Rybicki Stanisław Teofil (1843–1920), lekarz, powstaniec r. 1863, działacz społeczny. Ur. 16 IV w Warszawie, był synem Teofila Klemensa (zob.) i Józefy z Szymańskich.
R. uczęszczał do Warszawskiego Gimnazjum Realnego, w r. 1860 po złożeniu egzaminu z języka łacińskiego wstąpił do warszawskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej. Należał wówczas do Bratniej Pomocy, ale nie brał udziału w działalności konspiracyjnej. W jesieni 1861 z powodu zawieszenia wykładów studiował medycynę w l. 1861–2 na Uniwersytecie Karola w Pradze. Na wiosnę 1862 powrócił do Warszawy i kontynuował studia w Szkole Głównej Warszawskiej na Wydz. Lekarskim. Został wówczas wciągnięty do organizacji rewolucyjnej tzw. dziesiątki, lecz jej działalność wkrótce uległa zawieszeniu. Po wybuchu powstania styczniowego opuścił wraz z dwoma kolegami Warszawę udając się w Kutnowskie, a następnie w Łęczyckie. Z powodu choroby nie mógł przyłączyć się do działającego tam oddziału Józefa Dworzaczka. Przeniósł się do swoich kuzynów w Płockie i przebywał tam do wiosny 1864, wypełniając już tylko drobne polecenia władz powstańczych. W kwietniu 1864 R. wrócił do Warszawy, ponownie zapisał się na studia w Szkole Głównej i ukończył medycynę w r. 1865, uzyskując 28 VI 1866 dyplom lekarza. Zaraz po studiach pełnił obowiązki lekarza sanitarnego 15. rewiru w Warszawie oraz asystenta w klinice akuszeryjnej Instytutu Położniczego Władysława Tyrchowskiego; t. r. w czasie epidemii cholery był lekarzem sanitarnym w dwóch rewirach Warszawy. W r. 1866 złożył także egzamin na stopień lekarza powiatu.
Od maja 1867 do marca 1890 był R. lekarzem pow. skierniewickiego. W r. 1869 był czasowo lekarzem szpitalnym w osadzie Kapera pod Łyszkowicami. Jako lekarz powiatowy zwalczał R. choroby zakaźne, propagował szczepienia przeciwospowe, przeprowadzał sekcje sądowo-lekarskie. Z inicjatywy R-ego i w dużej mierze dzięki jego staraniom powstał w r. 1872 Szpital Św. Stanisława w Skierniewicach, którym R. zarządzał od początku jego istnienia do kwietnia 1892. Na tym stanowisku zadbał o zwiększenie liczby łóżek szpitalnych do 24. Z kierownictwa szpitalem został R. zwolniony na wniosek naczelnika powiatu.
Od marca 1890 był R. lekarzem Zarządu Ks. Łowickiego z miejscem pracy w Skierniewicach. Obowiązki te pełnił do przejścia na emeryturę we wrześniu 1911. W tym okresie wygłaszał dużo odczytów i rozwinął szeroką akcję popularyzatorską przeciw chorobom zakaźnym. Jednocześnie prowadził rozległą praktykę lekarską, zwłaszcza w zakresie położnictwa. Powołany na członka komitetu budowy szpitala w Skierniewicach gromadził fundusze na budowę nowego gmachu szpitalnego; w r. 1895 z architektem Józefem Piusem Dziekońskim R. opracował projekt urządzenia szpitala na zakupionym placu i w r. 1898 doprowadził do instalacji szpitala i domu starców w nowym gmachu. R. należał do głównych inicjatorów zaprowadzenia służby lekarskiej na Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej i w l. 1867–81 pełnił tam obowiązki lekarza honorowego, a do r. 1904 lekarza etatowego. Dzięki jego staraniom założono łazienki wannowe i łaźnię parową oraz kuchnię i bufet kolejowy na stacji Skierniewice. Ponadto urządził ambulatorium i aptekę kolejową.
Korzystając jako lekarz kolejowy z ulgowych przejazdów, odbył wiele podróży, w czasie których dokształcał się w medycynie. Był m. in. w Paryżu, Wiedniu, Pradze, Wiesbaden, Baden-Baden, Davos i w Konstantynopolu. Uczestniczył w zjazdach lekarzy kolejowych w Petersburgu (1898), Warszawie (1899), Odessie (1902), na którym przedstawił projekt właściwego urządzenia przedziału dla drużyn prowadzących pociąg.
