Piotrowski Teodor Jan (1892–1975), działacz spółdzielczy, poseł do Krajowej Rady Narodowej, minister aprowizacji i handlu w Rządzie Tymczasowym RP. Ur. 8 XI w Stawiskach w pow. kolneńskim w rodzinie robotniczej, był synem Józefa i Marianny z Kozłowskich. Miał niespełna rok, gdy ojciec wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i przestał interesować się rodziną. Matka zarabiała jako wyrobnica. P. już w czasie nauki w szkole elementarnej dorywczo pracował zarobkowo. Po ukończeniu szkoły w r. 1907 otrzymał zatrudnienie na stałe jako goniec, potem pomocnik kancelisty w urzędzie gminnym Stawiski, następnie w Turośli. Wytrwale ucząc się dalej samodzielnie, złożył w r. 1915 egzamin w zakresie 6 klas gimnazjum. W r. 1912 przeniósł się do Makowa Mazowieckiego, gdzie otrzymał posadę pomocnika sekretarza Urzędu do Spraw Włościańskich. Wraz z urzędem ewakuował się w październiku 1915 do Piotrogrodu. Po rewolucji lutowej w r. 1917 i utworzeniu Rządu Tymczasowego pracował tam jakiś czas w resorcie rolnictwa. W rewolucji październikowej nie brał udziału, ale wydarzenia te wywarły wpływ na radykalizację jego poglądów.
W styczniu 1918 P. powrócił do kraju i zamieszkał ponownie w Makowie. Po odzyskaniu niepodległości przez państwo polskie otrzymał posadę zastępcy sekretarza Wydziału tworzonego wtedy Sejmiku Powiatowego. Latem 1920, w czasie ofensywy Armii Czerwonej, przystąpił do organizowania Powiatowego Komitetu Rewolucyjnego. Po wycofaniu się Armii Czerwonej z miasta władze polskie aresztowały go. Miejscowa ludność obroniła go przed sądem doraźnym, ale pozbawiono go pracy w samorządzie i przez pół roku był bezrobotny. Dzięki poparciu Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), z którą w tym czasie związał się, został 30 I 1921 płatnym lustratorem okręgowego Związku Polskich Stowarzyszeń Spółdzielczych, następnie kierownikiem kooperatywy urzędniczej w Makowie. Po ukończeniu kursu dla kierowników gospodarczo rozwiniętych spółdzielni objął w r. 1925 stanowisko prezesa Zarządu Spółdzielni Spożywców w Makowie. Od połowy lat dwudziestych był członkiem Komitetu Miejskiego PPS; z ramienia partii piastował w l. 1927–33 mandat ławnika magistratu. Równocześnie udzielał się w Zarządzie miejscowego Tow. Kulturalno-Oświatowego «Lutnia». Podczas wizyty prezydenta Ignacego Mościckiego w Makowie w r. 1930 został pobity przez agentów policji za demonstracyjne wznoszenie okrzyków na cześć Sejmu i marszałka Sejmu Ignacego Daszyńskiego i w kajdankach odprowadzony do aresztu.
P. rozwinął działalność również na szerszym terenie w Związku Spółdzielni Spożywców RP (ZSS RP), powstałym ze zjednoczenia z robotniczym ruchem spółdzielczym. Wszedł w skład Rady Okręgowej organu samorządowego utworzonego w r. 1926 przy Oddziale Warszawskim ZSS RP, a w l. 1930–3 przewodniczył jej. Jako delegat uczestniczył w dorocznych zjazdacłi ZSS RP. Dobry mówca, zabierał wielokrotnie głos wyrażając opinię lewicowej opozycji. M. in. na zjeździe w r. 1933 oponował przeciwko zatwierdzaniu statutu przez ministra skarbu jako zamachowi ze strony władz na samorządność spółdzielczości. Z kolei w r. 1935 protestował przeciwko zgłoszonemu przez Zarząd projektowi zmian, widząc w nim tzw. system geometrii wyborczej, która pozbawi lewicę reprezentacji w większości okręgów. Głównie dla jego zdolności organizatorskich powierzono P-emu w r. 1933 stanowisko przewodniczącego Zarządu Związkowej Spółdzielni Pracowników Kolejowych w Krakowie, która po śmierci swego założyciela Teodora Kluczki przeżywała wyraźny kryzys gospodarczy. Czynny także w krakowskiej organizacji PPS, został P. z jej listy w r. 1938 wybrany do Rady Miejskiej; brał udział w pracach komisji gospodarczej, rewizyjnej i budżetowej.
