~Mikołaj h. Lis (?), (zm. 1316/17), wojewoda krakowski. Pod koniec XIII w. na terenie Małopolski pojawia się dwu dostojników imieniem Mikołaj. Jeden to wojewoda krakowski, świadkujący wyłącznie na dokumentach Przemysła II i związany ściśle z jego osobą (1290), drugi to Mikołaj Lis, sędzia sandomierski (1296). Piekosiński, a za nim cała późniejsza literatura, przyjmuje, że Mikołaj sędzia jest identyczny z M-em wojewodą krakowskim z czasów Władysława Łokietka. Wg opisu w XV-wiecznym transumpcie dokumentu Władysława Łokietka dla miasta Krakowa z r. 1306, na pieczęci M-a był wyobrażony herb Lis. Byłby to dowód niepodważalny, gdyby nie dwie okoliczności. Po pierwsze, autentyczność tego dokumentu została zakwestionowana i trzeba przyznać, że zarzuty mu stawiane są niełatwe do obalenia, po drugie, w tym opisie podano, że na pieczęci Pakosława z Mstyczowa, niewątpliwego Lisa, wyobrażony jest herb Gryf. Nie wdając się tu w żadne próby tłumaczenia tego faktu (pomyłka kopisty?), musi się jednak z wielką ostrożnością przyjąć przynależność M-a do rodu Lisów.
Biografia M-a jest niezwykle uboga. Powracający do kraju Władysław Łokietek wydał w Wiślicy 1 II 1305 dokument, na którym po raz pierwszy spotykamy M-a z godnością wojewody krakowskiego, którą być może w tym czasie uzyskał. Należał więc do tej grupy możnych, która od początku stanęła przy księciu i udzieliła mu poparcia w jego akcji rewindykacyjnej. Odtąd przez kilka lat widujemy M-a stale przy Łokietku. Świadkował na przywileju księcia dla katedry krakowskiej z r. 1306, którym książę chciał sobie zapewnić poparcie bpa Muskaty. W r. 1307 towarzyszył Łokietkowi, gdy ten zajmował grody będące we władaniu Muskaty, a w r. 1308 zeznawał wraz z innymi dostojnikami małopolskimi w procesie przeciwko wspomnianemu biskupowi. Wydaje się więc, że wiernie stał przy księciu, stąd też niezrozumiały jest fakt, że w tym samym czasie, tj. 17 XII 1306 i 4 II 1307, na dokumentach Władysława Łokietka, jednym wydanym w Gdańsku, a drugim w Krakowie, występuje z godnością wojewody krakowskiego nie M., ale Wierzbięta, o którym skądinąd wiadomo, że był wówczas kasztelanem krakowskim. Tłumaczyć się to może jedynie pomyłką pisarza, tym bardziej możliwą, iż dokumenty te zostały prawdopodobnie spisane w jakiś czas po akcji prawnej. Występuje M. w źródłach do r. 1312. Jego następca Tomisław Mokrski przeszedł z kasztelanii sądeckiej na godność wojewodzińską między 8 XII 1316 a 19 VI 1317; można przyjąć, że M. zmarł w tym czasie. O żonie i potomstwie M-a ani o posiadanych przezeń dobrach nie ma konkretnych wiadomości.
Bieniak J., Wielkopolska, Kujawy i ziemie łęczycka i sieradzka wobec problemu zjednoczenia państwowego w latach 1300–1306, Tor. 1969; Dąbrowski J., Z czasów Łokietka. Studia nad stosunkami polsko-węgierskimi w XIV w., Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz., Kr. 1916 LIX 309–10; Długopolski E., Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Wr. 1951; Karwasińska J., Sąsiedztwo kujawsko-krzyżackie 1235–1343, W. 1927 s. 110 przypis 7; Piekosiński, Rycerstwo, III 242; Sikorski J., Przywileje celne miasta Krakowa i kwestia autentyczności dyplomu Łokietka z roku 1306, „Roczn. Krak.” R. 35: 1961 s. 64–75; – Cod. Pol., II–III; Kod. katedry krak., I; Kod. m. Krak., I; Kod. Mpol., I–II; Mon. Pol. Vat., III; Zbiór dokumentów mpol., I 18, IV 889, 894; – B. Czart.: Teki Naruszewicza V s. 49–50.
Bożena Wyrozumska