Szaster Antoni (1759–1837), doktor medycyny, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Ur. w Krakowie, ochrzczony 15 VI jako Antoni Piotr Jan Wincenty Michał, był wnukiem Michała (zob.), synem Mikołaja i Barbary z Krauzów, wnuczki Andrzeja Krauza (zob.), bratankiem Piotra (zob.), młodszym bratem Wincentego (zob.), bratem stryjecznym Jana Andrzeja Szastera (zob.).
Prawdopodobnie uczył się S. najpierw w szkole paraf. Mariackiej, a od 15 V 1770, wraz z bratem Wincentym, w Kolegium Nowodworskiego. Naukę kontynuował w l. 1774–7 na Uniw. Krak.; 31 I 1775 uzyskał stopień bakałarza, w r. 1776 magistra sztuk wyzwolonych, a 21 VII 1777 doktora filozofii. W zbiorowym wydawnictwie ku czci rektora Antoniego Żołędziowskiego pt. „Decus litterarum eruditi...” (Cracoviae 1777) zamieścił swój wiersz. Następnie został nauczycielem w Kolegium Nowodworskiego, przemianowanym na Szkołę Przygłówną, i zapewne uczył się prywatnie medycyny pod kierunkiem swego powinowatego, prof. Szkoły Głównej Kor. Andrzeja Badurskiego. Dzięki poparciu Hugona Kołłątaja oraz stypendium Justa Słowikowskiego wyjechał za granicę na studia, być może w r. 1785. W r. 1787 był w Wiedniu; 26 V 1789 w Bolonii uzyskał pod kierunkiem profesorów C. Lorenzo i G. Gentili dyplom doktora medycyny. Latem 1790 dołączył w Pizie lub Florencji do orszaku podróżującego po Europie prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego, który następnie zabrał go, jako osobistego lekarza, w podróż do Londynu. Na polecenie i koszt prymasa udał się S. wiosną 1791 do Edynburga, m.in. w celach naukowych oraz dla zakupu większej ilości kory angustury, która w leczeniu mogła zastępować korę chinową. Na początku czerwca t.r. wyjechał z Edynburga do Paryża, aby zająć się leczeniem siostrzenicy prymasa, Marii Teresy z Poniatowskich Tyszkiewiczowej oraz kontynuować naukę, przede wszystkim w zakresie położnictwa i okulistyki. Już wówczas Poniatowski rekomendował go jako zdolnego, taktownego lekarza, który pomógł wielu cierpiącym damom i odniósł sukcesy w Italii, a ponadto poznał wybitnych brytyjskich medyków i nowe metody leczenia. S. ogłosił po powrocie tłumaczenie pracy (zapewne S. F.) Simmonsa „O korze drzewa angustury” (W. 1791). W grudniu 1790 brat Wincenty i brat stryjeczny Jan Andrzej bezskutecznie starali się dla niego o Katedrę Anatomii i Fizjologii w Kolegium Fizycznym Szkoły Głównej Kor. Po śmierci Jana Andrzeja objął tam S., bez przepisowego roku próby, Katedrę Farmacji i Materii Medycznej; wywołało to niezadowolenie prezesa Kolegium Fizycznego, Jana Śniadeckiego, lecz protekcja prymasa przeważyła. Wykłady rozpoczął S. w r. szk. 1793/4.
