Sukiennicki Wiktor (1901–1983), prawnik, historyk, sowietolog.
Ur. 25 VII w Aleksocie koło Kowna (gub. suwalska) w zubożałej rodzinie szlacheckiej, był synem Stanisława i Jadwigi z Kobylińskich, felczerki w szpitalu miejskim w Kownie.
Po rozpadzie małżeństwa rodziców przeniósł się S. z matką i siostrą do Kowna, gdzie od r. 1910 uczęszczał do gimnazjum realnego. Podczas pierwszej wojny światowej, w r. 1916, został przez władze rosyjskie ewakuowany do Rybińska nad Wołgą. Kontynuował tam naukę w gimnazjum i działał w polskim skautingu. W r. 1918 przedostał się na Kowieńszczyznę i wstąpił do POW. Skierowany przez POW do Wilna, po zajęciu miasta w kwietniu 1919 przez WP, pracował w Zarządzie Cywilnym Ziem Wschodnich, a następnie działał w Wydz. Werbunkowym, przygotowującym zapowiedziany na Litwie plebiscyt. Latem 1919 przedostał się do Kowna i w sierpniu t.r. uczestniczył w przygotowaniach do opanowania miasta przez Polaków, co udaremniły władze litewskie. W październiku zdał w Warszawie maturę przed Komisją Egzaminacyjną Min. WRiOP i w tym miesiącu rozpoczął studia na Wydz. Prawa i Nauk Społecznych USB. Wkrótce jednak przerwał naukę i w trakcie wojny polsko-sowieckiej, w lipcu 1920, zaciągnął się do WP jako ochotnik. Służył do listopada t.r., po czym został oddelegowany do Związku Bezpieczeństwa Kraju, mającego zabezpieczać granicę RP z Republiką Litewską. W listopadzie 1920 ukończył w Warszawie Szkołę Podchorążych i w r.n. otrzymał stopień podporucznika (ze starszeństwem z 1 XII 1920). Przeniesiony w r. 1922 do rezerwy, wrócił na studia prawnicze na USB, na seminarium Wacława Komarnickiego. Wstąpił do PSL «Wyzwolenie»; t.r. uczestniczył w organizowaniu kampanii wyborczej do Sejmu RP Mariana Zyndrama Kościałkowskiego, a w l. 1922–4 był sekretarzem redakcji organu partii „Wyzwolenie Ludu”, redagowanego w Wilnie przez Sylwestra Wojewódzkiego. Na USB próbował powołać stow. «Filarecja Wileńska» o charakterze lewicowym i piłsudczykowskim; wobec sprzeciwu władz rektorskich utworzył Stow. Młodzieży Postępowej i został jego prezesem. Działał też w Radzie Młodzieży Akademickiej i Zarządzie Bratniej Pomocy.
Jesienią 1923 ukończył S. studia i korzystając z zasiłku Min. WRiOP, wyjechał w r.n. do Paryża, gdzie podjął studia doktorskie na Wydz. Prawa Sorbony. W „Gazecie Administracji i Policji Państwowej” (R. 8: 1926 nr 32–34) opublikował rozprawę O prawo dla sądów we Francji badania zgodności ustaw z Konstytucją. W grudniu 1926 uzyskał doktorat nauk politycznych i ekonomicznych na podstawie napisanej pod kierunkiem Alberta de la Pradelle’a rozprawy La souveraineté des états en droit international moderne (Paris 1927), za którą otrzymał nagrodę Sorbony za r. 1925. Dowodził w niej, że w XX w. nie ma już państw w pełni suwerennych, a stosunki międzynarodowe rozwijają się w kierunku «suwerenności podzielonej», służącej przede wszystkim zagwarantowaniu praw człowieka i prowadzącej do integracji globalnej. Za wzór stawiał model koegzystencji