INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Stefan Marian Rostworowski     
Biogram został opublikowany w latach 1989-1991 w XXXII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Rostworowski Stefan Marian, pseud. Ignacy (1907–1981), ekonomista zawodowo związany z leśnictwem, handlem i przetwórstwem drzewnym, działacz organizacji «Wolność i Niezawisłość», historyk i archiwista Związku Rodziny Rostworowskich. Ur. 3 V w Krakowie, był synem Karola Pawła (zob.) i Teresy z Fudakowskich, bratem Tomasza (zob.) i Jerzego (zob.).

W dzieciństwie przebywał R. z matką i rodzeństwem w Szwajcarii (1911–14), w czasie pierwszej wojny światowej w Kijowie, od r. 1918 w Lublinie, gdzie uczył się w Prywatnym Męskim Gimnazjum im. Stefana Batorego. Działał wówczas w harcerstwie, był drużynowym, potem członkiem Komendy Chorągwi Lubelskiej. Po zdaniu matury (1926) odbył studia ekonomiczne w Wyższej Szkole Handlowej w Antwerpii ukończone dyplomem w r. 1930. Przeszedł następnie kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim (1930–31) i po odbyciu służby w 2 DAK w Dubnie otrzymał w r. 1932 stopień podporucznika (w r. 1936 awansował na porucznika rezerwy). W l. 1932–7 pracował w Polskiej Agencji Eksportu Drzewnego «Paged», kolejno w Gdyni, Łucku i Katowicach. W czerwcu 1938 objął stanowisko zastępcy dyrektora generalnego przedsiębiorstw spółek akcyjnych «Agahell» i «Olza» (opartych o kapitał żydowsko-belgijski) na Polesiu, posiadającego ponad 100 tys. ha obszarów leśnych («Agahell») i prowadzących fabrykę dykty w Mikaszewiczach («Olza»). Mieszkał wówczas w Mikaszewiczach (pow. Łuniniec).

Powołany 1 IX 1939 do wojska został R. dowódcą batalionu «A» Ośrodka Zapasowego Artylerii Konnej nr 2 w Zamościu. Skierowany wraz z Ośrodkiem do Włodzimierza Wołyńskiego, potem do Stochodu nad Styrem, oddział R-ego wycofał się przed Armią Czerwoną do Biłgoraja, gdzie 1 X został rozformowany. Zrazu podjął R. pracę w administracji majątku Adama Łosia w Adamowie pod Krasnobrodem, od lipca 1940 był nadleśniczym Ordynacji Zamojskiej w Józefowie koło Biłgoraja. Dn. 18 V 1942 został aresztowany pod zarzutem «szkodzenia wojennej gospodarce niemieckiej w dziedzinie drzewnictwa». Więziony w Biłgoraju, po przebyciu tyfusu plamistego został 17 XI t. r. zwolniony (swoje wspomnienia pt. Więzienie w Biłgoraju opublikował w t. III „Wydawnictwa materiałów do dziejów Zamojszczyzny w latach wojny 1939–1944”, Zamość 1946, i osobna odbitka). Po wyjściu z więzienia pracował w administracji Ordynacji Zamojskiej w Zwierzyńcu. Działał w tym czasie w Radzie Głównej Opiekuńczej i utrzymywał kontakty z Inspektoratem Rejonowym Armii Krajowej «Zamość». Od kwietnia 1944 pracował w firmie dostaw cementu Walter-Cronecka w Krakowie.