Dn. 4 VIII 1793, po otrzymaniu dyspensy papieskiej, poślubił S. Annę, jedyną córkę brata stryjecznego, Jana Andrzeja, która odziedziczyła kamienicę wraz z apteką «Pod Słońcem». Ustąpiła mu ona 27 II 1794 prawa do kamienicy przy Rynku (obciążonej wyderkaufami na blisko 12 tys. złp.) razem z apteką «Pod Złotą Głową»; ostateczny podział spadku po dziadku Anny (zarazem stryju S-a), Piotrze Szasterze nastąpił 19 II t.r. (wpisany do ksiąg miejskich 4 III). Również 19 II zawarł S. ugodę z powinowatym Augustem Feliksem Otwinowskim (zob.) i odtąd wspólnie prowadzili oni sprawę o część majątku po zmarłym w r. 1791 krewnym i powinowatym, Kajetanie Badurskim, obejmującym m.in. kamienicę Hippolitów przy pl. Mariackim oraz podkrakowską wieś Wadów (koło Ruszczy), do której prawa miała także ciotka Badurskiego, Małgorzata Lekszycka. Z ramienia Wojskowej Komisji Porządkowej, powołanej 25 III 1794 przez władze rozpoczętego właśnie powstania kościuszkowskiego, koordynował S. zbiórkę sprzętu medycznego dla potrzeb wojskowego lazaretu, utworzonego w gmachu pojezuickiego Kolegium św. Piotra. Organizując z polecenia tej Komisji wojskową służbę farmaceutyczną, został 20 IV t.r. patentem Naczelnika Tadeusza Kościuszki ustanowiony generalnym aptekarzem «z prerogatywą noszenia srebrnego felcechu». Po wkroczeniu 5 I 1796 do Krakowa Austriaków współpracował S. od wiosny t.r. wraz z Franciszkiem Scheidtem, Śniadeckim i Józefem Bogucickim, w negocjacjach z gubernium w sprawie przyszłości Uniw. Krak. T.r. S. i jego żona Anna sprzedali za 10500 złp. «dwie kamienice za Przecznicą, obok opustoszałego kościółka św. Szczepana» Jackowi Kluszewskiemu, który zaadaptował je na teatr.
Zmierzając do przejęcia Wadowa i uregulowania spraw spadkowych S., jego żona, Otwinowski oraz Tekla i Jan Kanty Nadgłowscy zobowiązali się 9 XI 1799 spłacić Lekszycką. Z kolei umowa z 15 VI 1800 między Szasterami a Otwinowskim, działającym w imieniu swej córki Tekli, a następnie umowa z 15 VI 1801 z Nadgłowskimi, otworzyły Szasterom drogę do przejęcia Wadowa. Z tego powodu sprzedali oni 1 I t.r. kamienicę z apteką «Pod Złotą Głową» za 10 tys. złp. Janowi Kantemu Bartlowi i jego żonie Mariannie z Dzianottich. W wyniku dokonanej w l. 1801–5 przez władze austriackie reorganizacji Uniw. Krak., S. musiał stanąć w r. 1804 do konkursu na profesora farmacji i materii medycznej; konkurs wygrał, lecz z końcem t.r. przeszedł na emeryturę. Jako profesor emerytowany objął w styczniu 1807 nowo utworzone stanowisko dyrektora Wydz. Lekarskiego. W r.n. został zastępcą rektora. Po wkroczeniu do Krakowa w r. 1809 wojsk Ks. Warsz. dokonano na Wydz. Lekarskim podziału na studia wyższe i niższe; S. z Kosteckim i bratem Wincentym przystąpił w styczniu 1810 do opracowywania projektu «seminarium uczniów medycyny i chirurgii», kształcącego felczerów dla armii. Zgodnie z zaleceniami, by powierzyć lekarzom opiekę nad zdrowotnością ludności, wprowadzono do programu kształcenie lekarzy policji medycznej. S. zaangażował się także w sprawę utworzenia Inst. Akademickiego, mającego charakter towarzystwa naukowego; wraz z Kosteckim prosił Kołłątaja w marcu t.r. o objęcie przewodnictwa Instytutu (Kołłątaj zadeklarował jedynie pomoc i radę). W r. 1811 nowy rektor Sebastian Sierakowski zaproponował kandydaturę S-a na stanowisko dziekana Wydz. Lekarskiego, ale wobec zwłoki ze strony Izby Edukacyjnej do tego nie doszło.