różnych narodów w przedrozbiorowej Rzpltej. Książka wywołała dyskusję w Europie, w kraju przeważały głosy krytyczne. Po przewrocie majowym 1926 r., jak pisał, «rozszedł się z obozem legionowo-peowiackim»; krytyczny wobec sanacji, z uznaniem jednak traktował indywidualność myśli Józefa Piłsudskiego, szczególnie jego program federacyjny. Od r. 1927 odbywał S. aplikację adwokacką w Prokuratorii Generalnej w Warszawie; w r.n. został tam wpisany na listę adwokatów. Zapraszany na międzynarodowe konferencje naukowe, uzyskał w r. 1927 stypendium Fundacji Carnegiego i w r. akad. 1928/9 wykładał w Akad. Prawa Międzynarodowego w Hadze (The Hague Academy of International Law). W styczniu 1928 zgłosił się na świadka obrony w procesie Sylwestra Wojewódzkiego przed sejmowym Sądem Marszałkowskim. Wiosną 1929 wrócił do Polski i zdał w Prokuratorii Generalnej egzamin referendarski (zastępujący adwokacki i sędziowski), po czym został wpisany na listę adwokatów w Wilnie; praktyki w zawodzie jednak nie podjął. W tym okresie zainteresowania badawcze S-ego przesunęły się z teorii prawa międzynarodowego w kierunku filozofii i teorii prawa. Na Wydz. Prawa i Nauk Społecznych USB habilitował się w r. 1929 na podstawie pracy Podstawa obowiązywania prawa narodów. Studium prawne („Roczn. Prawn. Wil.” R. 3: 1929, osobno Wil.–W. 1929). Powołując się w niej na teoretyków prawa Hansa Kelsena i Léona Duguita, wskazywał, iż prawo międzynarodowe winno nie tylko normować stosunki między państwami, lecz również służyć ochronie praw jednostki ludzkiej, w związku z czym postulował uczynienie z praw człowieka przedmiotu prawa międzynarodowego. Na USB jako docent prowadził od r. 1929 wykłady poświęcone genezie, ustrojowi i działalności Ligi Narodów. T.r. został zastępcą profesora na wakującej Katedrze Teorii i Filozofii Prawa USB (corocznie odnawiając kontrakt). W l. 1930–1 wielokrotnie podróżował po Europie; odbywał staże badawcze na uniwersytetach w Wiedniu, Kolonii i Rzymie oraz na zlecenie kierowanego przez Witolda Staniewicza Min. Reform Rolnych zbierał materiały uzasadniające, że państwo polskie na mocy artykułu 256 traktatu wersalskiego nabyło uprawnienia byłego państwa pruskiego do jego majątku. Opublikował wtedy prace: Pruska polityka kolonizacyjna na ziemiach polskich 1886–1919. Zarys pruskiego ustawodawstwa rentowego (W. 1931) i Sprawa sukcesji przez Polskę uprawnień rentowych państwa pruskiego, wynikłych z jego akcji kolonizacyjnej na Wschodzie. Przyczynek do wykładni art. 256 Traktatu Wersalskiego (W. 1931). Od r. 1930 zamieszczał w wydawanym przez Międzynarodowy Inst. Prawa Publicznego w Paryżu „Annuaire de l’Institut de Droit Public” artykuły o ustroju Polski, ale po opublikowaniu w jednym z nich o uwięzieniu polskich polityków w twierdzy brzeskiej, na skutek interwencji ambasady RP w Paryżu, współpraca z tym pismem została w r. 1931 przerwana. W „Roczniku Prawniczym Wileńskim” (R. 5: 1931) zamieścił m.in. artykuł Państwo jako integracja.
