Suchten (Süchten, Zuchta, Zuchten) Aleksander (ok. 1520 – między 1576 a 1590), kanonik warmiński, lekarz, alchemik, poeta.
Ur. w Gdańsku. Był wnukiem Heinricha (zob.), synem Georga (Jurgena) (ok. 1485 – po 1526), ławnika w l. 1520–6, i poślubionej w r. 1511 Eufemii z domu Schultz z Tczewa, bratankiem Christopha (zob.), siostrzeńcem ks. Aleksandra Scultetiego (zob.), który odegrał ważną rolę w karierze naukowej i zawodowej S-a, tworząc mu dogodne warunki materialne do studiów i podróży. Miał braci Bartłomieja (Bertolda) i Jerzego (Georga).
W l. 1535–9 uczył się S. w gimnazjum w Elblągu pod kierunkiem humanisty i zwolennika reformacji Wilhelma Gnapheusa z Hagi. Należał do wyróżniających się uczniów; dwa spośród napisanych przez niego wtedy wierszy zostały opublikowane w wydanym przez Gnapheusa zbiorze „Prima Aelbingensia Scholae foetura” (Gd. 1541). Dzięki zabiegom wuja Scultetiego już w r. 1538 otrzymał kanonię warmińską, zajmując miejsce zmuszonego do rezygnacji Pawła Snopka. Kanonikat i prebendę objął po przybyciu do Fromborka 1 IX 1539. Wszedł wówczas w krąg oddziaływania mecenatu bp. warmińskiego Jana Dantyszka, który troszczył się o wychowanie i kształcenie zdolnej młodzieży, wspomagając ją materialnie podczas studiów i podróży zagranicznych. Natomiast kapituła, starając się, by S. «porzuciwszy swoje prymitywne trivium, do którego uczęszczał ku hańbie Kościoła warmińskiego» podjął studia poza granicami kraju, odmówiła wypłacenia mu dochodów. W r. 1540 rozpoczął S. studia medyczne i filozoficzne w Lowanium, a od r. 1541 kontynuował naukę w Rzymie (gdzie m.in. poznał włoskiego humanistę Pietro Bembo), Ferrarze, Bolonii i Padwie. W czasie studiów został wplątany w proces przeciw Scultetiemu, oskarżonemu o odstępstwo od wiary katolickiej i nieprzestrzeganie celibatu. Po jego aresztowaniu i skazaniu w Rzymie S. został tam wezwany i oskarżony o herezję (przynależność do sakramentariuszy), w marcu 1545 skazano go na pozbawienie kanonii na rzecz siostrzeńca Dantyszka, Kaspra Hanowa, oraz konfiskatę dziedzicznego majątku.
W r. 1545 przybył S. do Królewca. Za pośrednictwem ks. Albrechta Hohenzollerna, który wystawił mu list żelazny, rozpoczął starania o odzyskanie majątku. Zdołał ocalić jedynie część dóbr, które 28 VIII t.r. przekazał bratu Bartłomiejowi; odtąd brat finansował jego studia i podróże zagraniczne, a także prowadził proces o odzyskanie utraconego majątku. W r. 1546 otrzymał S. od ks. Albrechta stypendium na kontynuowanie nauki, a w r. 1547 został przez niego zatrudniony w Królewcu jako lekarz nadw. T.r. wydał tamże dedykowany kaszt. poznańskiemu Andrzejowi Górce poemat Vandalus, przedstawiający w 509 dystychach legendę o Wandzie; dołączył do niego utwór Epistola Lucretiae ad Eurialum oraz elegię na śmierć Bembo. W tym samym tomie znalazł się też wiersz rektora uniw. w Królewcu Jerzego Sabinusa, sławiący naukowe, literackie i zawodowe dokonania S-a. Angażując się w obronę Gnapheusa, atakowanego za poglądy religijne przez nowego rektora Fryderyka Staphylusa, opublikował S. w zbiorze „Antilogia” (1550) epigram na jego herb oraz epigram obalający pomówienia o anabaptyzm. Podczas pobytu w Królewcu przyjaźnił się z bibliotekarzem ks. Albrechta, Feliksem Koningiem Polyphemusem.