Dn. 15 V 1812 żona S-a, zapewne dla spłacenia spadkobierców Badurskiego, sprzedała kamienicę wraz z apteką «Pod Słońcem» i jej wyposażeniem za 43 821 złp. Józefowi Sawiczewskiemu, prof. farmacji Uniw. Krak., dzierżawiącemu tę aptekę od końca r. 1798. Po rezygnacji brata, Wincentego, S. zajął 17 XI 1815 jego miejsce w Senacie Rządzącym Wolnego Miasta Krakowa jako senator czasowy; 29 XI t.r. wszedł do senackiego wydz. administracyjnego. Dn. 2 XII poparł uchwałę o dobrowolnym werbunku do Milicji Wolnego Miasta. Na posiedzeniu Senatu w r. 1816 domagał się podobno utworzenia osobnej kasy patrycjuszów krakowskich, co miało spowodować utratę jego popularności. Po raz ostatni uczestniczył w posiedzeniu Senatu 25 I 1817. Znalazł się też w gronie czynnych członków powołanego w r. 1815 Tow. Naukowego Krakowskiego. Dn. 15 XII 1817 odczytał tam publicznie część pierwszą, a 15 IV 1818 część drugą Rozprawy o terapii natury, czyli o siłach natury leczącej („Roczn. Tow. Nauk. Krak.” T. 5: 1818). Wybrany 7 XII t.r. jako przedstawiciel gminy Kościelniki do Izby Reprezentantów, został 9 XII członkiem Komisji Kwalifikacyjnej na Urzędy. Ponownie wszedł do Izby Reprezentantów 3 XII 1821, tym razem z gminy V Krakowa, a 4 XII t.r. do Komisji Kwalifikacyjnej. Do Izby Reprezentantów z gminy Kościelniki wybrano go ponownie na początku grudnia 1822 (wszedł też wtedy do Komisji Kwalifikacyjnej) oraz pod koniec r. 1823. W r. 1827 był w Izbie Reprezentantów przedstawicielem Uniwersytetu. Jako emerytowany profesor uczestniczył w kwietniu 1821 w konferencji na temat reorganizacji (faktycznie ograniczenia autonomii) Uniw. Krak. Został w tym czasie członkiem Komitetu do Urządzania Burs Studenckich, który m.in. miał zweryfikować listę dyrektorów (wychowawców młodzieży). Nadal leczył m.in. zapewne Marcina Badeniego, a w październiku 1820 w podkrakowskich Młodziejowicach Katarzynę z Gawrońskich Sobolewską. Przez Sabinę z Gostkowskich Grzegorzewską został zapamiętany jako «sławny [...] doktór dam, znający się bardzo na nie zawsze odgadnąć się mogących damskich chorobach [...] bardzo od pacjentek swoich lubiony [...] wesoły, jowialny». «Wysoki, siwy, nosił rajtfrak koloru oliwkowego, długą tejże barwy kamizelkę sukienną [...] ogromny zegarek repetier z łańcuchem [...] ogromną złotą tabakierkę i kamasze». Był «systematyczny i pedant w wykonaniu obowiązków swego powołania». Zgromadził spory majątek: oprócz Wadowa miał folwark Piaski za rogatką Mogilską. Już w tym okresie zaczął tracić wzrok (wspominał o tym w liście do Śniadeckiego z 23 IV 1819). O ostatnich latach jego życia brak informacji. Zmarł 10 IX 1837 w Krakowie; jako przyczynę śmierci podano zanik sił. Został pochowany prawdopodobnie na cmentarzu Rakowickim.
