Mikołaj (zm. po 1315), lekarz władców wielkopolskich. W l. 1294 i 1295 wystąpił kilkakrotnie w dokumentach księcia wielkopolskiego Przemysła II z tytułem magistra, medyka czy medyka książęcego. Brak mocniejszych podstaw opinii niektórych badaczy, którzy sądzą, że wspomniany w r. 1271 wśród świadków wystawionego we Włocławku dokumentu ks. wielkopolskiego Bolesława Pobożnego «magister Nicolaus phisicus» oraz występujący w r. 1275 na dokumencie Władysława Łokietka «Nicolaus medicus», są identyczni z M-em; bardziej prawdopodobne jest łączenie wzmianek z l. 1271 i 1275 z osobą Mikołaja z Polski (zob.). Na dworze Przemysła II M. nie ograniczał się do działalności lekarskiej. W l. 1294 i 1295 towarzyszył księciu w podróżach pomorskich, podejmowanych z okazji objęcia przez Przemysła II władzy nad księstwem Mściwoja (Mszczuja) II. Podczas pobytu w Gdańsku w r. 1294 został nawet wraz z archidiakonem gnieźnieńskim Stefanem wyznaczony do komisji badającej przywileje wystawione na rzecz klasztoru Cystersów w Pelplinie przez zmarłych książąt pomorskich Sambora i Mściwoja. Występował też wśród świadków dokumentów Przemysła II, brak jednak uzasadnienia poglądów (Skulimowscy), jakoby M. był notariuszem kancelarii Przemysła II. Po śmierci Przemysła M. przebywał nadal w Wielkopolsce, w r. 1304 świadkował na dokumencie woj. kaliskiego Mikołaja Przedpełkowica w jego Głuszynie, w r. 1306, na prośbę woj. Michała Jankowica spisał w Pyzdrach akt rezygnacji przez Zarembów wsi na rzecz biskupstwa poznańskiego. W r. 1309 był lekarzem nadwornym panującego w Wielkopolsce Henryka głogowskiego; w t. r. świadkował na jego dokumencie wystawionym w Poznaniu.
Nie jest znane wykształcenie medyczne M-a; z używanego przezeń tytułu magistra wnosi się zazwyczaj, że ukończył któryś z zachodnich uniwersytetów. Fakt, że w dokumencie z r. 1306 występuje nawet z tytułem «professor artis medicine», dał wcześniejszym badaczom (Świeżawski) asumpt do szukania w Poznaniu tego czasu wyższej szkoły z fakultetem medycznym. M. był człowiekiem majętnym. Po ojcu (nieznanego imienia i pochodzenia, nie można wykluczyć, że mieszczańskiego) odziedziczył dwie wsie, m. in. Daszewice pod Poznaniem. Z nadania Przemysła II otrzymał Czołowo i bliżej nie zlokalizowane Sławsko, w nieznanym czasie kupił dalsze dwie wsie w pobliżu Poznania. Dla swych dóbr uzyskał immunitety od Przemysła II i Władysława Łokietka – od tego ostatniego zapewne w czasie pierwszych jego rządów w Wielkopolsce (1296–9). Przywileje te, zniszczone podczas walk o Poznań (ok. r. 1313), odnowił i poszerzył Władysław Łokietek dokumentem wystawionym w Brześciu 18 IV 1316, podkreślając zasługi i wierną służbę M-a. Dokument ten przynosi ostatnią wiadomość o M-u.
Kośmiński, Słownik lekarzów; – Bielińska M., Kancelarie i dokumenty wielkopolskie XIII wieku, Wr. 1967; Skulimowski A., Skulimowski M., Magister Mikołaj – nadworny lekarz książąt wielkopolskich w drugiej połowie XIII i początku XIV w., „Arch. Hist. Med.” R. 21: 1958; Świeżawski E., Doktor magister Mikołaj i szkoła poznańska wyższa, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” R. 77: 1881 s. 749–62; Witkowski S., Lekarz Mikołaj z Polski, Kr. 1919 s. 31–4; – Cod. Pol., I nr 56 (r. 1275); Kod. Wpol., I nr 614 (r. 1271), II nr 720, 725, 887, 900, 926, 982, IV nr 2058.
Antoni Gąsiorowski