Przyjemski Zygmunt h. Rawicz (zm. 1652), pisarz polny kor., generał artylerii. Był synem podkomorzego kaliskiego Władysława (zob.) i Barbary z Leszczyńskich, bratem Krzysztofa (zob.) i Andrzeja (zob.).
W literaturze P. jest bardzo często mylony z bratem Krzysztofem, a to z powodu, iż w przekazach źródłowych wymieniani są Przyjemscy najczęściej bez imienia. Przypuszczalnie P. w młodych latach służył w wojsku szwedzkim (pod Bernardem, ks. weimarskim). Był dziedzicem części w Nowejwsi, Czerńcu i w Ciemnie w pow. konińskim; dobra te sprzedał w r. 1636 bratu Krzysztofowi. Możliwe, iż następnie wyjechał do Francji i w r. 1638 wpisał się do albumu nacji niemieckiej w uniwersytecie w Orleanie, dołączając do studiującego tam swego brata Andrzeja. Można przypuszczać, iż pozostał z Andrzejem we Francji i z nim razem wrócił do kraju. Po zawarciu przez swoich braci Krzysztofa i Andrzeja w r. 1646 umowy z ambasadorem N. de Brégy na werbowanie piechoty dla Ludwika XIV i po wyjeździe Krzysztofa z pierwszym zaciągiem do Francji P. kontynuował werbunek i miał udać się do Francji z kolejnym zaciągiem. Wybuch powstania Bohdana Chmielnickiego pokrzyżował ten plan i P. został skierowany w czerwcu 1648 na Ukrainę na czele zaciągniętego regimentu pieszego; Ludwik XIV wyraził bowiem zgodę na służbę tego wojska w Rzpltej przez trzy miesiące na koszt Francji. W r. 1649 P. objął regiment dragonii po Andrzeju Koniecpolskim, miał nadto w kompucie kor. regiment piechoty (w r. 1649 – 700 ludzi). Wiosną t. r. pozostawał w zgrupowaniu regimentarza Andrzeja Firleja na Wołyniu, w czerwcu uczestniczy w wypadzie Samuela Koreckiego przeciw Kozakom i rozbiciu ich pod Zwiahlem. Brał następnii udział w obronie Zbaraża; zaplanował zatoczenie obozu. Był posłem z Wielkopolski na sejm warszawski 1649/50 r., zastępował na nim chorego marszałka izby Bogusława Leszczyńskiego.
Dn. 4 II 1650 dostał P. urząd generała artylerii kor., złożony właśnie przez Krzysztofa Arciszewskiego, oraz pisarza polnego kor. po zmarłym Adamie Hieronimie Sieniawskim. Tę drugą funkcję pełnił faktycznie już od chwili zakończenia kampanii zborowskiej. Podjął natychmiast rozpoczętą przez Arciszewskiego rozbudowę arsenału warszawskiego. Wzniesiono jego staraniem (1650–1) kilka zabudowań, przede wszystkim murowane pomieszczenie na park pontonowy. Wprowadził też w miejsce sześciofuntowego działa regimentowego lżejsze działa o wagomiarze 4/3 funta, wzorowane na używanych przez Szwedów. W maju 1651, kiedy król odprawiał popis całego wojska wchodzącego do obozu pod Sokalem, P. popisywał 27 V zaciągi niemieckie. Sam przywiódł swoje regimenty dragonii i piechoty, wyniszczone mocno zimową wojną. Miał wówczas niemały wpływ na króla. Podczas narady wojennej w Sokalu Jan Kazimierz, lekceważąc obu hetmanów, okazywał mu szczególną «konfidencję». Chyba też to P. sporządził «malowane» wzory «ciągnienia» wojska z dywizjami «wedle trybów cudzoziemskich» z przyznaniem właściwego, poważnego znaczenia artylerii. Wzory te rozdano hetmanom i oficerom. W czerwcu t. r. P. słany był nad Bug dla upatrzenia miejsca na zatoczenie drugiego obozu. W czasie marszu pod Beresteczko był przeciwnikiem dzielenia sił, popierając w tym stanowisko szlachty przeciw królowi. W bitwie beresteckiej 30 VI kierował artylerią (użyto wprowadzonych przez P-ego dział regimentowych na wzór szwedzki) postępującą przed pieszymi regimentami gwardii królewskiej. Przyczynił się poważnie do zwycięstwa, uniemożliwiając ogniem działowym połączenie się Tatarów z Kozakami. W sierpniu t. r. brał udział w zdobyciu Trylisów, w końcu września był pod Białącerkwią, gdzie zapewne wg jego projektu uszykowano wojsko kor. przed bitwą, do której jednak nie doszło, i 22 IX stanął traktat z Chmielnickim.