W r. 1945 wstąpił R. do organizacji Wolność i Niezawisłość (WiN). W sierpniu 1946 p. o. prezesa Zarządu Głównego WiN płk Franciszek Niepokólczycki wysłał ppłka Józefa Maciołka i R-ego do Londynu, dokąd dotarli 1 IX. Emisariusze mieli «nawiązać łączność z legalnymi władzami Rzeczypospolitej», przedstawić im sytuację w kraju i starać się o środki finansowe dla WiN-u, a po wypełnieniu swej misji powrócić do Polski. W prowadzonych w Londynie rozmowach starali się uzyskać pomoc od rządu na emigracji i równocześnie zachować odeń niezależność; od początku rozmowy te były nacechowane z obu stron krytyczną rezerwą. Po aresztowaniu Niepokólczyckiego (22 X 1946) jego następca Łukasz Ciepliński postanowił, że emisariusze pozostaną za granicą i utworzą Delegaturę WiN w składzie: Maciołek (szef), Kazimierz Rolewicz (zastępca), Józef Bokszczanin i R. (pseud. Ignacy). Z czasem ów czteroosobowy skład Delegatury znacznie się rozszerzył. Łącznikiem Delegatury z wywiadem brytyjskim został brat R-ego Jerzy (pseud. Franciszek), w czasie wojny major w angielskiej służbie. Od grudnia 1946 przebywał K. w Brukseli, gdzie jego głównym zadaniem było organizowanie przerzutu do krajowej centrali WiN-u pieniędzy uzyskiwanych z angielskich i emigracyjnych źródeł. Zaangażował też środki finansowe w akcję «AW» (Agencja Wydawnicza), mająca na celu zorganizowanie podległego K. Rolewiczowi (przebywającemu w Paryżu) ośrodka wydawniczego oddziałującego na kraj. W Brukseli miał R. kontakty z dyplomatami belgijskimi i holenderskimi. We wrześniu 1947 był w Londynie i nowemu premierowi Tadeuszowi Bór-Komorowskiemu przedłożył memoriał z sugestią, iż nie uznany przez aliantów rząd powinien ograniczyć się do funkcji symboliczno-reprezentacyjnych i opieki nad uchodźcami, zaś działalność polityczną w kraju i na terenie międzynarodowym przejęłyby niezależne komitety. W Brukseli pisał raporty i memoriały. W rozwiniętych «Tezach Ignacego» (z 10 I 1948) wyłożył pogląd, że mocarstwa nie liczą się z czynnikami emigracyjnymi, które nie mają wpływów i nie rozumieją sytuacji w kraju. Równocześnie (26 I) Jerzy Rostworowski zrezygnował z funkcji łącznika. W tym czasie stosunki R-ego z Maciołkiem były już napięte (m. in. na tle akcji «AW»). W lecie 1948 (kolejny Zarząd WiN-u był już wówczas spenetrowany przez Urząd Bezpieczeństwa) odbył się w Polsce proces «Janki», głównego łącznika R-ego na kraj. W warunkach konfliktu z Maciołkiem R. w październiku 1949 ostatecznie rozstał się z Delegaturą WiN-u.

W r. 1949 osiadł R. we Francji. Zrazu pracował w firmie drzewnej w Paryżu, od r. 1958 mieszkając w Reims, administrował lasami położonymi w Belgii. Był członkiem Compagnie Nationale des ingénieurs et experts forestiers. W r. 1973 przeniósł się do Boiscommun (dép. Loiret), gdzie jego żona prowadziła gabinet lekarski. We Francji sporo publikował w piśmie „Horyzonty”. Obok rozważań na temat ekonomii rolnej (1958 z. 25, 1959 z. 41) i serii artykułów o sieci dróg – Arterie Polski – (1959 z. 43, 1960 z. 45, 46 i 53) ogłosił tu: Akcja AK na Zamojszczyżnie (1957 z. 17) i Denikin a sprawa polska (1960 z. 50–51). Sporadycznie publikował też w londyńskich „Wiadomościach” (1959, 1960) i „Tekach Historycznych” (1959). Pisał wiele i na różne tematy, większość jego pism nie doczekała się druku. Od r. 1953 był kawalerem maltańskim.

Wielką pasją życiową R-ego była historia rodziny. W r. 1929 wszedł do zarządu Związku Rodziny Rostworowskich (utworzonego w r. 1922) jako jego «historyk i archiwista». Zamierzał napisać obszerną monografię rodziny, do końca życia zbierał do niej materiały. Zamiłowaniu nie towarzyszyło jednak fachowe opanowanie warsztatu historyka, a pobyt na emigracji oderwał R-ego od archiwalnych i bibliotecznych zasobów krajowych. Poza luźnymi materiałami pozostawił trzy opracowania o różnej wartości, do których sięgali autorzy PSB. Szkic historyczno-genealogiczny rodu z Rostworowa hr. Rostworowskich herbu Nałęcz nosi datę «Gdynia 1933» i obejmuje 61 s. maszynopisu. Ów Szkic został rozesłany członkom rodziny. Jest to najwartościowsze z opracowań R-ego. Dla czasów średniowiecza korzystał on z kwerend i konsultacji dra Feliksa Podhoreckiego, kustosza Państwowego Archiwum w Poznaniu, a dla XVII i XVIII w. rozporządzał bardzo zasobnym archiwum rodzinnym, które w r. 1930 odnalazł w zakrystii kościoła w Kłoczowie (Kłoczewie). «Archiwum Kłoczowskie», zdeponowane w Bibliotece Ordynacji Krasińskich, uległo w czasie wojny zniszczeniu. Zawarte w Szkicu cytaty i informacje stały się więc często niezastąpionym źródłem dla majątkowych i rodzinnych spraw pięciu pokoleń (ostatnim, liczonym przez R-ego jako XIII-te, jest tu pokolenie Antoniego Jana i Franciszka Jana), aczkolwiek z tego źródła należy korzystać krytycznie. Zwłaszcza w odniesieniu do «pozaarchiwalnych» legend heraldyczno-rodzinnych, dotyczących udziału Rostworowskich w życiu publicznym. Z «Archiwum Kłoczowskiego» wydał R. drukiem interesujące «regestry sprawunków» załatwianych w Gdańsku dla Jacka Rostworowskiego w l. 1747–57 („Co szlachcic polski w XVIII wieku kupował w Gdańsku”, „Roczn. Gdań.” T. 7–8: 1933–4).