Upadek znaczenia Ligi Narodów i ofensywa mocarstw totalitarnych przyczyniły się do zwątpienia S-ego w efektywność prawa i organizacji międzynarodowych oraz skierowały jego zainteresowania na ZSRR. Od r. 1930 pracował w sekcji historyczno-prawnej nowo założonego Inst. Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej w Wilnie. W l. akad. 1935/6 i 1938/9 był wybierany na zastępcę jego dyrektora. W Wyższej Szkole Instytutu (od r. 1933 Szkoła Nauk Politycznych) wykładał m.in. historię ruchów rewolucyjnych w Rosji, prawo i stosunki międzynarodowe XX w. oraz strukturę polityczną ZSRR i kierował od r. 1931 referatem polityczno-prawnym Rosji. Prowadząc seminarium polityczno-ustrojowe ZSRR, starał się przestrzegać zasad naukowego obiektywizmu i stronić od propagandy antykomunistycznej; w związku z tym był wielokrotnie oskarżany o sympatie komunistyczne, m.in. przez redagowany przez Stanisława Mackiewicza dziennik „Słowo” – organ konserwatystów wileńskich. W marcu i kwietniu 1934 przebywał w ZSRR m.in. w Moskwie, Charkowie, Kijowie, Tbilisi i na Krymie, nie udało mu się jednak nawiązać współpracy naukowej. Wyniki badań nad ustrojem ZSRR prezentował na łamach „Wileńskiego Przeglądu Prawniczego” (Marksowsko-leninowska teoria prawa, R. 6: 1935 nr 5–6, Kolektywizacja rolnictwa w ZSRR w latach 1929–30, R. 8: 1937 nr 10–11), „Ruchu Prawniczego, Ekonomicznego i Socjologicznego” (Ustrój radziecki a konstytucja stalinowska, R. 17: 1937 z. 2, odb. P. 1937) oraz w swym najważniejszym studium sowietologicznym Ewolucja ustroju Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w świetle oficjalnych publikacji władzy radzieckiej (Wil. 1938); dystrybucję części pierwszej tej pracy wstrzymało MSW, zarzucając autorowi propagowanie komunizmu, kolejne dwie części (aneksy źródłowe) zaginęły w czasie drugiej wojny światowej. W swych pracach analizował S. przemiany ustrojowe od przewrotu bolszewickiego 1917 r. do uchwalenia w r. 1936 konstytucji ZSRR. Podkreślał «nieznany dotychczasowym ustrojom państwowym pierwiastek dynamiki – przystosowania się do stale zmieniających się warunków politycznych i gospodarczych kraju» oraz otwartość na wszystkie istniejące i mające powstać w przyszłości republiki sowieckie, a w konsekwencji przekształcenie ich w «Światową Socjalistyczną Republikę Rad». Istotą zmian, wg S-ego, było przede wszystkim odejście od leninowskiego systemu rad na rzecz nieograniczonej władzy «aparatu biurokratycznego», co służyło ochronie zdobyczy rewolucji. S. propagował w Polsce termin «radziecki» zamiast używanego powszechnie «sowiecki», nie posługiwał się pojęciem totalitaryzmu, ale używał, jak wszyscy sowietolodzy wileńscy, terminu «monopartyjne państwo totalne». Jako ekspert od spraw ZSRR pisał ekspertyzy dla Wydz. Wschodniego MSZ, jednak w r. 1937 poróżnił się z naczelnikiem tego Wydziału Tadeuszem Kobylańskim na tle krytycznego stosunku do polityki wschodniej Polski. Nie stworzył własnej szkoły sowietologicznej, swoje myślenie o Rosji porewolucyjnej sytuował między opartą na ideologicznych kryteriach apoteozą systemu sowieckiego a programowym potępieniem. Na USB i w Szkole Nauk Politycznych wychował młodych badaczy spraw sowieckich, m.in. Franciszka Ancewicza, Antoniego Maciejewskiego, Stanisława Truszkowskiego, Mścisława Olechnowicza i Zenona Tomaszewskiego; jego uczniem był również Czesław Miłosz, uważano go także za protektora Henryka Dembińskiego. Był autorem skryptów Teoria prawa (Wil. 1934, mszp. powielony) i Filozofia prawa (Wil. 1938, mszp. powielony). Uczestniczył w zebraniach naukowych Wileńskiego Tow. Filozoficznego. Wielokrotnie brał udział w protestach przeciw akcjom antysemickim na uniwersytetach, m.in. w grudniu 1937 przeciw «gettu ławkowemu», sympatyzował z radykalizującą się młodzieżą wileńską. Dn. 2 V 1938 włączył się w tworzenie w Wilnie Klubu Demokratycznego, m.in. z Manfredem Kriedlem, Stefanem Srebrnym, Kazimierzem Petruszewiczem i Bronisławem Krzyżanowskim. Po nawiązaniu przez Polskę stosunków dyplomatycznych z Litwą podpisał deklarację polsko-litewską o współpracy i przyjaźni (31 XII 1938), opracowaną przez osoby związane z Klubem i działającym niejawnie Litewskim Komitetem Narodowym.