Na pierwszym sejmie 1652 r. stał się P. obiektem ataków opozycji: zarzucano mu niedokładne prowadzenie rejestrów wojskowych oraz kumulowanie urzędów generała artylerii i pisarza polnego. P. przebywał w tym czasie zapewne na Ukrainie. Do obozu pod Batohem przybył w maju t. r., wiodąc kilka tysięcy zaciężnej piechoty niemieckiej. Doszło wówczas do ostrego starcia między P-m a hetmanem polnym kor. Marcinem Kalinowskim. P. zarzucał hetmanowi, że kazał obwarować obóz na zbyt dużej przestrzeni. W trakcie bitwy radził hetmanowi wycofanie się z kawalerią do Kamieńca i chciał sam z piechotą i artylerią bronić się w taborze. Rady tej Kalinowski nie posłuchał. W bitwie został P. 3 VI wzięty do niewoli wraz z młodym H. Kalinowskim i Markiem Sobieskim. Wnet potem został rozsiekany.
P. był bezdzietny, a zapewne i bezżenny.
Dworzaczek; Niesiecki; Uruski; – Czapliński W., Dwa sejmy w roku 1652, Wr. 1955; Częścik Ł., Sejm warszawski w r. 1649/50, Wr. 1978 s. 109; Frąś L., Obrona Zbaraża, Kr. 1932 s. 17, 33, 43, 49; Kraushar A., Dzieje Krzysztofa Arciszewskiego, Pet. 1892/3 II 251; Kubala L., Jerzy Ossoliński, Lw. 1924; tenże, Szkice historyczne, S. I i II, Lw. 1923 (pomylony z bratem Krzysztofem); Nowak T., Warszawski arsenał artylerii koronnej w połowie XVII w., Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XIV cz. 2 s. 105–10; Sajkowski A., Starszyzna artylerii dawnych wojsk polskich, „Przegl. Artyleryjski” R. 12: 1934 s. 700 (pomylony z bratem Krzysztofem); Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji armii… w l. 1648–1655, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., V 502–3, 504–5; – Dokumenty ob osvoboditelnoj vojne ukrains’kogo naroda 1648–1654 gg., Kiev 1965; Jemiołowski M., Pamiętnik, Lw. 1850 s. 22, 34; Jerlicz J., Latopisiec, W. 1853 I 137; Kochowski W., Historia panowania Jana Kazimierza, P. 1859 I 48, 141; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1894 (jako Krzysztof); Oświęcim, Diariusz 1643–51; Pamiętniki do panowania Zygmunta III, Władysława IV i Jana Kazimierza, Wyd. K. W. Wójcicki, Wil. 1846 II 61, 62, 197; Pisma do wieku Jana Sobieskiego, I; Radziwiłł, Memoriale; Rudawski W., Historia polska od śmierci Władysława IV, Pet. 1856 I 139, 191; Temberski, Roczniki; Wassenberg E., Więzienie we Francji Jana Kazimierza, Wyd. M. Baliński, Wil. 1858; – AGAD: Metryka Kor. t. 192 s. 70; Arch. Państw. w P.: Gniezno Grodz. 173 k. 209, Konin Grodz. 50 k. 440v., Konin Ziem. 20 k. 41, Poznań Grodz. 41 k. 762; B. Jag.: Akc. 45/83.
Włodzimierz Dworzaczek