Paszek (Pasek) z Wolicy h. Doliwa (zm. po 1371), wojewoda poznański. Pochodził z rodziny posiadającej dobra w Wielkopolsce (głównie pod Krotoszynem w południowo-zachodnim kącie ziemi kaliskiej) oraz na Kujawach. Był jednym z młodszych synów rycerza Mikołaja z Bożacina, zapewne identycznego bądź z cześnikiem kaliskim (1327), bądź z miecznikiem wielkopolskim (1329) o tym imieniu. P-ka poznajemy już jako człowieka dojrzałego w r. 1348, kiedy to dokument papieski, zapewniający kanonię gnieźnieńską dla jego syna Janusza, nazywa go rycerzem pasowanym (miles). O politycznej jego działalności nie mamy danych aż do czasów konfederacji Macieja Borkowica (1352). Doliwowie stanowili wówczas trzon stronnictwa królewskiego. P. przejął przywództwo nad Doliwami wielkopolskimi po zgonie ich seniora, woj. kaliskiego Mikołaja z Biechowa (1353), gdy otrzymał kasztelanię gnieźnieńską, opróżnioną wskutek mianowania Beniamina z Uzarzewa h. Zaręba wojewodą kaliskim. Od r. 1355 przywództwo to dzielił z synowcem Janem z Lutogniewa, wybranym na biskupa poznańskiego. Bliski królowi Kazimierzowi Wielkiemu, podczas objazdów przezeń Wielkopolski P. występował zazwyczaj w jego otoczeniu. W r. 1358 otrzymał odeń przywilej na lokację w swej posiadłości Benice miasta na prawie średzkim z targiem w każdą środę. W zażyłej komitywie pozostawał także z bpem krakowskim Bodzantą z Wrześni, swym powinowatym. Nieprzyjaźń polityczna (a może i osobista) oddzielała go natomiast od głowy konfederatów, woj. poznańskiego Macieja Borkowica, który jako właściciel klucza koźmińskiego był sąsiadem P-ka. Katastrofa Borkowica przyniosła P-kowi awans na wojewodę poznańskiego, a syn straconego w więzieniu poprzednika zginął, wg opowiadania Długosza, podczas łupienia miasteczka Rozdrażewa – własności synowców P-ka. Chronologia i okoliczności owych wydarzeń są jednak trudne do ustalenia. Po raz pierwszy na nowym urzędzie P. występuje 4 III 1360 na poznańskim zgromadzeniu dostojników, które wraz z królem i arcbpem Jarosławem Bogorią ustaliło nowe, kompromisowe zasady uiszczania dziesięciny w diecezji gnieźnieńskiej. Źródła notują go jako wojewodę także 6 III, 14 IV i 2 VI 1360, jednakże 28 X 1360 znów jako kasztelana gnieźnieńskiego, a od 9 IV już stale jako wojewodę. Dokumentu z 28 X 1360 nie sposób przenieść pod inną datę, może więc «sprawa Macieja Borkowica» ciągnęła się dłużej, niż się powszechnie sądzi, i zgon jego nastąpił dopiero 9 II 1361, a kilka miesięcy przedtem król usiłował jeszcze dojść z nim do porozumienia, przywracając mu przejściowo przekazany już P-owi jego urząd.