W kampanii wrześniowej 1939 r. został S. zmobilizowany do korpusu oficerów sądownictwa wojskowego. Po jej kapitulacji przedostał się do Wilna i kontynuował wykłady na USB do jego zamknięcia przez władze litewskie (15 XII t.r.). Po wcieleniu 15 VI 1940 miasta do ZSRR uczestniczył w pracach Tajnego Wydz. Prawa; dopiero od maja 1941 pracował w wydz. planowania państwowej fabryki radio-elektrotechnicznej. Dn. 16 VI t.r., podczas masowej deportacji ludności polskiej, został aresztowany przez NKWD i wywieziony do Starobielska, a 6 VIII do obozu pracy nr 7 pod miejscowością Rieszot w Kraju Krasnojarskim; pracował przy wyrębie lasu. Na mocy układu Sikorski-Majski został zwolniony 27 XII i zgłosił się do tworzonej w Buzułuku Armii Polskiej. Przyjął propozycję ambasadora Stanisława Kota i 21 I 1942 objął kierownictwo referatu interwencyjnego, a 1 VII t.r. funkcję radcy prawnego ambasady RP w Kujbyszewie; jego zadaniem było kierowanie poszukiwaniem obywateli polskich nadal więzionych w ZSRR. We wrześniu został na własną prośbę zwolniony z tych obowiązków i z polecenia rządu RP udał się 1 X do Teheranu. Decyzją posła polskiego w Teheranie Karola Badera wszedł w listopadzie w skład komisji zbierającej materiał dowodowy dotyczący aresztowania pracowników rozwiązanych przez władze sowieckie delegatur ambasady RP w ZSRR. Współorganizował powołane 20 XI w Teheranie pod kierownictwem Stanisława Kościałkowskiego Tow. Studiów Irańskich, został członkiem jego Rady Naukowej i przewodniczył sekcji prawno-politycznej. Na Polsko-Irańskim Uniw. Ludowym, utworzonym przez Towarzystwo i Uniw. w Teheranie, wygłosił wykład Iran w polityce światowej, który opublikował w pierwszym zeszycie „Studiów Irańskich” wydawanych przez Towarzystwo od maja 1943. Podjął też pracę w kierowanym przez Stanisława Swianiewicza Biurze Studiów Bliskiego i Środkowego Wschodu oraz na polecenie Komarnickiego objął nadzór nad Komisją Badawczą Min. Sprawiedliwości w Jerozolimie ds. działalności rządów sanacyjnych.
W lutym 1943 przybył S. do Londynu, gdzie od 15 IV t.r. dla ministra prac kongresowych przygotowywał do użytku wewnętrznego analizy stosunków polsko-sowieckich, m.in.: Tzw. wcielenie polskich Ziem Wschodnich do Związku Sowieckiego. Warunki i okoliczności (1943) oraz Zmiany prawne i polityczne na terytorium RP wprowadzone przez władze radzieckie i Komitet Lubelski (1944/5). Podpisał protest z 25 II 1944 skierowany do Winstona Churchilla po jego mowie w Izbie Gmin z 22 II t.r. o nowych granicach Polski. Pozostawszy na emigracji, wykładał w l. 1944–7 teorię państwa i prawa na Polskim Wydz. Prawa uniw. w Oksfordzie. Dla rządu RP na uchodźstwie przygotowywał memorandum w sprawie zbrodni katyńskiej, które miało być przedłożone Międzynarodowemu Tryb. Wojsk. w Norymberdze. Opracował też zbiór dokumentów o losach polskich jeńców wojennych w ZSRR pt. Facts and Documents Concerning Polish Prisoners of War Captured by the USSR during the 1939 Campaign (1946); został on później wykorzystany w wydawnictwach „Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów” (Londyn 1948) i „The Katyn Forest Massacre” (Washington 1952) oraz w pracach dochodzeniowych Komisji Badawczej Kongresu USA, powołanej w r. 1952 do wyjaśnienia zbrodni katyńskiej. Na wieczorze «Literatura i polityka», zorganizowanym w r. 1948 przez Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie, postulował S. znalezienie «złotego środka» we wzajemnym przenikaniu się polityki i literatury („Literatura i polityka. Wolne opinie”, Londyn 1948). Brał udział w pracach Inst. Wschodniego «Reduta» (nazwa używana od r. 1950) i