R. rozwinął także działalność kulturalną i społeczną. W r. 1880 był jednym z współorganizatorów, a potem trzykrotnie naczelnikiem ochotniczej Straży Ogniowej, członkiem założycielem Resursy Obywatelskiej z biblioteką i czytelnią i przez wiele lat przewodniczył Zarządowi Resursy; założył też kasę pożyczkowo-oszczędnościową. Był członkiem honorowym Warszawskiego Tow. Ogrodniczego, z jego inicjatywy powstały w Skierniewicach i powiecie liczne sady. Zorganizował Tow. Muzyczno-Dramatyczne, współorganizował handlową spółkę «Pożytek» (1904) i Tow. Pomocy Ubogim w Skierniewicach (1905). Był inicjatorem utworzenia tzw. Czytelni Latającej w Skierniewicach; myśl R-ego zrealizowała w r. 1906 Helena Weyher. Swój bogaty księgozbiór ofiarował R. bibliotece skierniewickiej, a gromadzone przez kilkadziesiąt lat zbiory monet i medali (ponad tysiąc okazów) – warszawskiemu tow. Zachęta. Również zbiory swego ojca (dzieła przyrodnicze, laboratorium chemiczne, zbiór mineralogiczny, bogaty zielnik) przekazał na cele społeczne. Gdy w r. 1904 jedna z gazet petersburskich poruszyła sprawę polską, R. pod pseud. Stanisław Milewski napisał 20 XII t. r. list do redakcji tego pisma, w którym domagał się, by Rosja wprowadziła swobodę wyznań oraz zrównała w całym państwie Polaków z Rosjanami. W r. 1905 wstąpił R. do Związku Pracy Narodowej, aby – jak sam utrzymywał – wraz z nim przyczynić się do «złagodzenia możliwych starć klasowych zwłaszcza po wsiach».
Po przejściu na emeryturę w r. 1911 R. przeniósł się do Warszawy. Przed wyjazdem mieszkańcy Skierniewic ofiarowali mu tytuł honorowego obywatela. W Warszawie został pomocnikiem Franciszka Neugebauera na oddziale ginekologicznym Szpitala Ewangelickiego. W r. 1912 zobowiązał się leczyć dziewczęta piątej szwalni będącej pod opieką Tow. Dobroczynności, przyjął obowiązki lekarza w ambulatorium chorób wewnętrznych i opiekę nad 6 salami chorych starców i kalek tegoż Towarzystwa. Od r. 1914 leczył w pogotowiu opiekuńczym dla dzieci Tow. «Samarytanin». Po ewakuacji Warszawy przez Rosjan w r. 1915 R. był przez pewien czas lekarzem Opieki Sanitarnej IX Okręgu i zajął się rozbitkami skierniewickimi w Warszawie. Obowiązki te wykonywał bezinteresownie. Był członkiem Tow. Lekarskiego Warszawskiego (od r. 1872 członkiem korespondentem, od r. 1917 honorowym). Działał w Tow. Ogrodniczym w Warszawie, wchodził w skład Komitetu Organizacyjnego «Ogrodu Zoologicznego» i objął opiekę nad plantacjami miejskimi.
R. ogłosił kilkadziesiąt prac dotyczących głównie położnictwa, policji lekarskiej i kazuistyki sądowo-lekarskiej. Do ważniejszych należały rozprawki: Drgawki właściwe ciężarnym, rodzącym i położnicom (Dod. do „Kliniki” 1870 t. 6 i odb. 1870), Krytyczny przegląd ostatnich pojęć o istocie i leczeniu drgawek porodowych („Medycyna” 1887 i odb. W. 1887). W Korespondencji ze Skierniewic (tamże 1889 nr 47) omówił szczepienia ochronne przeciw wściekliźnie metodą Pasteura dowodząc niesłuszności jego poglądów (R. opowiadał się za leczeniem wścieklizny przez przyżeganie ran); polemizował z Odo Bujwidem w artykule: W sprawie szczepienia wścieklizny metodą Pasteura. Odpowiedź dr. O. Bujwidowi („Medycyna” 1890 nr 1, 2, 3), a następnie w rozprawach drukowanych w „Przeglądzie Weterynaryjnym” (1891 nr 8), „Pamiętniku Tow. Lekarskiego Warszawskiego” (1891 nr 2, 1893 nr 2, 4), w osobnej pracy pt. O zapobiegawczym leczeniu wścieklizny u człowieka („Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1893 i odb. W. 1893) oraz w referacie wygłoszonym na posiedzeniu Tow. Lekarskiego Warszawskiego (26 V 1891). Był również autorem popularyzatorskich prac o chorobach zakaźnych. Opublikował szkic Szpital św. Stanisława przy domu starców w m. Skierniewicach („Gaz. Lek.” 1872 nr 43) oraz relację z jego dwudziestoletniej działalności (Szpital św. Stanisława w Skierniewicach od 1 X 1872 do 1 IV 1892, „Medycyna” 1892 nr 38, 41, 43). Zamieszczał także sprawozdania z medycyny sądowej w „Roczniku Medycyny Krajowej”. W rękopisie pozostawił: Myśli i pseudoaforyzmy lekarskie.