Po napaści Niemców na Polskę w r. 1939 P. opuścił Kraków; powrócił doń pod koniec października i objął ponownie kierownictwo związkową Spółdzielnią; został też prezesem Rady Okręgowej «Społem». Obok świadczeń gospodarczych na rzecz społeczeństwa polskiego obie te instytucje udzielały pomocy za zgodą P-ego ludziom zagrożonym. Wedle jego własnych oświadczeń został we wrześniu 1942, razem z Józefem Badurą i in. działaczami «Społem», aresztowany przez gestapo i dwa miesiące przebywał w więzieniu na Montelupich. W relacji działacza spółdzielczego Henryka Ziffera miało to nastąpić wiosną 1944, kiedy gestapo aresztowało wszystkich uczestników zwołanego przez P-ego posiedzenia Rady Okręgowej «Społem» w Krakowie. Wkrótce wszystkich zwolniono; P-ego za okupem pieniężnym. P. nie wrócił już do Spółdzielni, a gdy gestapo zaczęło go znów poszukiwać, opuścił Kraków i od marca 1944 ukrywał się na wsi koło Radości pod Warszawą. Nawiązał tu kontakt z Robotniczą Partią Polskich Socjalistów i osobiście z Edwardem Osóbką-Morawskim. Wezwany przez niego do wyzwolonego Lublina, brał udział w tworzeniu aparatu gospodarczego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) – pełnił obowiązki zastępcy kierownika Resortu Gospodarki Narodowej, następnie zastępcy szefa Biura Ekonomicznego – w reorganizacji ruchu spółdzielczego i odbudowie PPS. Dn. 5 XII 1944 został kierownikiem Resortu Aprowizacji i Handlu. Uczestniczył 10 X 1944 w konferencji działaczy spółdzielczych, na której postanowiono zwołać do Lublina kongres spółdzielni spożywczych i rolniczych z terenów wyzwolonych; został przewodniczącym obranego wówczas Komitetu Organizacyjnego. Przewodniczył następnie obradom Kongresu Spółdzielczego (25–26 XI 1944 w Lublinie), na którym powołano Związek Rewizyjny Spółdzielni RP oraz «Społem» Związek Gospodarczy Spółdzielni RP i wysunięto postulat przekształcenia PKWN w Rząd Tymczasowy RP.
Zgłoszony przez związki spółdzielcze na VI Sesji Krajowej Rady Narodowej jako kandydat na posła, złożył P. 31 XII ślubowanie i objął kierownictwo Komisją Skarbowo-Budżetową. W utworzonym wówczas Rządzie Tymczasowym RP powierzono mu tekę ministra aprowizacji i handlu (sprawował ten urząd do 26 IV 1945), a jednocześnie został przewodniczącym Zarządu «Społem». Postawa P-ego i działalność budziły od początku kontrowersje; zdecydowanie krytycznie odnosili się do niego zwolennicy tradycyjnego, pepesowskiego programu w ruchu spółdzielczym, przeciwni peperowskiej koncepcji organicznego powiązania kierownictwa państwowego i spółdzielczego. Po rozszerzeniu się «Społem» na teren wszystkich wyzwolonych ziem polskich powierzono P-emu w zreorganizowanym w maju 1945 zarządzie już tylko stanowisko wiceprezesa odpowiedzialnego za Wydział Produkcji. Na II Głównym Zjeździe «Społem» w r. 1947 nie wszedł do władz. Jakiś czas pełnił jeszcze honorowe funkcje, m. in. członka Rady Nadzorczej państwowo-spółdzielczego przedsiębiorstwa «Dalmor» w Gdyni, Rady Centralnej Rolniczej Spółdzielni «Samopomoc Chłopska» i Stołecznego Związku Spółdzielczości Pracy. Odbywający się na przełomie czerwca i lipca 1945 w Warszawie XXVI Kongres PPS powołał P-ego do Centralnej Komisji Rewizyjnej, której później przewodniczył aż do zjednoczenia z Polską Partią Robotniczą. W grudniu 1948 reprezentował PPS na Kongresie Zjednoczeniowym jako delegat z Tomaszowa Mazowieckiego. Ogłosił w r. 1947 w piśmie „Społem” (nr 23–24) artykuł wspomnieniowy W III rocznicę Kongresu Lubelskiego.
