Strzeszek (Strzeżek) (zm. po 1255), wojski, cześnik łęczycki, kasztelan spicymierski.
W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że bratem S-a był Wolimir, od r. 1241 kanclerz ks. Konrada Mazowieckiego, potem jego syna ks. Kazimierza w l. 1248–52, a następnie (1252–75) biskup kujawski. Pokrewieństwo S-a i Wolimira potwierdza jedynie falsyfikat, wystawiony rzekomo przez Konrada Mazowieckiego 23 X 1242 w Radogoszczy koło Zgierza dla cystersów w Sulejowie, w rzeczywistości sporządzony przed r. 1279, jednak na podstawie oryginału z r. 1242, z którego zaczerpnięto znaczne partie, w tym także autentyczną listę świadków (J. Mitkowski). Wiadomość o pokrewieństwie S-a i Wolimira mogła być dobrze znana fałszerzowi, bowiem od śmierci biskupa kujawskiego upłynęło zaledwie kilka lat. Również filiacja S-a podana została jedynie w falsyfikacie sporządzonym pod koniec XIV w., a wystawionym rzekomo przez ks. Kazimierza Konradowica w Kruszwicy 24 VI 1249, w którym książę zatwierdził posiadłości dla klasztoru norbertanek w Strzelnie. W testacji, spisanej z różnych dokumentów, wymieniony został komes Strzeszek, syn Budzisława. Imię S-a wzięto tu z dokumentu strzeleńskiego z 7 III 1246 (D. Karczewski), w którym jednak występował jako Ztralco, bez wskazania filiacji. Na dworze Konrada Mazowieckiego znany był z tego czasu Budzisław Strzeszkowic (w r. 1241 komornik księżnej Agafii, następnie sędzia łęczycki w l. 1246–57), którego uznać należy za ojca S-a. Dziadem S-a był zapewne cześnik krakowski Strzesz. Przynależność S-a do rodu Kamionów określano w kontekście jego pokrewieństwa z Wolimirem, sugerując się charakterystycznym imieniem oraz przekazem Jana Długosza o pochodzeniu biskupa kujawskiego z rodu Jastrzębców (do tego rodu weszli Kamionowie w XV w.). Jednakże za przynależnością S-a do rodu Sulimów świadczy częstotliwość nadawania w nim imion: Strzeszek i Budzisław. S. był antenatem Sulimów z Krzyżanowa, Dobrej i Maszkowic w woj. łęczyckim, u których pojawiały się oba imiona, oraz zapewne Oporowskich. Sąsiedztwo majątkowe i wzajemne związki rodzinne między Sulimami i Kamionami przyczyniły się do wymiany imion. Imię Wolimir występowało u potwierdzonych źródłowo Kamionów, dziedziców Jeziorska (grodzisko z XIII w.) oraz Kik (paraf. Mikołajewice), a Strzeszek – u dziedziców Wilamowa (pow. szadkowski – fortalicja). W pobliżu Wilamowa leży wieś Ostrowsko, dziedzictwo Budzisława Strzeszkowica, którą w r. 1241 przekazał ks. łęczyckiemu Konradowi, a w niedalekim sąsiedztwie Jeziorska – wieś Sulimów.