Na stanowisku wojewody poznańskiego P. występował bardzo często na dokumentach króla, starosty i sędziów wielkopolskich. W r. 1367 wybrany został, wspólnie z wojewodą kaliskim oraz kasztelanami gnieźnieńskim i kamieńskim, do sądu rozjemczego, który miał rozstrzygnąć spór o granice diecezji gnieźnieńskiej z poznańską. W sądzie tym P. reprezentował stronę biskupa poznańskiego. Czasy wojewodzińskie P-ka otwierają okres szczególnej potęgi wielkopolskiego odłamu Doliwów, który wówczas właśnie przekazał swe partykularne dotąd miano Doliwa całemu rodowi. Polityczne związki P-ka ze star. wielkopolskim Wierzbiętą z Paniewic przyczyniły się do wprowadzenia h. Doliwa do kaplicy klasztornej Św. Jakuba w Lądzie, ufundowanej przez tegoż starostę. Herb ów wyobrażał wówczas trzy czerwone róże na białym skośnym pasie, w zielonym polu. Między 13 VI 1370 a 7 XII 1371 P. złożył urząd wojewody, który otrzymał jego synowiec, Wincenty z Kępy. Przyczyną ustąpienia była zapewne starość; możliwe jednak, że odegrał tu rolę również zgon Kazimierza Wielkiego. Wg Nekrologu lędzkiego P., «niegdyś wojewoda poznański», zmarł 13 IV; r. 1371 byłby najwcześniejszym z możliwych.
Źródła znają dwóch synów P-ka: Janusza i Mikołaja. Janusz, kanonik gnieźnieński od r. 1348, otrzymał na prośbę króla (1359) od papieża rezerwację urzędu w kapitule gnieźnieńskiej; urzędem tym okazała się kantoria (1360). W r. 1373 Janusz zorganizował kontrakcję kapituły przeciw staraniom prepozyta Mikołaja z Kożuchowa o papieską nominację na arcybiskupstwo. Wysłany w tej sprawie przez kapitułę do Awinionu, doprowadził do unicestwienia owych starań, zmarł jednak tamże na skutek zarazy. Mikołaj (zm. 30 III 1383), podkomorzy kaliski (od r. 1371), przywiesił pieczęć z h. Doliwa do aktów konfederacji «ziemian» z l. 1382 i 1383.
Bieniak J., Heraldyka polska przed Długoszem, w: Sztuka i ideologia XV wieku, W. 1978 s. 173–6; tenże, Rody rycerskie jako czynnik struktury społecznej w Polsce XIII–XV wieku, w: Polska w okresie rozdrobnienia feudalnego, Wr. 1973 s. 183, 189, 193–4; tenże, Wielkopolska, Kujawy wobec problemu zjednoczenia państw.; Kaczmarczyk Z., Monarchia Kazimierza Wielkiego, P. 1939 I 298; Łojko J., Fryz heraldyczny z kaplicy klasztornej Św. Jakuba w Lądzie nad Wartą, „Studia Źródłozn.” T. 22: 1977 s. 129–30, 133, 136, 140, 142–4, 149–50; tenże, Konfederacja Macieja Borkowica, „Roczniki Hist.” R. 43: 1977 s. 43–4, 49–57; Moszczeńska W., Rola polityczna rycerstwa wielkopolskiego w czasie bezkrólewia po Ludwiku W., „Przegl. Hist.” R. 25: 1925 s. 51–3, 81–5; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., II; Semkowicz W., Ród Awdańców w wiekach średnich, „Roczn. Tow. Przyj. Nauk. Pozn.” R. 46: 1920 s. 198–9; – Cod. Pol., I–II; Długosz, Annales, liber 9 s. 292–3; Guldon Z., W sprawie początków miasta Koronowa, Prace Kom. Hist. Bydgoskiego Tow. Nauk, Bydgoszcz 1966 III aneks; Kod. Wpol., II–III; Kod. Wpol., S. Nowa, I 95; Matricularum summ., IV supl. 190; Mon. Pol. Hist., II 652–3, V 481–2; Mon. Pol. Vat., II–III; Paszkiewicz H., Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, W. 1925 s. 238; Pomniki Dziej. Pol., IX cz. 2 s. 29; Vet. Mon. Pol., I 774, 793; – AGAD: Metryka Kor. t. 24 k. 218, t. 46 k. 72–73, t. 89 k. 98–99; B. PAN w Kr.: Teki rzymskie J. Dąbrowskiego, II 321, III 141, 209.
Janusz Bieniak