Lessel Józef Grzegorz Karol (1802–1844), architekt. Ur. 6 X w Warszawie, był synem Fryderyka Alberta (zob.) i Chrystiany Katarzyny Leppiege. Naukę rozpoczął pod kierunkiem swego ojca. W r. 1823 uzyskał nominację na aplikanta przy budowniczym miasta Warszawy Adolfie Schuchu, a w r. n. (1 III) awansował na inspektora dróg przy wydziale administracyjnym Urzędu Municypalnego M. Stołecznego Warszawy. Pod koniec 1823 r. wyjechał L., częściowo na koszt władz miejskich, na studia za granicą. W l. 1825–6 studiował w Paryżu w Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem architekta A. M. Chatillon. W l. 1827–8 zwiedzał Anglię i Włochy. Do Warszawy wrócił w początkach 1829 r. i dn. 29 VI t. r. został mianowany zastępcą drugiego budowniczego m. Warszawy. Na posiedzeniu Rady Administracyjnej 19 I 1830 r. mianowano L-a budowniczym kl. III w całym Król. Pol., a 11 III t. r. otrzymał nominację na budowniczego M. Stołecznego Warszawy cyrkułów 1, 2, 3 i 4 z pensją 5000 zł rocznie. Na stanowisku tym pozostał aż do śmierci. W czasie powstania listopadowego L. wstąpił do Gwardii Narodowej i dosłużył się stopnia kapitana.

Działalność architektoniczna L-a związana jest z Warszawą. Wszystkie znane nam realizacje, a udało się ustalić ich około trzydziestu, powstały na terenie Warszawy. Pracował na zamówienie władz miejskich i bogatego mieszczaństwa. Pierwszym znanym dziełem L-a jest dom własny przy ul. Nowy Świat (nr hipoteczny 1303, data 1827 na fasadzie budowli, odnosi się zapewne do zakończenia prac). W latach trzydziestych XIX w. wzniósł liczne, skromne kamienice klasycystyczne: przy ul. Nowy Świat (nr hipoteczny 1261), Tłomackiem (nr hipoteczny 600a, b), Krakowskim Przedmieściu (nr hipoteczny 422), ul. Bielańskiej (nr hipoteczny 601 b) i Wiejskiej (nr hipoteczny 1731 i 1732). Okazałością odznacza się kamienica przy pl. Wareckim (nr hipoteczny 1337), wzniesiona w r. 1836 dla Karola Mintera, właściciela fabryki wyrobów metalowych. W r. 1836 projektował L. skromną kamienicę o cechach neorenesansowych przy ul. Wielkiej (nr hipoteczny 1449a), a w r. 1840 kamienicę przy ul. Twardej (nr hipoteczny 1099). Jedną z ostatnich kamienic wzniesionych przez L-a był dom Rocha Zawadzkiego przy zbiegu ul. Rymarskiej, Leszna i Tłomackiego (nr hipoteczny 739). L. brał też udział w jednym z najpoważniejszych przedsięwzięć architektonicznych, jakim był w l. 1836–8 konkurs na przebudowę pałacu saskiego. Projekt przedstawiony przez L-a w styczniu 1837 r. nie znalazł uznania w oczach Rady Budowniczej. W l. 1836–7 wzniósł L. na Pradze przy ul. Szerokiej (nr hipoteczny 182 a) bóżnicę żydowską oraz cztery wieże straży ogniowej: przy ul. Nalewki, przy Ratuszu na pl. Teatralnym, przy ul. Nowy Świat i na Pradze. Budowlą, która przyniosła L-owi uznanie w środowisku architektonicznym, był wzniesiony w l. 1840–2 Dom Sierot i Ochrony Warszawskiego Tow. Dobroczynności przy ul. Nowy Świat (nr hipoteczny 1282). Na zamówienie władz miejskich wykonał L. wiele drobnych projektów, m. in. domek dozorcy przy cmentarzu Ujazdowskim na Koszykach, urządzenie sali w Warszawskim Tow. Dobroczynności, budynek na tyłach Ratusza, mieszczący areszt policyjny.

Poza pracą zawodową L. pełnił funkcje społeczne: był członkiem dozoru rzymsko-katolickiego parafii warszawskiej oraz członkiem Warszawskiego Tow. Dobroczynności. Posiadał kolekcję obrazów malarstwa obcego. Z małżeństwa z Emmą Johanną Katarzyną Brandt pozostawił córkę Marię Katarzynę Anielę; z drugiego małżeństwa z Heleną Helbich pozostawił syna Fryderyka Adama Jerzego. L. zmarł po długiej chorobie 21 X 1844 r. w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.

Portret L-a (olej., płótno) przypisywany Antoniemu Brodowskiemu w Muz. Narod. w W. (por. Malarstwo polskie od XVI do początku XX w. Katalog. (Muz. Narod. w W. Galeria sztuki pol.), W. 1962 poz. 128; – Łoza, Architekci; tenże, Rodziny polskie pochodzenia cudzoziemskiego osiadłe w Warszawie i okolicach, W. 1935 III; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Cz. 1: Varsaviana, W. 1967; – Bieniecki Z., Oś barokowa Warszawy, „Kwart. Archit. i Urban.” T. 5: 1960 z. 4 s. 490–5; Boss E., Dzieje warszawskiej straży ogniowej 1836–1936, W. 1937; Kurowski F., Pamiątki Miasta Warszawy, W. 1949; Kwiatkowski M., Tłumackie, „Roczn. Warsz.” T. 5: 1964 s. 60–1; Rottermund A., Zwycięstwo i porażka historyzmu, w: Muzeum i Twórca, W. 1969 s. 433–41; Ryszkiewicz A., Zbiory Ossolińskich, „Roczn. Warsz.” T. 1: 1960 s. 120–40; – Ostrowski A., Pamiętnik, Wr.–W.–Kr. 1961; – „Kur. Warsz.” 1830 s. 349, 1842 nr 203, 1844 nr 253; – AGAD: Protokół Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego 18/48, Etat Kassy Ekonomicznej Miasta Stołecznego Warszawy za rok 1830, sygn. 5412, KRSW 5704, 5763, 5943, 6426, Zbiór Kartograficzny nr 33–29, 13–3, 37–33; Uniw. Warsz., Inst. Hist. Sztuki: Rottermund A., Fryderyk i Józef Lesslowie 1964 (praca magisterska).

Andrzej Rottermund