INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Wiktoria Sobańska (z domu Orłowska)      Wiktoria Sobańska, frag. obrazu olejnego z XIX w.

Wiktoria Sobańska (z domu Orłowska)  

 
 
23/25.12.1772 - 1858-07-29
Biogram został opublikowany w latach 1999-2000 w XXXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sobańska z Orłowskich Wiktoria (1772–1858), filantropka, założycielka parku w Obodówce. Ur. 23 lub 25 XII w Jasieńcu koło Złoczowa, była córką Andrzeja Orłowskiego, podczaszego halickiego, i Agnieszki z Komorowskich.

Kształciła się we Lwowie, na pensji pani Vadel (?). Dn. 25 XI 1790 poślubiła Michała Sobańskiego (zob.), którego starszy brat Mateusz (zob.) był już mężem jej siostry Tekli. Po ślubie zamieszkali w Obodówce, miasteczku w woj. bracławskim, gdzie wznieśli nową rezydencję, ukończoną w r. 1800. S. ze szczególnym zamiłowaniem zajęła się urządzaniem ogrodu. Wzorem innych ziemian podolskich i wołyńskich zatrudniono ogrodnika z Irlandii, wyspecjalizowanego w zakładaniu krajobrazowych parków angielskich, Dionizego Miklera (Mac Clair). Park w Obodówce powstał zapewne u schyłku w. XVIII i stał się inspiracją dla innych założeń ogrodowych. Wg tradycji rodzinnej, S. pod nieobecność męża kazała dobudować do pałacu dwupiętrową wieżę, zwieńczoną attyką. Niezbyt udane to dzieło spotkało się z powszechną krytyką, zwłaszcza ze strony małżonka, który nawet ponoć na jakiś czas wyprowadził się z Obodówki.

Ok. r. 1805 S. zamieszkała w Warszawie, by czuwać nad edukacją starszych dzieci. Powróciła ok. r. 1812, a wg Ksawery Grocholskiej dopiero w r. 1815. Ponieważ mąż z racji swych przedsięwzięć handlowych często bywał w Odessie a z powodu współpracy z wołyńską Komisją Edukacyjną – w Krzemieńcu, S. przebywała często poza Obodówką. W l. 1818–20 mieszkali w Krzemieńcu, gdzie mąż S-iej pełnił funkcję prezesa Izby Sądowo-Edukacyjnej. Salon Sobańskich należał do znaczniejszych na Podolu, bale w Obodówce cieszyły się wielkim wzięciem. S. nadal dbająca o ogród, zakupiła z Porycka oranżerię. Pod jej opieką i w towarzystwie najmłodszej córki Idalii kształciła się też wnuczka siostry męża – Tekli Brzozowskiej, Ksawera Brzozowska. W r. 1820 S., która «miała wielki dar do prowadzenia dziewczynek» (K. z Brzozowskich Grocholska), wyjechała z nimi dla dalszej edukacji do Wiednia. W r. 1823 powróciła do Obodówki, po niedojściu do skutku małżeństwa córki Idalii z ks. Prosperem Barberini Colonna di Schiara. Dzięki S-iej znacznie wzbogaciła się biblioteka, a zwłaszcza obodowska galeria obrazów, w której znajdować się miały płótna J. Ribery, J. B. Greuze’a, fragment obrazu przypisywanego Tycjanowi, dzieła A. Watteau, F. Bouchera, „Maria Magdalena” F. Zurbarana, ponadto prace, których autorami mieli być: A. van Dyck, P. Rubens i J. Tintoretto. W zbiorach znajdował się też portret S-iej, pędzla Jana Chrzciciela Lampiego.

S. odwiedzała w więzieniu w Warszawie synów, aresztowanych w r. 1826 za działalność spiskową; zabiegała o ich uwolnienie w Petersburgu. Ponownie uwięzionemu w r. 1831 Gotardowi (zob.) jako gwardziście carskiemu, groziła kara śmierci i ponoć staraniom matki zawdzięczał zamianę na karę zesłania. We wrześniu 1831 żegnała go w Żytomierzu, skąd udawał się na zesłanie do Kazania. Towarzyszyła jej K. Brzozowska, zaniepokojona o stan zrozpaczonej S-iej. Po rozstaniu z synem S. wyjechała do Odessy. Wiosną 1832 w zupełnym opuszczeniu przeżywała w Obodówce śmierć męża, pod nieobecność zesłanych synów i towarzyszącej Ludwikowi w Permie synowej, Róży z Łubieńskich (zob.) z córkami oraz córki Antoniny, która z dziećmi wyjechała do Woroneża, by wspierać zesłanego męża Józefa Moszczeńskiego. Szczególnie niepokoił ją los Gotarda, który źle znosił zesłanie. S. prawdopodobnie odwiedziła go w Kazaniu. Tam podobno uzyskała pozwolenie na założenie małej prywatnej kapliczki, z której korzystali też inni zesłańcy; z czasem została ona przekształcona w parafię katolicką. Wg ks. Hieronima Kajsiewicza S. nie uzyskała pozwolenia na odwiedziny syna w nowym miejscu zesłania – Jałutorowsku w gub. tobolskiej (wg K. z Brzozowskich Grocholskiej udało się jej tam dotrzeć), jednak ogromnym wysiłkiem i kosztem starała się zapewnić mu możliwie dobre warunki. Z czasem uzyskała zgodę na wysyłanie korespondencji do syna bez kontroli urzędowej.