Z pominięciem dwóch pokoleń z przełomu XVIII i XIX w. opracował R. Szkice do monografii rodu z Rostworowa Rostworowskich herbu Nałęcz II, tom IV – Szkice życiorysów Rostworowskich pokolenia X-go 1811–1907, Kr. 1946 (73 s. mszp.); do tego pokolenia należą: Janusz (zob.), Jan, powstaniec 1863 r., oraz rodzice postaci z przełomu XIX i XX w. Tutaj rodzinne wspomnienia i anegdoty przeważają nad archiwaliami (z wyjątkiem danych odnoszących się do Romana, dziadka R-ego), nieścisłości wiele, weryfikacja trudna.

Wreszcie w r. 1959 opublikował R. we Francji jako maszynopis powielony Genealogię rodu Rostworowskich herbu Nałęcz II-do, którą rozesłał członkom rodziny, genealogom i większym bibliotekom publicznym (także w streszczeniu francuskim i niemieckim). To zwięzłe opracowanie (30 s., egz. w Mater. Red. PSB) stanowi niezastąpiony informator odnośnie do nowszych pokoleń, choć i tutaj trafiają się nieścisłości. Całość jest obciążona upodobaniem do pozornie dokładnych dat i miejsc urodzin, ślubów i zgonów (które często nie sprawdzają się), mnożeniem piastowanych urzędów i posiadanych majątków (wymienianiem tak różnych i zmiennych w Polsce posesji jako dziedziczne i równoczesne), podtrzymywaniem legendy o hrabiowskim tytule rodziny. W ślad za Genealogią rozsyłał R. członkom rodziny kroniki zgonów, ślubów i urodzin za l. 1958–76 starannie rejestrujące stan rozproszonej po świecie rodziny, utrzymującej się na poziomie ok. 100 osób.

W wykończonej postaci pozostawił R. jeszcze najpóźniej napisane ponowne opracowanie wczesnych pokoleń rodziny, nie będących przedmiotem zainteresowań PSB; na marginesie tego opracowania ogłosił szkic Imć Pan Wawrzyniec (londyńskie „Wiadomości” 1960 nr 751). Po raz pierwszy przyjechał R. do Polski w r. 1975 na pogrzeb swego brata Tomasza. Zmarł w Boiscommun 1 III 1981.

W małżeństwie (ślub 30 XII 1950 w Pailhe – Belgia) z Marią Elżbietą z Światopełków Czetwertyńskich, wnuczką Włodzimierza (zob.), 1. v. Zantarową, lekarką, był R. bezpotomny. Opiekował się dwojgiem pasierbów.

Pozostałe po R-m archiwalia, teksty autorskie i materiały rodzinne przejął i przywiózł do Polski jego stryjeczny bratanek Stanisław Jan Rostworowski. W tym archiwum znajduje się m. in. obfita dokumentacja dotycząca działalności «Ignacego» w WiN-ie, całość historyczno-genealogicznych opracowań R-ego i jego pisma wspomnieniowo-pamiętnikarskie. Niektóre fragmenty tej spuścizny zostały wydane staraniem i w opracowaniu S. J. Rostworowskiego (tytuły pochodzą od wydawcy): okupacyjne wspomnienia W lasach nadleśnictwa Józefów („Tyg. Zamojski” 1984 nr 44, 45, 46 , 50), Witos i książę Piotr („Ład” 1984 nr 34), Wspomnienie o profesorze Juliuszu Kleinerze („Tyg. Pol.” 1986 nr 35), Familianci: Glogerówna z Dobrochów, Sadystka czyli dramat w Kurowie, Dobroczyńca („Kontakty” 1987 nr 46, 47, 48; są to fragmenty ze Szkiców do monografii rodu…).

 

Fot. w Mater. Red. PSB; – Bekier E., Ojciec Tomasz Rostworowski S. J., w: Chrześcijanie, W. 1986 XVII 152–4; Kluz S., W potrzasku dziejowym. WiN na szlaku AK, Londyn 1978; Prywatne Męskie Gimnazjum im. Stefana Batorego („Szkoła Lubelska”) w XXX-lecie, L. 1936 s. 86–7, 102; – Obszerny życiorys R-ego pióra S. J. Rostworowskiego w Mater. Red. PSB.

Red.

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.