Maziarski Stanisław Wincenty (1873–1956), histolog, profesor i rektor UJ. Ur. 27 IV w Tarnowie, był synem Wincentego, profesora gimnazjalnego, i Honoraty Trochanowskiej. Studia na Wydziale Lekarskim UJ odbyte w l. 1891–7 ukończył uzyskaniem dyplomu doktora wszech nauk lekarskich w dn. 27 III 1897. Od r. 1895 (1 X) był asystentem w katedrze fizjologii UJ, obejmującej także histologię i embriologię, kierowanej przez Napoleona Cybulskiego. Pod jego wpływem M. zajął się histologią i z przedmiotu tego habilitował się w r. 1900 na podstawie rozprawy O budowie i podziale gruczołów (Kr. 1900; zatwierdzenie habilitacji 30 I 1901). Na przełomie lat 1900/1 odbył podróż naukową (korzystając ze stypendium Pileckiego), podczas której odwiedził różne ośrodki naukowe, głównie Francji (zwłaszcza pracownię słynnego cytofizjologa A. Prénanta w Nancy) i Niemiec (pracownię K. Kupffera w Monachium). Po powrocie do Krakowa pracował w dalszym ciągu w katedrze fizjologii UJ. W r. 1904 został bezpłatnym nadzwycz. profesorem histologii, ale nadal korzystał z lokalu i z dotacji katedry fizjologii, bowiem nowo utworzona katedra histologii nie otrzymała odpowiedniej subwencji. W r. 1907 (1 XII) został rzeczywistym profesorem nadzwycz., a katedra przez niego prowadzona otrzymała odpowiednie dotacje. T. r. uzyskał M. etat dla asystenta oraz osobny lokal dla zakładu histologii, który z powodu trudności finansowych zdołał uruchomić dopiero w r. 1910 przy ul. Wielopole 15. W r. 1923 miał już czterech asystentów.

W czasie pierwszej wojny światowej w l. 1916/17 był dziekanem Wydziału Lekarskiego, następnie służył w armii austriackiej, potem (1918–21) w randze podpułkownika pospolitego ruszenia w armii polskiej. Pracując w Szpitalu Zapasowym nr 3 w Krakowie, prowadził przez cały czas wykłady i opiekował się zakładem. W l. 1922–5 pełnił po raz drugi obowiązki dziekana Wydziału Lekarskiego, a w l. 1933–6 sprawował urząd rektora UJ. Od r. 1927 był członkiem korespondentem Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego PAU oraz sekretarzem tegoż w 1930–48 (z przerwą okupacyjną 1939–45). W r. 1930 został czynnym członkiem Wydziału Lekarskiego PAU. W czasie drugiej wojny światowej znalazł się wraz z rodziną w szczególnie trudnej sytuacji materialnej. Aresztowany 6 XI 1939 z grupą profesorów UJ, został wywieziony do obozu w Sachsenhausen, skąd zwolniono go 8 II 1940 w bardzo złym stanie zdrowia. Dwukrotnie został wysiedlony ze swego mieszkania, nie miał warunków do pracy naukowej. W listopadzie 1942 wykład M-ego w mieszkaniu dra Komorowskiego zainaugurował kursy tajnego nauczania medycyny, na których wykładał i prowadził ćwiczenia z histologii do czasu wyzwolenia Krakowa. Po wojnie kierował katedrą histologii do 31 XII 1950, kiedy to przeniesiony został w stan spoczynku; nie zaniechał jednak pracy naukowej.