Od lutego 1948 do października 1951 P. pracował na stanowisku przewodniczącego Komisji Likwidacyjnej «Społem». Potem przeszedł do pracy na stanowisku dyrektora Departamentu Zbytu w Min. Przemysłu Rolnego i Spożywczego. W związku z przyznaniem mu przez prezesa Rady Ministrów renty dla osób szczególnie zasłużonych 1 II 1957 zaprzestał pracy. Przez wiele lat działał następnie jako wiceprzewodniczący Komisji do Spraw Działaczy przy Komitecie Warszawskim i w dzielnicy Mokotów Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zmarł 18 VII 1975 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (w r. 1945 za zasługi dla spółdzielczości) oraz Orderem Sztandaru Pracy I kl. (1972).
W małżeństwie z Bronisławą z Kowalewskich P. dzieci nie miał.
Świtalski Z., Spółdzielczość w polskich czasopismach ekonomicznych w latach 1861–1960, W. 1967; Spis posłów i wykazy komisji KRN 1943–1947, Oprac. A. Tomaszewska, W. 1978 (powielone); – II Główny Zjazd Delegatów „Społem” Związku Gospodarczego Spółdzielni RP 25–26 listopada 1947 r., W. 1948 s. 246; Mołdawa T., Naczelne władze Polski Ludowej 1944–1979, W. 1979; Reiss A., Z problemów odbudowy i rozwoju organizacyjnego PPS (1944–1946), W. 1971; 100-lecie Warszawskiej Spółdzielni Spożywców 1869–1969, W. 1969; Świtalski Z., W 35-lecie Kongresu Spółdzielczego w Lublinie, „Tryb. Spółdzielcza” 1979 nr 12 s. 11; Wroński T., Kronika okupowanego Krakowa, Kr. 1974; Zjazd Przedstawicieli Polskiej Spółdzielczości w dniu 8 października 1933 roku…, W. 1933 s. 49–50; – Dominko J., Spółdzielczość spożywców w czasie okupacji, w: Wspomnienia działaczy spółdzielczych, W. 1966 IV (autor wspomina tu o aresztowaniu P-ego razem z J. Badurą, zaś wiadomo z życiorysu Badury w Słown. Działaczy Ruchu Robotn., W. 1978 I, że został on aresztowany we wrześniu 1942); Ziffer H., Krótkie wspomnienia o ruchu spółdzielczym w Krakowie i okolicy, w: Wspomnienia działaczy spółdzielczych, W. 1963 I; – „Robotnik” 1930 nr 141 s. 1; „Tryb. Ludu” 1975 nr 167, 171, 172, 173; „Tyg. Powsz.” 1975 nr 36; „Życie Warszawy” 1975 nr 170, 172; – Centr. Arch. KC PZPR: Teczka osobowa T. J. P-ego nr 12819, PPS 235/XXIV t. 23 k. 118–120; Referat d/s Działaczy KW PZPR: Teczka osobowa T. J. P-ego nr 1069/2; Urząd Stanu Cywilnego Warszawa-Mokotów: Akt zgonu T. J. P-ego nr V/1345/75.
Alicja Pacholczykowa