pracował jako zawiadowca w warsztatach głównych PKP. W tym okresie był członkiem Komendy Głównej Legionu Młodych – Akad. Związku Pracy dla Państwa. Pod koniec l. trzydziestych współpracował z sekcją niemiecką polskiego wywiadu wojskowego, a w r. 1938 uczestniczył w organizacji Korpusu (Legionu) Zaolziańskiego; był kapitanem rezerwy WP.
S. wziął udział w kampanii wrześniowej 1939 r. i po jej zakończeniu podjął w listopadzie t.r. działalność konspiracyjną w powstałym pod koniec września Związku Powstańców Niepodległościowych (Związek Polski Niepodległej ). W Komendzie Głównej ZPN pełnił pod pseud. Abrat funkcję szefa sztabu ds. organizacyjnych. Włączył się w działalność zorganizowanej przez ZPN tajnej Szkoły Podchorążych Pożarnictwa; w Strażackim Ruchu Oporu «Skała» zainicjował wiele akcji dywersyjnych i sabotażowych. Wraz z Tadeuszem Bednarczykiem organizował przerzuty materiałów informacyjnych i instruktażowych oraz broni do utworzonego przez Niemców jesienią 1940 getta warszawskiego. W czerwcu 1941 wraz z ZPN podporządkował się Organizacji Wojskowej – Kadrze Bezpieczeństwa (OW-KB) i został dowódcą oddziału ochraniającego lokale OW-KB; jednocześnie jako pełnomocnik organizacji ds. warszawskiego getta utrzymywał kontakt z oficerami WP pochodzenia żydowskiego oraz zwalczał działających po aryjskiej stronie miasta żydowskich agentów gestapowskiej organizacji «Żagiew». Prawdopodobnie w maju 1942 wraz z częścią OW-KB wstąpił do Komendy Obrońców Polski (Korpusu Obrońców Polski – KOP) i pod koniec t.r. został pod pseud. Sędzia szefem sztabu KOP. Skierowany do Okręgowej Delegatury Rządu na Kraj Warszawa-Miasto, objął tam w poł. r. 1943 funkcję zastępcy szefa wywiadu politycznego por. rezerwy Kazimierza Gąsiorowskiego (pseud. Edyta). Używał wówczas pseudonimów: Abradt, Stanski i Słomka. Kierował siecią informatorów z terenów podwarszawskich, którzy brali udział w rozpracowywaniu środowisk komunistycznych. W marcu 1944 objął stanowisko szefa referatu informacyjnego Okręgowej Delegatury Rządu na Kraj Warszawa-Miasto. W składzie przekształconej w kwietniu t.r. Kadry Bezpieczeństwa na Korpus Bezpieczeństwa (KB) uczestniczył w 1. poł. sierpnia w powstaniu warszawskim.
Na rozkaz Komendy Głównej KB zgłosił się S. w poł. sierpnia 1944 na warszawskiej Pradze do Ludowego WP; został skierowany do oficerskiej rezerwy I Armii Polskiej, a następnie do Biura Personalnego WP w Lublinie. W 2. poł. września t.r. w stopniu podpułkownika objął funkcję dowódcy Samodzielnego Baonu Ochrony Jeńców Wojennych na Majdanku w Lublinie z zadaniem jego sformowania. W listopadzie został zatrzymany pod zarzutami znęcania się nad skierowanymi do oddziału folksdojczami oraz przejmowania ich mienia. Zwolniony po trzech miesiącach, został przeniesiony na stanowisko dowódcy 2. baonu operacyjnego Wojsk Wewnętrznych w Lubaczowie, które objął w poł. lutego 1945. Dn. 28 IV t.r. został ponownie aresztowany pod zarzutem braku dyscypliny w oddziale (powodującym masową dezercję żołnierzy w pełnym uzbrojeniu) i osadzony w więzieniu w Warszawie na Mokotowie. Wojskowy Sąd Rejonowy tamże 7 VII 1947 skazał go na dziesięć lat więzienia oraz zdegradował do stopnia szeregowego; na mocy ustawy o amnestii zmniejszono mu karę do sześciu lat. W związku ze sprawą prowadzoną przeciw aresztowanemu pod koniec grudnia 1949 Gąsiorowskiemu postawiono S-emu nowe zarzuty, m.in. o współpracę z Gestapo; podczas przesłuchań był torturowany. Dn. 11 V 1953 Najwyższy Sąd Wojskowy zmienił mu wyrok na dożywotnie więzienie oraz utratę praw publicznych i honorowych na zawsze. S. odbywał karę m.in. w Warszawie na Mokotowie, w Barczewie i we Wronkach. Dn. 19 VIII 1956 wyszedł na wolność tymczasowo, a objęty t.r. amnestią nie wrócił już do więzienia. Oba wyroki zostały uchylone 26 VI 1957 przez Zgromadzenie Sędziów Najwyższego Sądu Wojskowego w Warszawie. Dn. 1 IV t.r. Sąd Wojewódzki dla m. stoł. Warszawy uniewinnił go od zarzucanych przestępstw, z jednoczesnym przywróceniem praw oraz stopnia wojskowego; S. został wtedy przeniesiony do rezerwy.
