Stahlberger Teodor, krypt.: T.S., T. Stal… (1827–1888), germanista, historyk, pedagog. Ur. w Brodach 20 VII, pochodził z niemieckiej rodziny urzędniczej; był synem Julii ze Sławikowskich.

S. ukończył gimnazjum i studia prawnicze we Lwowie, po czym studiował na wydz. filozoficznym uniwersytetu w Wiedniu. W r. 1854 zamieścił w „Gwiazdce Cieszyńskiej” (nr 47–48) pod krypt. T. Stal… przekłady z poezji niemieckiej pt. „Obrazki z natury zdjęte”. Od r. szk. 1854/5 pracował jako zastępca nauczyciela w gimnazjum w Nowym Sączu, uczył m.in. języka polskiego i niemieckiego, geografii, historii i historii naturalnej. W „Sprawozdaniu Gimnazjum…” za r. 1855 ogłosił niemiecki przekład wiersza Józefa B. Zaleskiego „Śpiew poety”, a w l.n. własne wiersze w języku polskim i niemieckim. W l. 1857/8–1860/1 był rzeczywistym nauczycielem języka niemieckiego i polskiego oraz historii i geografii w gimnazjum w Bochni, a w l. 1861/2–1871/2 profesorem w krakowskim Gimnazjum św. Anny; uczył języka niemieckiego i łacińskiego, historii, logiki i psychologii. Uczęszczający wówczas do tej szkoły Kazimierz Chłędowski wspominał go jako jednego ze swoich «najznakomitszych profesorów», dającego «szerokie poglądy z historii powszechnej». W r. 1868 ogłosił S. litografowane podręczniki logiki i psychologii. W r. 1872 sprawował krótko funkcję tymczasowego dyrektora krakowskiego Gimnazjum św. Jacka, zaś od lipca t.r. do r. szk. 1875/6 był dyrektorem gimnazjum w Wadowicach oraz – równocześnie – tamtejszej prywatnej Wyższej Szkoły Żeńskiej. Był też członkiem Rady Szkolnej Okręgowej, przewodniczącym Rady Szkolnej Miejscowej i członkiem radnym Rady Miejskiej. Za jego dyrekcji powstał Fundusz Stypendialny im. Mikołaja Kopernika oraz wybudowano nowy gmach gimnazjum. S. był także inicjatorem założenia bursy dla ubogiej młodzieży gimnazjalnej (powstała w r. 1891 jako Bursa im. Stefana Batorego). Od r. szk. 1876/7 był powtórnie dyrektorem Gimnazjum św. Jacka i kierował nim do r. 1887, kiedy to przeszedł na emeryturę z tytułem radcy szkolnego. W „Sprawozdaniach” tego zakładu ogłosił niemiecki przekład „Ojca zadżumionych” Juliusza Słowackiego (1872 i osobno, Wadowice 1873), części „Trenów” Jana Kochanowskiego (1884) oraz rozprawkę Mickiewicz w Weimarze 1826 r. (1886 i odb.). W r. 1887 wydał podręcznik Deutsche Sprach- und Sprechlehre. Praktyka języka niemieckiego wobec mowy polskiej, I. Synonimik – II. Grammatik (Krakau), zastosował w nim w pełni oryginalną lecz nie do końca opracowaną metodę, toteż podręcznik nie został przyjęty do nauki w szkołach i S. poniósł materialne straty. W r. 1868 został S. członkiem Komisji Fizjograficznej Tow. Naukowego Krakowskiego, później działał w Tow. Nauczycieli Szkół Wyższych. Grał na skrzypcach i napisał muzykę do „Ody do młodości” Adama Mickiewicza. Po przejściu na emeryturę przeniósł się do Lwowa, gdzie zmarł 17 X 1888.

S. był żonaty i miał dzieci.

Estreicher w. XIX; – Słown. pseudonimów, III–IV; – Karbowiak A., Przegląd dziejów c.k. Gimnazjum Wadowickiego, Wadowice 1892 s. 32; Marczewski B., Powiat wadowicki pod względem geograficznym, statystycznym i historycznym, Kr. 1897 s. 90,102; Rzepiński S., Bursa imienia Stefana Batorego w Wadowicach, Wadowice 1893; Sitek A., Gimnazjum i Liceum im. Jana Długosza w Nowym Sączu 1818–1968, Nowy Sącz 1968; Studnicki G., Pierwsza wśród równych, Wadowice 1991 s. 50–1; – Jahresbericht des k.k. Staats-Gymnasiums zu Neu-Sandez am Schlusse des Schuljahres 1855, Neu Sandez [1855]; Programm des k.k. Sandezer Gymnasiums am Schlusse des Schuljahres 1856 […] – 1857, Neu Sandez 1856–7; Programm des k.k. Staats-Untergymnasiums zu Bochnia am Schlusse des Schuljahres 1858…, Krakau 1858; Sprawozdanie c.k. Dyrekcji Gimnazjalnej przy Św. Annie w Krakowie z r. szk. 1872 (i poprzednie), Kr. 1872 (i poprzednie); Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Realnego i Wyższego Gimnazjum w Wadowicach za r. szk. 1876, s. 35, 37–8; Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazjum Św. Jacka w Krakowie za r. szk. 1877–87, Kr. 1877–87; toż za r. szk. 1889, Kr. 1889 s. 74–5; – Chłędowski K., Pamiętniki, Kr. 1957 I–II; – Nekrologi z r. 1888: „Gaz. Lwow.” nr 240, „Muzeum” R. 4 s. 670, „Nowa Reforma” nr 239.

Rościsław Skręt