S. rozpoczął karierę u boku Konrada Mazowieckiego jako ks. łęczyckiego, co wskazuje na jego przynależność do rycerstwa tej dzielnicy. Pierwszym jego urzędem było wojstwo, na którym pojawił się 2 X 1246, w dokumencie wystawionym w Jasieńcu przez ks. Konrada, który potwierdził przekazanie przez Mikołaja, syna woj. łęczyckiego Mściwoja, folwarku Kiełczewek (paraf. Grzegorzew) arcybp. gnieźnieńskiemu Pełce za 30 grzywien z tytułu strat poniesionych przez arcybiskupstwo za zabór dziesięcin i inne szkody. Po śmierci Konrada (31 VIII 1247) dzielnicę łęczycką opanował jego syn, ks. Kazimierz, co dokonać się mogło tylko dzięki wsparciu lokalnego możnowładztwa. Prawdopodobnie awans S-a na urząd cześnika był wynagrodzeniem za jego zaangażowanie się po stronie Kazimierza, któremu poparcia udzielił także Wolimir, uzyskując na jego dworze urząd kanclerza łęczyckiego. Zmiany w hierarchii urzędniczej w Łęczyckiem nastąpiły zapewne tuż po opanowaniu tej ziemi przez Kazimierza. Poprzednik S-a na urzędzie cześnika, Lasota, po 31 VIII 1247 występował jako cześnik księżnej Agafii. Po raz pierwszy z tytułem cześnika S. wymieniony został w dokumencie Kazimierza z r. 1248, potwierdzającego nadanie swego ojca dla woj. łęczyckiego Spitygniewa, wystawionym w «Miranie», interpretowanym jako Mierzyn pod Piotrkowem (S. Kozierowski) lub Murzynno pod Inowrocławiem (Mitkowski). Pojawienie się u boku księcia piętnastu urzędników wyłącznie łęczyckich świadczy raczej za Mierzynem pod Piotrkowem. Prawdopodobnie odbył się tam wówczas wiec, być może w związku ze śmiercią ks. mazowieckiego Bolesława (po 25 II 1248) i koniecznością ułożenia stosunków z jego następcą, najmłodszym Konradowicem – Siemowitem.
Kolejny urząd, kaszt. spicymierską, otrzymał S. przed 10 III 1252, kiedy wystąpił w dokumencie Kazimierza, wystawionym zapewne podczas wiecu w Kowalu na Kujawach, w którym książę dokonał zamiany dóbr z rycerzem Piotrem Świętosławicem. Urząd objął po Mikołaju występującym w r. 1248, dla którego była to ostatnia godność. Z tytułem kaszt. spicymierskiego S. wystąpił jeszcze 25 V 1252 w dokumencie, w którym Kazimierz potwierdził klasztorowi sulejowskiemu posiadanie klucza dobrowskiego. Zjazd w Kowalu wiąże się w literaturze z poprawą stosunków Kazimierza z ks. pomorskim Świętopełkiem, a potwierdzenie dóbr cystersom w Sulejowie – ze wznowieniem planów podboju ziem zachodniobałtyjskich (J. Powierski). Obecność S-a u boku księcia może więc oznaczać poparcie dla misji w Prusach.
Trudno wskazać bezpośrednią przyczynę załamania się kariery S-a. Może miało to związek z odejściem Wolimira z kancelarii książęcej i ujawnieniem się już wówczas niechęci między nim a księciem (J. Karwasińska). S. powrócił na urząd cześnika i z tytułem tym wystąpił w dokumencie ugody zawartej przez Kazimierza z wielkim mistrzem krzyżackim Popponem von Osternah, wystawionym w Inowrocławiu (przed 15 I 1255). Dokument wydany został wielokrotnie; podstawą wydań były dwa oryginały: jeden przechowywany w archiwum w Królewcu (obecnie zaginiony, w którym S. nosił tytuł komesa), drugi – w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie (w nim S. miał predykat dominus). Ten ostatni dokument Józef Mitkowski uważał za sporządzony w kancelarii książęcej, choć o mieszanym dyktacie wystawcy i odbiorcy (inaczej sądził K. Maleczyński). Ponowne sprawowanie przez S-a urzędu cześnika nie ulega