Kierbedź Stanisław (1810–1899), inżynier komunikacji, budowniczy mostów, generał-major inżynierii w służbie rosyjskiej. Ur. 10 III w Nowym Dworze w pow. poniewieskim, syn Waleriana i jego drugiej żony Wiktorii z Eydrygiewiczów. Pochodził z ziemiańskiej rodziny, od XVI w. znanej na Żmudzi; ojciec jego posiadał dwa większe majątki: Nowy Dwór i Pokierszyn w pow. szawelskim. Miał on z dwóch żon dziewięcioro dzieci. K. ukończył w r. 1826 gimnazjum klasyczne w Kownie, w l. 1826–8 studiował matematykę i fizykę na Uniw. Wil., a w l. 1828–31 ukończył celująco z drugą lokatą Instytut Korpusu Inżynierów Komunikacji (wówczas zmilitaryzowany) w Petersburgu. Pracę pedagogiczną rozpoczął w tymże instytucie od r. 1831 jako repetytor, a w l. 1837–49 jako pomocnik profesora budownictwa i mechaniki praktycznej. Był również wykładowcą tych przedmiotów w innych uczelniach petersburskich: od r. 1834 na kursach oficerskiej Głównej Wojenno-Inżynierskiej Szkoły, od 1838 w Instytucie Górniczym w Szkole Głównej Inżynierów Polowych, Szkole Korpusu Morskiego; w l. 1841–3 wykładał mechanikę ogólną na uniwersytecie w Petersburgu. Działalność pedagogiczną zakończył w r. 1849.

K. przejawiał od początku zainteresowania praktyczne i konstruktorskie. Już w czasie studiów inżynieryjnych był w l. 1830–1 współpracownikiem komisji budowy Kanału Windawskiego (dla połączenia Niemna z Bałtykiem przez Dubissę w ramach państwa rosyjskiego), a w r. 1834 współautorem zbioru rysunków z zakresu budownictwa lądowowodnego. Od czerwca 1837 do września 1838 r. przebywał wraz z D. Mielnikowem, późniejszym dyrektorem Kolei Mikołajewskiej (z Petersburga do Moskwy), na studiach w Niemczech, Francji, Anglii, Belgii i Szwajcarii. We Francji uczęszczał na kursa specjalne w École des Ponts et Chausées w Paryżu, w Anglii na analogiczne British Association for the Advancement of Science w Newcastle. Po powrocie pracował jako zastępca Mielnikowa przy budowie Kolei Mikołajewskiej. W r. 1842 K. wystąpił z projektem zbudowania stałego mostu żelaznego przez rzekę Newę w Petersburgu. Było to przedsięwzięcie niezwykle trudne ze względu na znaczną głębokość rzeki (12 metrów), silny prąd, muliste i ilaste podłoże, wielkie różnice poziomu zwierciadła wód z powodu cofania się ich pod wpływem wiatrów od morza, okresowy napór wielkich mas kry, wreszcie konieczność uwzględnienia potrzeb komunikacji wodnej, a więc zaprojektowania mostu częściowo zwodzonego. Niewiara w możliwość postawienia mostu na Newie była powszechna, trzeba było więc osobistej decyzji cara Mikołaja I na przyjęcie projektu K-ia i powierzenie mu dyrekcji budowy. K. podjął pracę w r. 1842 i zakończył ją w r. 1850. Postawił pierwszy, słynny, z żelaza lanego most Błagowieszczeński (potem Mikołajewski, dziś por. Szmidta), o siedmiu przęsłach stałych, a jednym zwodzonym, 342 m długi, a 20 m szeroki. W czasie budowy wykazał też K. wybitne zdolności administracyjne i handlowe w zawieraniu korzystnych umów o dostawy i w ich egzekwowaniu; w tych też sprawach jeździł w r. 1848 ponownie do Anglii. Na zakończenie prac Mikołaj I polecił wybić okolicznościowy medal, a w dniu otwarcia mostu (18 XI 1850) K. otrzymał nominację z majora na generał-majora. Równocześnie Petersburska Akademia Nauk powołała go w r. 1850 na członka korespondenta (w dziale fizyki i matematyki), a w r. 1858 na członka honorowego. Kiedy rząd przystąpił do projektowania Kolei Petersbursko-Warszawskiej, dyrektorem robót mianowano gen. K. Gerstfelda, zastępcą K-ia, a głównym inżynierem Polaka W. Bogusławskiego. Linia ta wymagała zbudowania większej ilości mostów, dział ten złożono w ręce K-ia i delegowano go w r. 1852 za granicę dla zbadania nowoczesnego budownictwa mostów żelaznych. K. zaznajomił się przede wszystkim z nowymi mostami belkowymi, kratowymi w Anglii (m. in. ze słynnym wiaduktem przez rzekę Boyne koło Drogheda). Z podróży tej sporządził album ówczesnych zagranicznych mostów żelaznych i stał się inicjatorem budowy żelaznych mostów kratowych w Rosji i Polsce, w których wprowadził własne udoskonalenia, w szczególności zróżnicowanie konstrukcji krzyżulców ściskanych i rozciąganych. Wiadukt przez Boyne pozwolił mu na zbudowanie w l. 1853–7 pierwszego w Rosji kratowego mostu na rzece Łudze (o rozpiętości przęsła 55 m) i w tym samym czasie na zaprojektowanie pierwszych w Rosji mostów o dźwigarach parabolicznych na Dźwinie zachodniej i rzece Wielikaja. W związku z prowadzonymi budowami w l. 1853–4 K. wyjeżdżał do Niemiec, Anglii, Austrii i Belgii. W r. 1854 przedłożył projekt połączenia Kolei Petersbursko-Warszawskiej z Królewcem, za co otrzymał wyższe odznaczenie pruskie. W l. 1856–9 kierował budową kolei żelaznej z Petersburga do Peterhofu (dziś Pietrodworiec), z odnogą do Krasnego Sioła. W tym samym czasie wykonał liczne doświadczenia nad połączeniami nitowymi i zaproponował wywiercanie otworów dla nitów jako bez porównania mniej szkodliwych dla całości konstrukcji niż stosowane poprzednio przebijanie. Tę najciekawszą i pełną powodzenia epokę w życiu K-ia kończy budowa pierwszego stałego mostu żelaznego na kamiennych podporach przez Wisłę w Warszawie w l. 1861–3. Za budowę tę otrzymał od skarbu Król. Pol. dożywotnią pensję 1 500 rubli rocznie. Ten most, zwany do zniszczenia go w r. 1944 Mostem Kierbedzia (na jego podporach spoczywa obecnie konstrukcja Mostu Śląsko-Dąbrowskiego), był wielkim osiągnięciem technicznym. Przęsła jego miały rozpiętość po 79 m, przy budowie filarów zastosowano po raz pierwszy na ziemiach Polski sprężone powietrze, belki poprzeczne jezdni przebiegały ponad dolnymi pasami dźwigarów, co znalazło później zastosowanie w wielu mostach w cesarstwie i zostało wysoko ocenione przez fachowców zachodnioeuropejskich.