W r. 1549 opuścił S. Królewiec i udał się do Nadrenii, gdzie w Weinheim został nadw. medykiem i bibliotekarzem palatyna reńskiego Ottona Henryka. Jednocześnie pogłębiał wiedzę medyczną, alchemiczną i filozoficzną; współpracował z uczniami: Michałem Schützem zwanym Toxites i Wilhelmem Rascalonem. W r. 1554 wrócił S. do Polski; przebywał m.in. w Krakowie, gdzie załatwiał sprawy Scultetiego. Ok. r. 1557 pełnił w Wilnie funkcję nadw. lekarza króla Zygmunta Augusta; daremnie liczył na przekonanie władcy do udzielenia mu pomocy w odzyskaniu majątku. Następnie wyjechał do Padwy, gdzie uzyskał doktorat z medycyny na podstawie rozprawy De Galeni placitis. Zapewne wkrótce potem wrócił do Polski; w r. 1561 przebywał ponownie w Wilnie. Na wezwanie Albrechta Hohenzollerna przyjechał w r. 1563 do Królewca; jako wynagrodzenie za pomoc lekarską chory książę ofiarował mu dochód ze stu włók ziemi, dom z ogrodem, 400 guldenów rocznej płacy oraz pełne utrzymanie, także dla jego służby. W r. 1565 przeniósł się S. do Gdańska, aby objąć majątek po zmarłym bracie Bartłomieju; rozpoczął w ten sposób długoletni proces rodzinny, zakończony dopiero w r. 1605, już po jego śmierci. W r. 1567 opuścił Gdańsk, pozostawiając sprawy procesowe Marcinowi Knustowi, a sam udał się do Rzeszy, być może w celu znalezienia nakładcy dla swoich dzieł. T.r. opublikował w Kolonii w zbiorze „Medici libelli des hocherfarnesten Herrn Theophrasti Paracelsi” traktat De vera medicina… (traktat ten miał następnie sześć wydań). W r. 1570 pracował jako lekarz w Strasburgu; wydał tam t.r. traktat Liber unus de secretis antimonii (do końca XVII w. ukazało się czternaście wznowień). Przebywał również w Spirze (podczas obrad sejmu Rzeszy), a także w Kolonii, na Śląsku, w Saksonii i Nadrenii. Pod koniec życia osiadł w Saksonii, w majątku Johanna von Seebach; tam zmarł między r. 1576 a 1590.
W małżeństwie, zawartym prawdopodobnie w czasie pobytu w Palatynacie, miał S. potomstwo.
S. pozostawił w rękopisach liczne traktaty naukowe z dziedziny alchemii i medycyny, wydane dopiero po jego śmierci: Antimonii mysteria gemina (wyd. wspólnie z traktatem De Antimonio vulgari, Leipzig 1604), De hydrope (wyd. w: Dess Edlen und Hochgelarten […] zween Tractat…, Mumpelgardt 1604), Concordantia chymica (wyd. w: Kieser F., „Cabala chymica. Concordantia chymica. Azot Philosoph. Solidificatum”, Mülhausen 1606), De tribus facultatibus (wyd. w: Figulus B., „Pandora magnalium…”, Strassburg 1608), Explicatio tincturae Theophrasti Paracelsi (wyd. w: Figulus B., „Pandora magnalium…”, Strassburg 1608 i kolejne 4 wyd.), Dialogus (niedokończony z powodu śmierci S-a, wyd. w: Figulus B., „Pandora Magnalium…”, Strassburg 1608), Colloquia chimica (wyd. w: Alexandri von Suchten […] Schrifften alle…, Hamburg 1680). W swoich traktatach zamieszczał drobne wiersze okolicznościowe. Początkowo był zwolennikiem metody T. Paracelsusa, wykorzystującego w celach leczniczych alchemię i chemię, ale pod koniec życia podchodził krytycznie do jego poglądów, zwłaszcza do prób transmutacji metali.
Altpreuss. Biogr., II; Estreicher; Ferguson J., Bibliotheca chemica, Glasgow 1906 II; Hist. Nauki Pol., VI; Oracki, Słown. Warmii, Prus Ks., II; Słownik biograficzny kapituły warmińskiej, Olsztyn 1996; Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Gd. 1997 IV; – Borawska T., Tiedemann Giese (1480–1550) w życiu wewnętrznym Warmii i Prus Królewskich, Olsztyn 1984; taż, Życie umysłowe na Warmii w czasach Mikołaja Kopernika, Tor. 1996; Haberling W., Alexander von Suchten, ein Danziger Arzt und Dichter des 16. Jahrhunderts, „Zeitschr. des Westpreuss. Geschichtsvereins” T. 69: 1929 s. 175–230; tenże, Neues aus dem Leben des Danziger Arztes und Dichters Alexander von Suchten, „Sudhoffs Archiv für Gesch. der Medizin” Bd. 24: 1931 H. 1 s. 117–23; Hubicki W., Alexander von Suchten, „Sudhoffs Archiv für Gesch. der Medizin und der Naturwissenschaften” Bd. 44: 1960 H. 1 s. 54–63; tenże, Doktór Aleksander Zuchta, zapomniany polski chemik, lekarz i poeta XVI wieku, „Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol.” T. 1: 1953 s. 102–20; Molitor C., Alexander von Suchten, ein Arzt und Dichter aus der Zeit des Herzogs Albrecht, „Altpreuss. Monatsschriften” Bd. 19: 1882 s. 480–8; Pawlak M., Dzieje Gimnazjum Elbląskiego w latach 1535–1772, Olsztyn 1972; Schwarz F., Danziger Ärzte im 16.–18. Jahrhundert, w: Danziger familiengeschichtliche Beiträge, Danzig 1939 IV 30; Tondel J., Bibliotekarze Nowej Biblioteki księcia Albrechta Pruskiego w Królewcu w latach 1529–1568, „Roczniki Bibliot.” R. 36: 1992 s. 103–4; Zdrenka J., Rats- und Gerichtspatriziat der Rechten Stadt Danzig, Hamburg 1989–91 I–II; – Biskup M., Regesta Copernicana, Wr. 1973; Elementa ad fontium editiones, vol. 69, 73; – B. Gdań. PAN: rkp. 603 k. 9–15, 31–5, rkp. 1033 k. 1–3.
Zbigniew Nowak