W małżeństwie z Anną Martyną Marią z Szasterów (ochrzczona 30 I 1773, zm. 27 IV 1860) miał S. dwoje dzieci: syna Antoniego oraz córkę Emilię (Emiliannę) Teklę (ochrzczona 26 VI 1796, zm. 9 I 1823), poślubioną 29 IV 1817 Samuelowi Józefowi Różyckiemu (zob.), matkę m.in. Anny Różyckiej (zob.). Wdowa Anna z Szasterów dwukrotnie przekazała Krakowskiemu Arcybractwu Miłosierdzia znaczne sumy na jałmużny; łącznie 7500 złp. Rodzinny księgozbiór obejmujący 2180 pozycji (ponad 2500 woluminów) o tematyce medycznej i medyczno-farmaceutycznej, a także prace z zakresu botaniki, chemii, astronomii, geografii, matematyki, architektury, prawa i historii, w językach łacińskim, niemieckim, włoskim, francuskim i polskim z autografami S-a, jego brata Wincentego i brata stryjecznego, Jana Andrzeja oraz Andrzeja Badurskiego, przekazała w r. 1839 Bibliotece Jagiellońskiej. Została pochowana na cmentarzu Rakowickim. Antoni (ur. 24 IV 1794 w Krakowie, zm. ok. 1840) był kartografem wojskowym. Wykształcony prawdopodobnie w Kaliskim Korpusie Kadetów, uzyskał 17 II 1814 stopień konduktora inżyniera (pomocnika inżyniera); przeniesiony 10 III 1816 w stopniu podporucznika do kwatermistrzostwa w armii Król. Pol., został 17 II 1818 zdymisjonowany. Pod koniec r. 1827 ubiegał się o stanowisko sędziego pokoju w Wolnym Mieście Krakowie, ale nie uzyskał poparcia Senatu Rządzącego. W powstaniu listopadowym służył ponownie w WP jako kapitan artylerii; w marcu 1831 w sztabie 1. dyw. gen. Jana Nepomucena Umińskiego, a następnie w sztabie 2. dyw. gen. Antoniego Giełguda. Wzięty do niewoli 21 V 1831, został zesłany do Słobocka w gub. wiatskiej, a w styczniu 1833 zwolniony. Rodziny nie założył.
Być może to S. został przedstawiony na obrazie P. F. Bourgeois „Portret osobistości polskich we wnętrzu Rotundy Bank of England” (1791, zaginiony, reprod. w: Sołtys A., „Opat z San Michele”, W. 2008).
Biogr. Lexikon d. hervorr. Ärzte, V; Enc. Org.; E s treicher; Estreicher w. XIX; The General Biographical Dictionary, Ed. A. Chalmers, London 1812–17 XXXII–XXXIII; Kośmiński, Słown. lekarzów; – Chamcówna M., Epoka wielkiej reformy, w: Dzieje UJ, II cz. 1; taż, Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej – Szkoła Główna Koronna w latach 1786–1795, Wr. 1959 s. 92, 94, 96–7, 201, 210; 225 lat farmacji na Uniwersytecie Jagiellońskim, Red. Z. Bela, Kr. 2008; Gąsiorowski L., Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce, P. 1854 III; Gembarzewski, Wojsko pol., 1807–14; Homola-Skąpska I., Udział inteligencji w towarzystwach naukowych i kulturalnych Wolnego Miasta Krakowa, „Roczn. B. Nauk. PAU i PAN w Kr.” R. 47: 2002; taż, W salonach i traktierniach Krakowa. Przemiany w środowisku społecznym Krakowa lat 1795–1846, tamże R. 45: 2000; Jabłoński Z., Dzieje teatru w Krakowie w latach 1781–1830, Kr. 1980; Kupczyński T., Kraków w powstaniu kościuszkowskim, „Bibl. Krak.” 1912 nr 44 s. 228 (błędnie jako Schafter); Mrozowska K., Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach od 1795–1850, w: Dzieje UJ; Olszewicz B., Polska kartografia wojskowa, W. 1921 s. XXXIII; Sołtys A., Opat z San Michele. Grand Tour prymasa Poniatowskiego i jego kolekcje, W. 2008; Stabrawa A., Dawne apteki miasta Krakowa od XIV do XVIII wieku, s. 318–19, 327–31 (mszp. pracy doktorskiej z r. 1993 w Collegium Medicum UJ); taż, Z dziejów dwóch aptek w kamienicy nr 13 przy Rynku Głównym w Krakowie, „Krak. Roczn. Arch.” T. 7: 2001 s. 42–54; Szumowski W., Krakowska Szkoła Lekarska po reformach Kołłątaja, „Bibl. Krak.” 1929 nr 67; Wachholz L., Wydział lekarski Uniwersytetu Krakowskiego i jego grono nauczycielskie. 