zamieszczał artykuły w jego organie „Eastern Quarterly”. W ramach instytutowego cyklu Kurs Spraw Wschodnich wygłaszał referaty, które opublikował w r. 1949 w Londynie jako broszury, m.in.: Trzydzieści lat emigracji rosyjskiej, Teorie i metody „Rewolucji światowej”, Społeczno-polityczna doktryna marksizmu-leninizmu-stalinizmu, Polacy w ZSRR, Historia rosyjskich ruchów rewolucyjnych, oraz Stalin a Polska. Był S. obok Kościałkowskiego inicjatorem powołanej w r. 1947 Społeczności Akademickiej USB w Londynie; został jej prezesem i zredagował pierwszy zeszyt „Alma Mater Vilnensis” (1949, wyd. 1950) pt. „W dziesiątą rocznicę przerwania normalnej pracy USB”. W Londynie wykładał w Polish University College (1947–53), Szkole Nauk Politycznych i Społecznych (1948–53), której był współorganizatorem i pełnił tam funkcję prodziekana, oraz Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie (od r. 1953). Był członkiem Polskiego Tow. Naukowego na Obczyźnie. Przez cały czas istnienia Rady Politycznej (1949–54) wchodził w jej skład jako bezpartyjny. Od r. 1950 publikował artykuły w paryskiej „Kulturze”. Wywarł z pewnością wpływ na myśl historyczną „Kultury”, przypominając w nowym świetle dziedzictwo Litwy. Opracował dwuczęściowy skrypt Współczesne idee i ruchy polityczne i społeczne (Londyn 1951, 1954, mszp. powielony). Od r. 1952 pracował w Monachium jako tzw. research annalist w sekcji polskiej Radia Wolna Europa; prowadził tam cotygodniową audycję „Za murami Kremla”. W l. 1955 i 1958 wygłaszał referaty na konferencjach monachijskiego Inst. dla Studiów nad ZSRR. W dn. 22–23 VI 1957 wziął udział w Konferencji Wolnej Kultury Polskiej w Londynie; był zastępcą przewodniczącego obrad. Skonfliktowany z dyrektorem sekcji polskiej Janem Nowakiem (Zdzisławem Jeziorańskim) odszedł 7 VI 1959 z Radia Wolna Europa.
Jesienią 1959 przybył S. do USA; mieszkał m.in. w Bostonie. Opracowywał hasła do „Mc Graw-Hill Encyclopedia of Russia and the Soviet Union” (New York 1961). Dzięki Zbigniewowi Brzezińskiemu rozpoczął w r. 1962 pracę archiwisty w Inst. Hoovera (The Hoover Institution on War, Revolution and Peace) przy Uniw. Stanforda; osiadł wówczas na stałe w Palo Alto w Kalifornii. Jego zainteresowania naukowe rozszerzyły się wówczas na historię Europy Środkowo-Wschodniej XX w. W „Bibliotece Kultury” opublikował książki: Kolumbowy błąd. Szkice z historii, teorii i praktyki sowieckiego „komunizmu” (Paryż 1959) i Biała księga. Fakty i dokumenty z okresów dwóch wojen światowych (Paryż 1964), a także wspomnienia pt. Legenda i rzeczywistość. Wspomnienia i uwagi o dwudziestu latach Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (Paryż 1967), polemiczne w stosunku do pamiętnika „Pół wieku” (W. 1961) Jerzego Putramenta. W londyńskiej „Bellonie” zamieścił w l. 1963–4 cykl artykułów Przyczyny i początek wojny polsko-sowieckiej 1919–1921. Wydał również broszurę Pół wieku sowieckiej „rewolucji” (Londyn 1969). Ponadto publikował m.in. w „Zeszytach Historycznych”, „Central European Affairs”, „Problems of Communism”, „Soviet Survey” i „Antemurale”. Na Pierwszym Kongresie Polskiego Inst. Naukowego w Ameryce (Nowy Jork 25–27 XI 1966) wygłosił referat Political consequences of a semantic mistake („Studies in Polish Civilisation”, New Jork 1971, tłum. „Zesz. Hist.” 1985 nr 72). W „Pamiętniku wileńskim” (Londyn 1972) zamieścił artykuł Pomiędzy Niemcami a Rosją, o ziemiach polskich podczas pierwszej wojny światowej. Powojenną sowietologię amerykańską oceniał krytycznie, zarzucając jej nadmierny dogmatyzm i bezpodstawną wiarę w możliwość reformy systemu sowieckiego «od wewnątrz».