Odtąd w działalności K-ia przeważają zajęcia administracyjne, jakkolwiek nie zrezygnował całkowicie z projektowania i kierowania nowymi pracami. W l. 1857–94 był początkowo członkiem zarządu Głównego Tow. Rosyjskich Dróg Żelaznych, później jego prezesem, aż do przejęcia towarzystwa przez państwo. W l. 1862–3 był naczelnikiem VII okręgu komunikacji z siedzibą w Warszawie, przekształconego w r. 1862, za staraniem A. Wielopolskiego, w niezależny od zarządu centralnego Zarząd Komunikacji w Królestwie Polskim; jako naczelnik zarządu był członkiem Rady Stanu i Rady Administracyjnej Król. Pol. W r. 1863 został K. przeniesiony do Petersburga na stanowisko członka Rady Min. Komunikacji. W r. 1872 został prezesem komisji dla budowy portów w Petersburgu i Kronsztadzie oraz członkiem komisji przebudowy maryjskiego systemu wodnego. W l. 1873–4 kierował budową kanału między Kronsztadem a Petersburgiem, w l. 1879–83 projektował nowe kanały żeglugowe przy jeziorze Ładoga. W r. 1881 został mianowany rzeczywistym tajnym radcą, w 1884 prezesem wydziału administracyjnego Rady Min. Komunikacji, w 1886 członkiem Rady do Spraw Kolejowych, a w 1887 prezesem wydziału technicznego tej rady. W l. 1886–7 zastępował wielokrotnie ministra komunikacji. W r. 1889 z okazji jubileuszu 60-lecia pracy inżynierskiej został członkiem honorowym Instytutu Inżynierów Komunikacji w Petersburgu, przy czym jubilatowi ofiarowano złoty medal wraz z adresem podpisanym przez przeszło 700 jego uczniów, podwładnych i in. W tym samym czasie Stowarzyszenie Inżynierów Komunikacji nadało mu członkostwo honorowe i ustanowiło nagrodę jego imienia nadawaną co trzy lata za najlepsze artykuły techniczne, publikowane w periodykach tej organizacji. Dla uczczenia jego pracy inżynierskiej Rada Główna Tow. Dróg Żelaznych Rosyjskich ufundowała w Instytucie Inżynierów Komunikacji trzy stypendia jego imienia, a czwarte ufundowano potem w warszawskim Instytucie Politechnicznym. Dn. 8 VIII 1891 r. podał się K. do dymisji i przeniósł na stałe do Warszawy, w której pozostał do śmierci.