Ponadto R. ogłosił trzy prace historyczne: Kosa. Epizod z życia Pawła Landowskiego („Tyg. Ilustr.” 1909 nr 32–5), Zygmunt Chmieleński i działalność jego w powstaniu 1863 roku (W. 1916), Jan Gadomski nieznany poeta – powstaniec poległy w 1863 r. (W. 1917). Opracował także dla „Wielkiej Encyklopedii Ilustrowanej” cztery życiorysy członków swojej rodziny. Nie były one publikowane, gdyż wydawnictwo zostało zawieszone. Przechowane w zbiorach specjalnych Gł. B. Lek. ogłoszone zostały drukiem przez Stanisława Konopkę (Rybicki S., Trzy pokolenia lekarzy, „Arch. Hist. Med.” T. 23: 1960). W r. 1886 zaczął R. pisać pamiętnik, który doprowadził od młodości do r. 1869. Potem niektóre części pamiętnika przerobił, skrócił sprawy nie związane z powstaniem, dodał natomiast wiadomości o ogólnej sytuacji politycznej w r. 1863, o bitwie pod Dobrą i in. W tym samym czasie rozpoczął zbieranie wspomnień uczestników powstania, kilka spisał na podstawie opowiadań, całość uporządkował i ułożył w r. 1902. Relacje te i własne wspomnienia R-ego zostały ogłoszone drukiem jako III część zbioru pt. „Spiskowcy i partyzanci 1863 roku” (W. 1967). Napisał też krotochwilę Marudziński przyjechał (nie druk.). Jesienią 1919 uległ R. prawostronnemu porażeniu z poważnymi zaburzeniami w mowie. Zmarł 23 IV 1920 w Warszawie, został pochowany na Powązkach (kwatera 156 rząd 4). Był odznaczony Orderem Św. Anny (1880). Jego imię nosi szpital i ulica w Skierniewicach.
Ożeniony (październik 1866) z Józefą Świrską, córką ziemianina z Hrubieszowskiego, miał R. syna Jana (1886–1934), inżyniera architekta (budował m.in. dworce kolejowe na drodze żelaznej Herby–Kielce, projektował budynki Państwowego Monopolu Spirytusowego w Warszawie i budową kierował), w l. 1930–1 pracownika Dep. Budownictwa Min. Spraw Wojsk. Miał R. także 6 córek, wśród nich Marię (1871–1958), nauczycielkę, działaczkę społeczną.
Estreicher w. XIX i dopełnienie; Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w., IX; Kozłowski, Bibliogr. powstania; Ilustr. Enc. Trzaski; Kośmiński, Słown. lekarzów; Łoza, Architekci (dotyczy syna, Jana); Słown. Pracowników Książki Pol., s. 946; Lewak-Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; – Bandurka M., Z dziejów szpitala im. Stanisława Rybickiego w Skierniewicach (1872–1914), „Roczn. Łódz.” T. 22: 1977 s. 137–49; Demel M., Mogiły lekarskie na cmentarzach warszawskich, „Arch. Hist. Med.” T. 29: 1966 nr 4 s. 452; Dziadek J., Działalność chirurgiczna lekarza Stanisława Teofila Rybickiego w Skierniewicach, „Annales Academiae Medicae Lodzensis” T. 2: 1962 s. 193–210 (fot.); tenże, Działalność lekarska i społeczna Stanisława Teofila Rybickiego (1843–1920), „Roczn. Łódz.” T. 23: 1978 s. 321–33; tenże, Działalność Stanisława Teofila Rybickiego jako lekarza powiatowego w Skierniewicach, „Annales Academiae Medicae Lodzensis” T. 6: 1965 s. 275–86; tenże, Krotochwila „Marudziński przyjechał” napisana przez lekarza Stanisława Teofila Rybickiego, w: XVIII Congrès International d’Histoire de la Médecine. Résumé des Communications, Varsovie 1962 s. 186–7; Fudała A., Z dziejów Biblioteki Miejskiej w Skierniewicach, „Roczn. Łódz.” T. 7 (10): 1963 s. 35–6; Księga pamiątkowa zjazdu b. wychowańców b. Szkoły Głównej warszawskiej, W. 1905 s. 149, W. 1914 s. 140; – Samborski Ostoja H., Wspomnienia z powstania 1863 r. i pobytu na Syberii, W. 1917 s. 117; Szkoła Gł. Warsz. Mater., II 533–4; – „Gaz. Lek.” R. 54: 1920 nr 18 s. 182, nr 23–4 s. 203–6 (fot., spis prac, J. Pawiński); Kalendarz lekarski pod red. J. Polaka, W. 1897 s. VIII; „Lekarz Wojsk.” R. 3: 1922 nr 1 s. 45; „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 59: 1868 z. 3 s. 167, T. 113: 1917 s. 110–13; „Roczn. Lek.” 1888 s. 104; – AP w Skierniewicach: Dokumenty, pamiętnik, rkp. prac; Gł. B. Lek.: Zbiory specjalne, D I/533, 1/238/1; – Szarejko P., Słownik lekarzy polskich XIX wieku (mszp. w posiadaniu autorki); – Informacje Józefa Dziadka z Ł. i mszp. jego referatów o R-m w jego posiadaniu.
Teresa Ostrowska