Po osiągnięciu wieku emerytalnego, w r. 1976, odszedł S. z Inst. Hoovera; odtąd prowadził akcję odczytową wśród europejskiej Polonii, wzorując się na działającym w kraju od r. 1978 Tow. Kursów Naukowych. W l. osiemdziesiątych jego powojenne teksty sowietologiczne były wydawane w kraju w «drugim obiegu», m.in. Biała księga (Kr. 1981), Pół wieku sowieckiej «rewolucji» (W. 1984). W r. 1981 otrzymał Nagrodę Publicystyczną „Kultury” im. Juliusza Mieroszewskiego. W „Zeszytach Historycznych” (1982 z. 59) opublikował źródła dotyczące Akcji interwencyjnej ambasady RP w ZSRR w r. 1942. Ostatnie piętnaście lat życia poświęcił dziejom Europy Środkowo-Wschodniej w czasie pierwszej wojny światowej; napisał dwutomową syntezę East Central Europe during World War I: From foreign domination to national independence, która została wydana pośmiertnie w opracowaniu Macieja Siekierskiego (Boulder–New York 1984). W przedmowie do niej Miłosz stwierdził, że S. napisał «epilog» do dziejów utraconej ojczyzny – Wielkiego Księstwa Litewskiego, a Michał Heller odczytał ją jako opowieść o tym, «jak upadają imperia». S. zmarł 10 IV 1983 w Mountain View w Kalifornii; ciało poddano kremacji, a prochy rozsypano nad Pacyfikiem. Był odznaczony Krzyżem Walecznych i Krzyżem Niepodległości (za służbę w POW).
W małżeństwie (ślub w r. 1922) z Haliną z Zasztowtów (zob. Sukiennicka Halina) miał S. syna Bohdana (1934–2004), inżyniera w Stanford Nuclear Accelerator Center w Palo Alto.
We wspomnieniu Miłosza pozostał S. jako «człowiek dość trudny, choć zawsze prawy, bardzo uparty, kostyczny, sarkastyczny i pewnie mało szczęśliwy».
Archiwalia ambasady RP w Moskwie–Kujbyszewie (1941–1943) i Ministerstwa Informacji i Dokumentacji (1939–1945) w zbiorach Instytutu Hoovera Uniwersytetu Stanforda, W. 2002; Bibliogr. „Kultury”, Cz. 1–3; Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, Tor. 2005 V; Guide to the Archives of the Polish Institute of Arts and Sciences of America, New York 1988; Hoesicka bibliogr. prawn., R. 2, 6, 8; Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce i jego zbiory, W. 1997; Kalbarczyk S., Polscy pracownicy nauki – ofiary zbrodni sowieckich w latach II woj-ny światowej: zamordowani, więzieni, deportowani, W. 2001; Klimaszewski B., Nowakowska E. R., Wyskiel W., Mały słownik pisarzy polskich na obczyźnie 1939–1980, W. 1992; Kowalik J., „Kultura” 1947–1957. Bibliografia zawartości. Działalność wydawnicza (1946 – maj 1959), Paryż 1959; Krawczyk J., Szymański J., Bibliografia. „Zeszyty Historyczne” 1–110, 1962–1994, Paryż 1996; Leksykon kultury polskiej poza krajem od roku 1939, L. 2000 I (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Słown. pol. tow. nauk., II cz. 2; Stępniak W., Archiwalia polskie w zbiorach Instytutu Hoovera Uniwersytetu Stanforda, W. 1997; Supruniuk M. A., „Kultura”. Bibliografia przedruków wydawnictw Instytutu Literackiego w Paryżu w niezależnych oficynach wydawniczych w Polsce w latach 1977–1990, W. 1995; Venclova T., Vilniaus vardai, [Vilnius] 2006; Who’s who in Central and East-Europe 1933/34, Zurich 1935; Wileński słownik biograficzny, Bydgoszcz 2002; – Bardach