wątpliwości, skoro dokument ugody został zatwierdzony przez papieża Aleksandra IV już 9 III 1255 (J. Bieniak). S. ustąpił kaszt. spicymierską Pęcławowi, występującemu z tym tytułem 19 VIII t.r., poprzednio (1248) łowczemu dworu. Ugoda z wielkim mistrzem krzyżackim oznaczała rezygnację z planów misyjnych w Prusach w zamian za poł. ziemi lubawskiej. Być może nowa sytuacja, jaka nastąpiła po podboju przez Zakon Barty i Galindii (obecnie Pojezierze Mazurskie) – ziem, które papież Innocenty IV w r. 1253 przyznał Kazimierzowi, przekonała S-a do zmiany stanowiska w kwestii celów polityki. W testacji wystąpili jedynie: kanclerz Janusz, kaszt. kruszwicki Bogusza, cześnik S. i mistrz Mił, może więc stanowili oni zespół powołany przez księcia do prowadzenia rozmów z Krzyżakami. Wyrazem odzyskania wpływów na dworze była ponowna nominacja S-a na urząd kaszt. spicymierskiego po odebraniu go Pęcławowi, mianowanemu we wrześniu 1257 kaszt. łęczyckim. Z tytułem S. wystąpił w dokumencie Kazimierza, wystawionym w Kramsku w r. 1255, w którym książę nadał Kościołowi kujawskiemu (i bp. Wolimirowi) m. Włocławek lokowane na prawie niemieckim i młyn nad rzeką Zgłowiączką oraz prawo do lokowania na prawie niemieckim wsi Wieniec i Łopacino. Zbieżność w okazaniu łaski książęcej S-owi i Wolimirowi stanowi dodatkowy argument za uznaniem ich pokrewieństwa, a jednocześnie wskazuje, że kariera S-a zależała w dużej mierze od relacji Wolimira z księciem. Obecność S-a w graniczącym z Wielkopolską Kramsku świadczy zapewne o jego udziale w wyprawie ks. Kazimierza jesienią 1255 na Pomorze przeciwko ks. pomorskiemu Świętopełkowi, która zakończyła się oblężeniem i spaleniem Raciąża koło Tucholi. Było to jego ostatnie wystąpienie. Zmarł po r. 1255. Jego znany następca na kaszt. spicymierskiej Boksza, pojawił się dopiero 9 IX 1264.
Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, supl. I, Gd. 1998 s. 351–3 (Wolimir); Urzędnicy, II/1, IV/1; – Bieniak J., Wolimir, w: Zasłużeni dla Włocławka (XIII–XX wiek), Red. M. Wojciechowski, Włocławek 1991 s. 217; Karczewski D., Studia nad trzynastowiecznymi dokumentami klasztoru norbertanek w Strzelnie, „Studia Źródłozn.” T. 37: 2000 s. 123–5; Karwasińska J., Polityczna rola biskupa Wolimira (1259–1278), w: taż, Wybór pism. Kujawy i Mazowsze, W. 1997 s. 191–2; Kozierowski S., Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej wschodniej Wielkopolski, P. 1926 I 272; Maleczyński K., Zarys dyplomatyki polskiej wieków średnich, Wr. 1952 cz. 1; Mitkowski J., Początki klasztoru cystersów w Sulejowie. Studia nad dokumentami, fundacją i rozwojem uposażenia do końca XIII wieku, P. 1949 s. 17–22; Powierski J., Świętopełk gdański i Kazimierz kujawsko-łęczycki w rywalizacji z zakonem krzyżackim w latach 1250 – połowa 1252, w: tenże, Prussica, Malbork 2005 II 303–4; – Długosz, Opera, I 526–7; Dok. kuj. i maz., nr 8 (Stralco), nr 11 s. 124–5, 295, nr 12 s. 125–6, nr 15 s. 189–90; Kod. maz. (Kochanowskiego), nr 416; Kod. Pol., I nr 31, II nr 68, III nr 27; Kod. Wpol., I nr 304, 597; Mitkowski J., Kancelaria Kazimierza Konradowica księcia kujawsko-łęczyckiego (1233–1267), Wr. 1968 (aneks); Przywilej księcia łęczyckiego, kujawskiego i dobrzyńskiego Kazimierza dla Piotra Świętosławica z 10 marca 1252 roku, Wyd. J. Pakulski, w: Scriptura custos memoriae. Prace historyczne, Red. D. Zydorek, P. 2001 s. 292–3.
Alicja Szymczakowa