Dobra uwięzionych synów S-iej skonfiskowano, m.in. wówczas przejęte zostały przez skarb państwa ogromne magazyny zbożowe Sobańskich w Odessie. Rodzina starała się ocalić jak najwięcej, w czym zasadniczą rolę odgrywał zapis w testamencie Michała o dożywociu dla S-iej. Zatrudniony przez nią prawnik, Feliks Szostakowski, zdołał uratować tę część majątku, na której miała ona dożywocie. Za te starania otrzymał 100 tys. rb., a S-iej pozostawiono wybór, które majątki oddać na skarb. Zdecydowała zachować Obodówkę, natomiast oddać Ładyżyn, a ponieważ stanowił on rezydencję synowej, wdowy po Ludwiku – Róży, przekazała jej na utrzymanie Trościaniec, Klębówkę i Gordyjówkę. Rozdzieliła też pieniądze pomiędzy trzy córki i synową.

W r. 1844 S. przeniosła się do Rzymu; złamana nieszczęściami (w r. 1841 został zamordowany Gotard) postanowiła spędzać czas na modlitwie i dobroczynności. Towarzyszyły jej m.in. wnuczki Giżyckie, bywała w jej domu Seweryna Sobańska, odwiedzali Zygmunt i Eliza Krasińscy, krewni Jełowiccy. Przez nich weszła w bliższe kontakty ze zgromadzeniem zmartwychwstańców, zbliżyła się do ks. Hieronima Kajsiewicza. Aleksander Jełowicki namówił ją, by przekazała fundusze na rzecz przebywających w Rzymie mniszek unickich z matką Makryną Mieczysławską. Dzięki pozostawionym przez S-ą i Zofię z Branickich Odescalchi pieniądzom zakupiono pałacyk na siedzibę dla bazylianek. Z dobroczynności S-iej korzystało wielu; łożyła na utrzymanie córki uwięzionego Stankiewicza (zapewne Aleksandra, lekarza, związanego z Zaleskimi), wspomagała ubogą młodzież studiującą. Dla organizowanego we Lwowie przez K. Grocholską zakładu dla sierot, ofiar rabacji z r. 1846, przesłała w lutym 1847, 500 rb. Wypadki r. 1848 skłoniły ją do opuszczenia Rzymu. Wracała przez Alpy i Szwajcarię; mimo poważnego wieku wzięła udział w wyprawach na szczyt góry Rigi (1 798 m), «byle się tylko widokiem nacieszyć» (H. Kajsiewicz).

Po powrocie S. zamieszkała w Warszawie w towarzystwie siostry Anieli Gałeckiej, często odwiedzana przez rodzinę. Po przebytej w r. 1854 operacji katarakty zapadła na zdrowiu, tracąc wzrok, słuch i pamięć. Po śmierci Gotarda przekazała znalezione przy nim pieniądze na założenie kościoła w Tobolsku; na ten cel przesłała też znaczną kwotę. Z jej funduszy wystawiony został na cmentarzu w Jałutorowsku pomnik dla Gotarda (poświęcony 23 X 1857). W testamencie poczyniła zapisy na stypendia dla młodzieży polskiej uczącej się w Rzymie, z których do pierwszej wojny światowej korzystali księża i malarze; m.in. stypendium od S-iej otrzymał w r. 1857 malarz i rytownik Ignacy Gordziejewski. Zmarła w Warszawie 29 VII 1858, pochowana została w Obodówce w rodzinnych grobach Sobańskich.

Informacja o dzieciach w życiorysie męża Michała.

 

Portret pędzla A. Lampiego znajdował się w Obodówce; Wypukłorzeźba N. Schrödla z kości słoniowej była w r. 1912 w posiadaniu Michała Sobańskiego; Miniatury, polskie tkaniny i hafty, w: Pamiętnik wystawy urządzonej przez Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości, w czerwcu/lipcu 1912 w Warszawie, W. 1912; – Estreicher, w. XIX; PSB (Mikler Dionizy); Drzewo genealogiczne 64 herbowe po mieczu i kądzieli Sobańskich, Łubieńskich, Jełowickich i Drohojowskich, W. 1912; Żychliński, XIX; Szenic S., Cmentarz Powązkowski 1851–1890, W. 1982; – Aftanazy R., Materiały do dziejów rezydencji, W. 1991 Xa; Urban J., Makryna Mieczysławska w świetle prawdy, Kr. 1923 s. 74, 82; – Andrzejowski A., Ramoty Starego Detiuka o Wołyniu, Wil. 1914 II 217; Błędowska z Działyńskich H., Pamiątka przeszłości. Wspomnienia z lat 1794–1832, W. 1960; Bobrowski T., Pamiętnik mojego życia, W. 1979; Grocholska z Brzozowskich K., Pamiętniki […] uporządkowane […] przez ks. Z. Felińskiego, Kr. 1894 s. 19, 27, 34, 38, 52–8, 68, 72–8, 83–4, 100, 128, 180, 186, 209–11, 218, 220, 225–9, 260, 264–6, 317, 390, 395, 471, 477; [Iwanowski E.] Heleniusz, Pamiątki polskie, Kr. 1882 II 487–9, 501, 509, 525, 527, 560, 574; Iwański A., Pamiętniki 1832–1876, W. 1928; Krasińska z Branickich E., Listy […], z l. 1835–1876, W. 1995 I; Krasiński Z., Listy do Koźmianów, W. 1977; Sobańska R., Pamiętnik rodziny Łubieńskich, W. 1851; Zaleski J. B., Korespondencja…, Lw. 1901 II 106–7; – B. PAN w Kr.: rkp. 2218 (nekrolog Wiktorii z Orłowskich Sobańskiej z r. 1858, H. Kajsiewicz), – Mater. Red. PSB: Życiorys S-iej przez A. Jełowickiego.

Maria Czeppe

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Henryk Redlich

1838 lub 1840 - 1884-11-07
sztycharz
 
 
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Edward Sawicki

1833 - 1924-10-13
neurolog
 

Atanazy Raczyński

1788-05-02 - 1874-08-21
ordynat obrzycki
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.