1364–1918, Kr. 1935 s. 68; Wachholz S., Rzeczpospolita Krakowska. Okres od 1815 do 1830 r., W. 1957 s. 136, 159; Wawel-Louis J., Przechadzka kronikarza po Rynku Krakowskim, Kr. 1890 s. 92; tenże, Urywki w dziejów i życia mieszkańców Krakowa, „Bibl. Krak.” 1977 nr 117 s. 235; – Akty powstania Kościuszki, III; Album stud. Univ. Crac., V 168; Gawroński F. S., Pamiętnik R. 1830/31 i kronika pamiętnikowa (1787–1831) pułkownika Franciszka Salezego Gawrońskiego, Wyd. J. Czubek, Kr. 1916 s. 137, 418, 434; Girtler K., Opowiadania, Wyd. Z. Jabłoński, J. Staszel, Kr. 1971 I 81, 136, 271, II 172, 182, 449, 457, 470; [Grzegorzewska] z Gostkowskich S., Pamiętnik, „Bibl. Warsz.” 1856 t. 4 s. 266–73; Karczewski L. F., Mowa pogrzebowa miana na nabożeństwie żałobnym..., Wr. 1860; Książka pamiątkowa Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego w Krakowie. 1584–1884, Kr. 1884 s. 48 poz. 228; Poczet skazańców na Sybir do guberni tylko Wiatskiej z powstania roku 1830–1831. Sporządzony w Wiatce 1832 r., Kr. 1867 s. 16; Prądzyński I., Pamiętniki Generała Prądzyńskiego, Kr. 1909 IV 348; Statuta nec non liber promotionum, s. 429, 433; – „Gaz. Krak.” 1818 nr 99 s. 1173, nr 100 s. 1185, 1821 nr 97 s. 1177, nr 98 s. 1189, 1822 nr 98 s. 1246, nr 99 s. 1257, 1823 nr 97 s. 1185, 1827 nr 2 (dod. 2), nr 98 (dod.), 1837 nr 212 s. 790; „Roczn. Tow. Nauk. Krak.” T. 1: 1817 s. 9; – AP w Kr.: Arch. M. Kr., sygn. 50 s. 92, sygn. 58 s. 394, 421–2, 449–50, 459–5, Wolne M. Kr., sygn. IV–1 s. 1–3, 5, 7, sygn. IV–2 s. 127, 148, 154, 207, 212, Hipoteki, sygn. 4 t. II s. 133; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Terr. Crac. Nova, sygn. 77 s. 904–11; Arch. UJ: sygn. 97 s. 337–9, 378–9, 397–9, 437–9, 489–91; B. Jag.: rkp. 3123, 3185; B. Muz. Farmac. Collegium Medicum UJ: sygn. 6918 (Stabrawa A., Ród Szasterów w Krakowie, w: XV Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, Warszawa 23–24 października 1992) s. 119, sygn. 6961 (taż, Szasteroviana na wystawie w Muzeum Farmacji CM UJ w Krakowie, w: IV Sympozjum Historii Farmacji, Suchedniów 10–11 czerwca 1994) s. 34; Katedra Hist. Med. i Farmac. Collegium Medicum UJ: Dz. III nr 375 akc. (Dypl. perg. nr 41); Paraf. rzymskokatol. p. wezw. NMP w Kr.: sygn. 375 (Metrica baptizatorum za l. 1759–71) s. 11, sygn. 376 (toż za l. 1773–83) s. 18, sygn. 377 (toż za l. 1784–96) s. 344, sygn. 506 (Matrica copulatorum za l. 1793–7) s. 7, sygn. 605 (Liber mortuorum za l. 1828–40) s. 206; – Mater. Red. PSB: Życiorys S-a autorstwa Heleny Wereszyckiej; – Informacje Angeli Sołtys z W. na podstawie kwerendy w AGAD (Arch. Ks. Józefa Poniatowskiego i Marii Teresy Tyszkiewiczowej, sygn. 1066 s. 35–8, 48, 51–2, 70, 75–7, 109, 123, 153, 157–9).
Anna Stabrawa i Maciej Ziemierski