W twórczości naukowej M-ego dają się wyróżnić pewne kierunki zainteresowań. Pierwszy okres charakteryzują badania fizjologiczne wykonane w pracowni N. Cybulskiego. Dalsze badania dotyczyły systematyzacji i budowy gruczołów; zilustrowane były pomysłowymi modelami odtworzonymi w znacznym powiększeniu w wosku. Reprodukcje tych modeli znalazły się w wielu podręcznikach całego świata. Kolejne prace pochodzą z zakresu cytologii i dotyczą relacji plazmo-jądrowych. Jego praca Sur les changements morphologiques de la structure nucléaire dans les cellules glandulaires („Archiv f. Zellforschung” T. 4; 1909) została wysoko oceniona przez wydawcę tegoż pisma R. Goldschmidta. Dalsze badania, których wyniki ogłaszał w okresie międzywojennym i które kontynuował po 2. wojnie światowej, dotyczyły tkanki mięśniowej członkonogów i przedstawiają przykład opracowania morfologii czynnościowej tkanki mięśniowej prążkowanej. Całość twórczości badawczej M-ego cechuje kierunek fizjologiczno-morfologiczny. M. poświęcał wiele pracy dydaktyce; z katedry jego wyszło wielu wybitnych uczonych. Opracował kilka rozdziałów do pierwszego polskiego podręcznika histologii H. Hoyera pt. „Histologia człowieka” (W. 1901). W r. 1910 ukazał się jego własny Podręcznik do ćwiczeń histologicznych, który doczekał się kilku wydań (2. wyd. Kr. 1913, 3. wyd. Kr. 1923, 4. wyd. Kr. 1938). Po drugiej wojnie światowej M. wznowił ten podręcznik i wydał pt. Histofizjologia (Kr. 1947, Kr. 1949). Opracował dział anatomii mikroskopowej oraz anatomii narządu nerwowego w t. X „Poradnika dla samouków” (W. 1932). Monograficzny podręcznik dla studentów stomatologii, pt. Narząd zębowy człowieka, został opracowany wspólnie z Z. Nowickim (Kr. 1954, 2 wyd. 1956). Zmarł w Krakowie 7 VII 1956, pochowany został w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim.

W r. 1936 M. został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta, w r. 1952 otrzymał nagrodę państwową I stopnia. Z małżeństwa (ślub 27 IX 1904) ze Stanisławą Krzyszkowską miał synów: Kazimierza i Juliana.

Portret (olej.) Józefa Chlebusa z r. 1934 w zbiorach Muz. UJ; Portret (olej.) pędzla Łady-Maciągowej w posiadaniu rodziny; Fot.: w zbiorach Zakł. Hist. Med. Akad. Med. w Kr., Zakł. Histologii Akad. Med. w Kr., oraz w posiadaniu rodziny; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Peretiatkowicz–Sobeski, Współczesna kultura pol.; Michalewska K., Habilitacje w Uniwersytecie Jagiellońskim 1848–1918, Zesz. Nauk. UJ. Prace hist. Z. 12, Kr. 1963; Nieciowa E. H., Członkowie Akademii Umiejętności oraz Polskiej Akademii Umiejętności 1872–1952, Wr.–W.–Kr.–Gd. 1973; Wachholz–Białoń–Grochowski, Skład Osobowy Wydz. Lek. i Farmac. UJ; – Ackermann J., Powstanie i rozwój katedry histologii, w: Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, T. II: Historia katedr, Kr. 1964; Ackermann J., Nowicki Z., Prof. dr med. S. Maziarski, „Przegl. Lek.” R. 12: 1956 S. II nr 9 (bibliogr., fot.) s. 257–60; ciż, S. Maziarski – wspomnienie pośmiertne, „Folia Morphologica” 1957 nr 1 s. 67–70 (bibliogr., fot.); ciż, Wspomnienie pośmiertne o prof. S. M-im, „Wszechświat” 1957 nr 1 s. 23–5 (fot.); Nowicki Z., S. Maziarski (1873–1956), „Folia Biologica” Vol. 15: 1967 nr 1 (portret drzeworytowy rylca A. Bortowskiego); tenże, S. Maziarski…, „Nature” 1957 s. 127 (nota biogr. w jęz. angielskim); Pamiętnik jubileuszu 25-lecia prof. E. Korczyńskiego, [b. m.] 1900 s. 218; – Gwiazdomorski J., Wspomnienia z Sachsenhausen, Kr. 1964; Maziarski S., Tajny Wydział Lekarski Uniwersytetu Jagiellońskiego w okupowanym Krakowie, „Przegl. Lek.” T. 30: 1973 nr 1; – „Arch. Hist. i Filoz. Med.” 1934 s. 18; „Folia Morphologica” 1956 nr 4 s. 318; „Roczn. PAU” 1929/30 s. XXVIII; „Służba Zdrowia” 1952 nr 36 s. 1 (fot.), 1956 nr 29 s. 2; – Arch. UJ: S. II 619, W. L. II 160, KHUW-5, KHUW-10, Pracownicy UJ w czasie II wojny światowej; – Informacje rodziny, Adama Raczyńskiego i Wandy Jura-Bednarkowej.

Zdzisław Gajda