Działalność K-ia w dziedzinie publikacji nie została jeszcze opracowana. Z wielu prac rozproszonych w rosyjskiej literaturze fachowej podkreślić należy: Ob otnositel’nych wygodach raznych sistem vnutrennich soobščenij (Petersburg 1840, wraz z Mielnikowem, 1600 stron i 150 tablic). W dzienniku Zarządu Głównego Dróg i Ministerstwa Komunikacji „Żurnal Glavnogo Upravlenija Putej Soobščenija i Publičnych Zdanij” opublikował w r. 1846 Proekt visjačego mosta čerez Nevu v S. Peterburge, w 1854 Obzor upotrebitel’nejšich sistem železnych mostov, w 1861 artykuł o budowie żelaznego mostu w Warszawie. K. władał biegle pięcioma obcymi językami (rosyjskim, niemieckim, francuskim, angielskim i włoskim, którego nauczył się w późnym wieku). Interesował się lingwistyką, filozofią, medycyną, szczególnie homeopatią, i był prezesem warszawskiego Tow. Homeopatycznego, któremu pozostawił cenną bibliotekę. W swej posiadłości Senigallia koło Ankony we Włoszech z zamiłowaniem zajmował się też (niezależnie od administrowania swymi majątkami na Żmudzi) rolnictwem i ogrodnictwem.

K. zawsze starał się gromadzić wokół siebie Polaków. Dom jego w Petersburgu był punktem centralnym całej Polonii. Był dyskretnym i hojnym protektorem Polaków, szczególnie studentów. W pracy zawodowej gromadził koło siebie od początku swej działalności wielu Polaków, np. przy budowie mostu w Petersburgu: K. Bentkowskiego, A. Falewicza, R. Zaćwilichowskiego; przy budowie Kolei Warszawsko-Petersburskiej: inż. W. Rummla, A. Perrota, K. Kunickiego, M. Słobodzińskiego, W. Bogusławskiego, H. Stebnickiego; przy budowie mostu w Warszawie: S. Smolikowskiego, T. Chrzanowskiego, J. Surzyckiego, J. Majewskiego, P. Czarkowskiego, J. Liszkę, T. Węgrzynowskiego, F. Janczewskiego, J. Falkowskiego, E. Sokala. Od r. 1841 brał znaczny udział w budowie katolickiego kościoła Św. Stanisława w Petersburgu, swój cenny księgozbiór techniczny ofiarował za życia bibliotece Politechniki Lwowskiej, gdzie umieszczono też jego olejny portret. Taki sam portret znajdował się w Warszawie w Bibliotece Publicznej przy ul. Koszykowej. Na kasę samopomocową Związku Inżynierów Komunikacji składał często hojne datki. Żonaty był dwukrotnie: z Pauliną Montrymowicz i z Marią Janowską, z której miał córki: Eugenię, za Stanisławem Kierbedziem, i Zofię, za prof. Lubomirem Dymszą, oraz synów: Michała, Stanisława, Waleriana i Mikołaja. Zmarł K. w Warszawie 19 IV 1899 r., pochowany na Powązkach.

Portret pędzla Z. Iwanowskiego w B. Publ. m. st. Warszawy; Podob. (rys. K. Pillati) reprod. w „Biesiada Liter.” 1889 II s. 129; – Bol’š. sov. enc.; W. Enc. Ilustr., (podob.); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Janowski, Słownik bio-bibliogr. Uniw. Wil.; Boniecki; Uruski; – Grigoriev V., Imperatorskij S. Peterburskij Universitet v tečenii pervych 50 let, Pet. 1870 s. 116, 179; Kucharzewski F., Piśmiennictwo techniczne polskie, W. 1911–21 I–III; Perdonnet K., Chemins de fer, Paris 1869 I 504; Pieriedierij G. P., Kurs mostov, Moskva 1945 II 35; Sterner W., Mosty Warszawy, W. 1960 s. 80–95; – „Gaz. Budowlana Przemysł.” 1938 nr 11; „Kraj” 1900 nr 21; „Przegl. Techn.” 1899 s. 282–4; „Tyg. Illustr.” 1889 nr 342, 1899 nr 18 s. 356–7 (podob.); – Zakł. Hist. Nauki i Techniki PAN: Jankowski J., Historia polskiej techniki mostowej, (mszp.) s. 174–6, 180–5; – Materiały dostarczone przez prof. S. Kunickiego.

Stanisław Brzozowski