Po wyjściu z więzienia S. podjął pracę w związanych ze Stow. PAX Zakładach Gospodarczych «INCO» w Warszawie na stanowisku naczelnika wydziału. Wstąpił do ZBoWiD. W r. 1974 uzyskał stopień pułkownika. Zmarł 16 XII 1976 w Warszawie, został pochowany 22 XII na cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Był odznaczony m.in. Krzyżami Virtuti Militari V i IV kl., czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Niepodległości (1938), Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi II kl. (1927), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym i Srebrnym Krzyżami Zasługi, Krzyżem Wołynia II kl. (1932), Gwiazdą Śląska oraz Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.
S. był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Janina z Mścichowskich (1905–1951), pracownik Państw. Inst. Hydrologiczno-Meteorologicznego, żołnierz AK (pseud. Blanka) i działacz Delegatury Rządu RP na m. stoł. Warszawę; w czasie wojny ukrywała dwie rodziny żydowskie w Kobyłce; więziona w l. 1950–1, zmarła w więzieniu w wyniku tortur (zrehabilitowana w r. 1995). W tym małżeństwie miał dwóch synów: Andrzeja Jacka (1935–2009) i Marka (ur. 1940), prawnika, kierownika produkcji filmowych, od r. 1983 na emigracji w Kanadzie. W r. 1957 ożenił się S. z Haliną z domu Wacław, 1.v. Boczeluk (ur. 1920), pielęgniarką, żołnierzem ZWZ/AK, powstańcem warszawskim 1944 r., więzioną w l. 1945–55, zrehabilitowaną w r. 1957, odznaczoną w r. 2009 Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski i mianowaną porucznikiem WP; małżeństwo to było bezdzietne.
Zawołać po imieniu. Księga kobiet – więźniów politycznych 1944–1958, Nadarzyn 1999 I, Pruszków 2003 II; – Grabowski W., Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945, W. 2003; Marszalec J., Ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznego w Powstaniu Warszawskim, W. 1999; Radzymińska J., Zawsze niepodlegli, Wr. 1991; Wywiad i kontrwywiad Armii Krajowej, Red. W. Bułhak, W. 2008; – Apfelbaum M., Dwa sztandary. Rzecz o powstaniu w getcie warszawskim, Kr. 2002; Bednarczyk T., Życie codzienne warszawskiego getta. Warszawskie getto i ludzie (1939–1945 i dalej), W. 1995; – „Trybuna” 1995 nr 122, „Życie Warszawy” 1995 nr 141; – Nekrologi: „Tyg. Powsz.” 1977 nr 8, „Życie Warszawy” 1976 nr 302; – CAW: sygn. 27.06.1938, sygn. 1427/69/109 (teczka osobowa), sygn. 26074 (akta personalne); IPN w W.: sygn. IPN BU 0259/69, sygn. IPN BU 1572/913, sygn. IPN BU 1572/918, sygn. IPN BU 01236/408/J (789/3); – Informacje syna, Marka Szopińskiego, i wnuka, Krzysztofa Szopińskiego z W.
Agnieszka Jaskuła