Pakosz Marcin, pseud. Krajewski, Zagraniczny (1874–1930), snycerz, działacz robotniczy. Ur. 19 IX w Krzeczowicach koło Przeworska, był synem Jana, małorolnego chłopa i wyrobnika wiejskiego, i Marii z domu Bury. Osierocony przez ojca w pierwszym roku życia, a przez matkę w szóstym – odtąd utrzymywał się z własnej pracy. W wieku 17 lat wstąpił do szkoły rzemieślniczej, gdzie nauczył się snycerstwa. W l. 1897–1900 odbywał służbę w armii austriackiej. Później pracował jako snycerz w zakładach stolarskich. W r. 1902 przywędrował do Warszawy w poszukiwaniu pracy. Uzyskał ją w Warszawskim Tow. Akcyjnym Fabryki Mebli Stylowych (dawniej «Z. Szczerbiński») przy ul. Dzielnej. W tym liczącym ok. 250 robotników zakładzie zetknął się z ruchem socjalistycznym. Początkowo, w r. 1903, wstąpił do koła Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), ale wkrótce na przełomie 1903/4 r. związał się z Socjaldemokracją Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL). W początkach 1904 r. należał już do aktywu warszawskiej organizacji tej partii, czynny jako agitator i kolporter. Udział w wydarzeniach rewolucji 1905 r. wysunął go do rzędu czołowych działaczy robotniczych SDKPiL w Warszawie. Był m. in. członkiem Zarządu SDKPiL Dzielnicy Mokotów. W kwietniu 1905, gdy wracał z podmiejskiego zebrania, został po raz pierwszy aresztowany, lecz po sześciu tygodniach zwolniony. W czerwcu 1905 uczestniczył z ramienia Komitetu Warszawskiego SDKPiL w rozmowach z Warszawskim Komitetem Robotniczym PPS. Dn. 30 VII t. r. aresztowano go ponownie wraz ze wszystkimi (m. in. Feliksem Dzierżyńskim) uczestnikami warszawskiej konferencji międzydzielnicowej zwołanej w lesie w Dębach Wielkich pod Warszawą. Więziony był wtedy 3 miesiące.
W czerwcu 1906 P. był delegatem organizacji warszawskiej na V Zjazd SDKPiL obradujący w Zakopanem. Po zjeździe posłany został do pracy partyjnej w Łodzi, skąd obrano go delegatem na V Zjazd Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, zwołany w maju 1907 do Londynu, ale ponieważ nie znał wtedy rosyjskiego, zrezygnował z wyjazdu. W r. 1907 w trakcie agitacji przedwyborczej do Dumy Państwowej został aresztowany w Piotrkowie i po trzymiesięcznym areszcie wydalony z granic Król. Pol. jako austriacki poddany. Już w styczniu 1908 przybył nielegalnie jako funkcjonariusz partyjny do Zagłębia Dąbrowskiego posłany tam przez kierownictwo SDKPiL. Powołano go znów do pracy partyjnej w Warszawie latem 1908, gdy organizacja SDKPiL pod ciosami represji carskich znacznie osłabła, jednak wkrótce został aresztowany w swoim mieszkaniu i zesłany do gub. orenburskiej. W r. 1909 zbiegł stamtąd, imał się dorywczych prac w Samarze, Baku i Tyflisie. Do Warszawy wrócił w r. 1912 i u boku Feliksa Dzierżyńskiego wznowił działalność partyjną. Gdy 14 IX 1912 ten ostatni został aresztowany, na P-a spadły kontakty z zagranicznym kierownictwem SDKPiL (Zarządem Głównym – ZG). Stał się on wówczas jedną z centralnych figur warszawskiej, a właściwie i krajowej organizacji SDKPiL, rozbitej od roku na frakcje «rozłamowców» i «zarządowców». Jednak 8 IV 1913 i on po trwającej od stycznia bacznej inwigilacji policyjnej – został aresztowany, gdy przewodniczył posiedzeniu Komitetu Warszawskiego SDKPiL («zarządowców»). P. oświadczył policji, że wszystkie «kompromitujące» materiały znajdujące się w pomieszczeniu należą wyłącznie do niego. Ochrana znalazła w jego mieszkaniu około 500 egzemplarzy rozmaitych wydawnictw SDKPiL, kwitariusze składek partyjnych jak również pieczęcie ZG i Komitetu Warszawskiego partii. Osadzony zrazu w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej, został po wybuchu wojny, 9 VIII 1914, ewakuowany wraz z innymi więźniami w głąb Rosji.