J., O dawnej i niedawnej Litwie, P. 1988; Bocheński A., Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej w Wilnie, „Polityka” 1939 nr 1; Bujnicki T., Szkice wileńskie, Kr. 2002; Draus J., Oświata i nauka polska na Bliskim i Środkowym Wschodzie 1939–1950, L. 1993 s. 228, 254–5, 260, 263; tenże, Towarzystwo Studiów Irańskich w Teheranie w latach 1942–1945, „Roczniki Nauk Społ.” T. 13: 1985 z. 2 s. 60–1, 66–7; Eckert R., Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej w Wilnie 1930–1939, „Spotkania” (Paryż) Nr 16: 1982 s. 108–19; Friszke A., Życie polityczne emigracji, W. 1999; Habielski R., Życie społeczne i kulturalne emigracji, W. 1999; Heller M., Jak upadają imperia, „Zesz. Hist.” (Paryż) 1985 z. 73 s. 209–12; Janiak J., Interpretacje leninizmu w polskiej publicystyce politycznej 1918–1939, W. 1987 s. 221–8, 235, 265, 269; Kornat M., Bolszewizm–totalitaryzm–rewolucja–Rosja. Początki sowietologii i studiów nad systemami totalitarnymi w Polsce (1918–1939), Kr. 2003 I; tenże, Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej w Wilnie (1930–1939) i jego wkład w rozwój polskiej sowietologii, „Kwart. Hist.” R. 107: 2000 z. 3 s. 43–5, 48, 54–7, 59–67, 81–2, 84, 87–8; tenże, Polska szkoła sowietologiczna (1930–1939), Kr. 2003; tenże, Sowietologia i studia wschodoznawcze w Polsce międzywojennej, „Zesz. Hist.” (Paryż) 2002 z. 140 s. 40–1, 47, 49–51; tenże, Wiktor Sukiennicki (1901–1983). Prawnik-sowietolog-historyk, tamże 2001 z. 137 s. 35–75; „Kultura” i jej krąg, L. 1995; Literatura pol. na obczyźnie, I–II; Makowski B., Litwini w Polsce 1920–1939, W. 1986; Miłosz C., Sukiennicki, Andrzejewski, „Kultura” 1983 nr 6 (ocenzurowane „Tyg. Powsz.” 1983 nr 35, przedr. Miłosz C., Zaczynając od moich ulic, Paryż 1985); Mobilizacja uchodźstwa do walki politycznej 1945–1990, Londyn 1995; Ponarski Z., Ludzie w trybach historii, Tor. 2003; Radzik T., Szkolnictwo polskie w Wielkiej Brytanii w latach drugiej wojny światowej, L. 1986; Róziewicz J., Polsko-radzieckie stosunki naukowe w latach 1918–1939, Wr. 1979; Siwik A., Polskie uchodźstwo polityczne. Socjaliści na emigracji w latach 1956–1990, Kr. 2002; Szawłowski R. H., Polish Sovietology 1918/19–1939, „The Polish Review” Vol. 17: 1972 nr 3 s. 8, 23, 30–2; Wandycz P., „Zeszyty Historyczne”, w: Jerzy Giedroyc – redaktor, polityk, człowiek, L. 2001; Wileńskie szopki akademickie (1921–1933), Białystok 2002; Wróbel J., Uchodźcy polscy ze Związku Sowieckiego 1942–1950, Ł. 2003; Z dziejów Almae Matris Vilnensis. Księga pamiątkowa ku czci 400-lecia założenia i 75-lecia wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, Kr. 1996 s. 95, 98–9, 399–400; Zamorski K., Dwa tajne biura 2 Korpusu, Londyn 1990; Zielińska N., Towarzystwo Straży Kresowej 1918–1927, L. 2006; – Antykomunizm polski. Tradycje intelektualne. Wybór tekstów źródłowych, Red. B. Szlachta, Kr. 2000; Giedroyc J., Stempowski J., Listy 1946–1969, W. 1998 II; Jędrychowska A., Zygzakiem i po prostu, W. 1965; Materiały do historii Klubów Demokratycznych i Stronnictwa Demokratycznego w latach 1937–1939, W. 1964 I–II; Nowak-Jeziorański J., Wojna w eterze, Kr. 