P. przebywał kolejno w więzieniach w Orle, Mceńsku i Moskwie, wciąż jeszcze oczekując na wyrok administracyjny w swej sprawie, po zakończonym dopiero w czerwcu 1916 śledztwie. W moskiewskim więzieniu na Tagance zastała go i uwolniła rosyjska rewolucja lutowa 1917 r. Zaopiekował się nim od razu patronat więzienny Komitetu Polskiego i wysłał dla poprawy zdrowia na Krym, do Ałupki. W listopadzie 1917 wrócił do Moskwy i jeszcze w tym samym miesiącu został sekretarzem sekcji SDKPiL przy Moskiewskim Komitecie partii bolszewickiej. Sprawował tę funkcję do czerwca 1918 (jeszcze 26 V 1918 na ogólnym zebraniu moskiewskiej grupy SDKPiL został wybrany do jej siedmioosobowej egzekutywy), kiedy to ochotniczo wstąpił do Zachodniej Dywizji Strzelców, by udać się na front wojny domowej. Służył w formacjach składających się z Polaków. Od 16 VIII 1918 był sekretarzem Komitetu Dywizyjnego Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików), od 13 IX t. r. komisarzem politycznym 3 Siedleckiego Pułku Strzelców, zaś od stycznia 1919 Rewolucyjnego Czerwonego Pułku Warszawskiego. W okresie marzec – czerwiec 1919 był z kolei komisarzem 1 Warszawskiego Pułku Strzelców, zaś od lipca t. r. do lipca 1920 przewodniczącym Rewolucyjnego Trybunału Wojskowego (Rewwojentrybunału) Zachodniej Dywizji Strzelców, przemianowanej na 52 dyw. strzelców. Brał udział w walkach m. in. z P. N. Krasnowem i P. N. Wranglem. Po zakończeniu wojny domowej osiadł w r. 1921 w Związku Radzieckim na Wołyniu na terenie zamieszkałym przez mniejszość polską (wydzielony powiat polski nazwany w r. 1925 Rejonem Marchlewskim lub Marchlewszczyzną). Był zrazu kierownikiem Biura Polskiego przy Gubernialnym Komitecie partii bolszewickiej, członkiem tego Komitetu, zaś w l. 1923–30 sekretarzem organizacji partyjnej w Marchlewsku i zarazem członkiem Rejonowego Komitetu partii bolszewickiej. Od r. 1925, a chyba i wcześniej, pracował równocześnie zawodowo jako formierz-modelarz w Dowbyszowskiej Fabryce Porcelany. Zmarł po długiej chorobie w Charkowie 8 VI 1930. Rodziny nie założył.
Księga Polaków uczestników Rewolucji Październikowej 1917–1920. Biografie, W. 1967 (fot. przed s. 641); Żarnowska A., Geneza rozłamu w PPS 1904–1906, W. 1965; – „Jedność Robotn.” (W.) 1917 nr 16 s. 5; „Trybuna” (Moskwa) 1918 nr 82 s. 4; „Z Pola Walki” (Moskwa) 1931 nr 11–12 s. 135, 1932 nr 13 s. 169–70 (fot.); – AGAD: Prokurator Warszawskiej Izby Sądowej 7503 k. 4–5, 11, 22–23, 38, 261–262, 269–270, 7746 k. 5, 8–11, 8005 (cały), 8026 k. 1–107; Centr. Arch. KC PZPR: teczka osobowa nr 9141.
Feliks Tych