2000; Nowak-Jeziorański J., Giedroyc J., Listy 1952–1998, Wr. 2001; O współczesnych i o sobie. Wspomnienia, sylwetki, szkice literackie, Oprac. S. Barańczak, Kr. 1994; Polsko-radzieckie stosunki kulturalne 1918–1939. Dokumenty i materiały, Red. W. Balcerak, E. Basiński, H. Wisner, W. 1937 s. 699–712; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924; Rocznik Polonii 1958–59, Londyn 1958; Sprawozdanie z działalności Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie za r. akad. 1934/5, Wil. 1936 s. XII–XIV, XVI–XIX; Swianiewicz S., W cieniu Katynia, Paryż 1976; Sylwester Wojewódzki przed Sądem Marszałkowskim, W. 1997; Szkoła Nauk Politycznych w Wilnie przy Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej, dane na r. 1933/4, Wil. 1934; Szkoła Nauk Politycznych w Wilnie. Spis wykładów, grono nauczające 1936–1939, Wil. 1936–8; USB. Skład uniwersytetu 1927/8–1928/9, Wil. [b.r.w]; toż za l. 1933–7, Wil. [b.r.w]; USB. Spis wykładów, 1930–1939, Wil. [b.r.w.]; Walicki A., Zniewolony umysł po latach, W. 1993 s. 117, 134; Wspomnienia pracowników Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, W. 2002; Zamorski K., Pod anteną Radia Wolna Europa, P. 1995; – „Ateneum Wil.” R. 7: 1930 s. 970–1, R. 9: 1933/4 s. 451, R. 10: 1935 s. 564, R. 11: 1936 s. 811, R. 12: 1937 s. 684; „Kultura” 1981 z. 1/2 s. 158–9; „Kur. Wil.” 1990 nr 80/81 (Z. Ponarski); „Kwart. Hist.” R. 93: 1986 nr 4 s. 116–36 (J. Bardach); „Niepodległość” T. 20: 1987 s. 207–10 (J. Lerski); „Obóz” Nr 27: 1993 s. 13–21; „Roczn. Inst. Nauk.-Badawczego Europy Wschodniej w Wil.” T. 1: 1933 s. 256, 258, XVIII; „Słowo” 1936 nr z 9 VI; „Sprawy Obce” T. 2: 1930/1 s. 618–20; „Teki Hist.” T. 19: 1988/9 s. 291–301 (S. Bóbr-Tylingo); „Wil. Przegl. Prawn.” T. 6: 1935 s. 99; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1983 nr 95, 101, 155 (W. Strzałkowski), „Kultura” 1984 nr 6 (N. Kłosowska), „Lituano-Slavica Posnaniensia. Studia Historica” T. 1: 1985 (Z. Wojtkowiak, błędne imię), „Przegl. Pol.” (Nowy Jork) 1983 nr 108 (J. Kowalik), „Puls” T. 20: 1983/4 (W. Weintraub), „Slavic Review” Vol. 42: 1983 nr 3 (M. Siekierski), „Zesz. Hist.” 1983 z. 66 (S. Swianiewicz); – AAN: Min. WRiOP sygn. 5961 (teczka osobowa S-ego), MSZ sygn. 5218 i 5219 (teczki osobowe S-ego); Arch. Inst. Liter. w Maisons-Laffitte: Koresp. S-ego z Jerzym Giedroyciem; B. Jag.: sygn. Przyb. 63/07 (wspomnienie pośmiertne o S-m W. Weintrauba), sygn. Przyb. 244/07 (papiery W. Weintrauba), sygn. Przyb. 382–3/07 (arch. W. Weintrauba); B. Ossol.: rkp. 16.662/II (S. Truszkowski, „Złe sny. Wspomnienia okupacyjne”), rkp. 17.693/III s. 251–60 (koresp. Ireny Vincenz); B. Pol. w Londynie: sygn. 1015/10 (papiery Bronisława Pełczyńskiego), kartoteka B. Jeżewskiego (informacje Jadwigi Szmidt); B. Pol. w Paryżu: sygn. 1264 k. 200 (S. Lam, Mater. do „Słownika biograficznego Polaków w świecie”); Hoover Institution on War, Revolution and Peace w Stanfordzie: akta S-ego; IPiM Sikorskiego: sygn. 214 (akta S-ego), rkp. 38/19 (W. Komarnicki, „Wśród dwóch światów. Pamiętnik z czasów drugiej wojny światowej 1935–1941”); – Informacje Leszka Zasztowta z W.
Marek Kornat